फेसबुकबाहेक सामाजिक सञ्जालमा म त्यति सक्रिय छैन । इन्स्टाग्राममा कहिलेकाँही अरुले राखेको फोटो हेर्ने गर्छु । अरुले पाेस्ट गरेको फोटो हेर्दाहेर्दै एक दिन म टक्क रोकिएँ । शिशु यताउटा पल्टिरहेको भिडियो थियो त्यो । सानो बच्चा चलेको, यताउता फर्कन सुरु गरेको हेर्दा रमाइलो लाग्नु स्वाभाविक हो । यही नजरले हेरिरहेँ ।
आमाले मीठो स्वरमा छोरीलाई बोलाएको आवाजले त्यो भिडियो झन् सुन्दर थियो नै । एक छिनमा म झसङ्ग भएँ । कारण थियो, ती सानी नानी सर्वाङ्ग थिइन् । जुन भिडियो इन्स्टाग्राममा पाेस्ट गरिएका कारण पब्लिक थियो । मैले हेर्दासम्म १ हजारभन्दा बढीले हेरिसकेका थिए । लभ रियाक्टका कमेन्ट ३५ वटा थिए ।
मैले चिनेको साथीको पाेस्ट थियो त्यो । अरु पनि पाेस्टहरू हेरेँ । तीनवटा अरु त्यस्तै देखेपछि फोन गरेँ । त्यो गलत हो । उहाँले सुरुमा मान्नु भएन । पछि मैले धेरै कुरा गरेपछि पाेस्ट डिलिट गर्नुभयो ।
स्याङ्जा वालिङका एक साथीले भदौमा फेसबुकमा लाइभ गर्नुभयो । केटा केटीहरूको साथमा आँधिखोलामा पौडी खेल्दै गरेको दृश्य थियो यो । दुई जना सात/आठ वर्षका बालकहरू नाङ्गै पौडी खेलिरहेका थिए । कामको सिलसिलामा विदेश बसेका ती साथी उता पनि फेसबुक धेरै चलाउने भएका कारण त्यो लाइभ एकछिनमा नै ६ हजारभन्दा बढीले हेरे । मेरो मनमा उकुसमुकुस भएपछि फोन गरेँ र भनेँ, 'यसरी नाङ्गो फोटो खिच्नु हुन्न । सामाजिक सञ्जालमा पाेस्ट गर्नु पनि अपराध हो ।'
मेरो कुरा सुन्नासाथ उनी जङ्गिए, ‘मेरा छोराछोरीको जस्तोसुकै फोटो खिचौँ, अरुलाई के मतलब ? के हामी नुहाउन पनि नपाउने ?'
मैले हर कोसिस गर्दा पनि बुझाउन सकिनँ ।
'त्यसो भए के तपाईंको बाल्यकालको नाङ्गो फोटो मलाई दिन सक्नुहुन्छ ?', मैले यो प्रश्न गरेपछि उनी अकमकिए । 'घरको एल्बममा पक्कै होला, यदि रहेछ भने दिनुहुन्छ ?,' मैले पुन सोधेँ ।
‘किन चाहियो ?’
'सफल व्यक्तिहरूका बारेमा बाल्यकाल लेखिँदा पुरानो फोटो राखिन्छ । तपाईं पनि विदेशमा कमाएर आएर यहाँ उद्यमी बन्न खोज्नुभएको छ । तपाईंको हिजोको जीवन कस्तो थियो, हेरिन्छ नि । त्यसका लागि फोटो चाहिन्छ ।' फेरि सोधेँ, ‘घरमा फोटो भेटियो भने मलाई तपाईंका नाङ्गो फोटो दिनुहुन्छ ?’
जवाफ आयो, 'दिन्नँ ।'
'किन ?'
‘अब त लाज हुन्छ नि यार !’
'त्यसो भए के तपाईंका यी छोराहरूको नाङ्गो फोटोले पछि लाज लाग्ने अवस्था आउँदैन र ?'
यति भन्नासाथ उनले सो पाेस्ट डिलिट गरे । यी दुईवटा घटनामा अभिभावकले राम्रो, रमाइलोका लागि गरेको पाेस्ट भए पनि पछि गएर कस्तो असर गर्छ भन्ने ख्याल गरिएन । जति बेला थाहा भयो, त्यति बेला मात्र उनले डिलिट गरे । के भोलिको समस्याबाट मुक्त भए त ? होइन । एक पटक पाेस्ट भएपछि त्यो धेरैमा पुग्छ र यस्ता फोटा खोज्नेहरूले यसलाई संग्रह गरिहाल्छन् । र, त्यो फोटो ‘पोर्नोग्राफी’ मा प्रयोग हुने जोखिम उत्तिकै हुन्छ ।
सामाजिक सञ्जालको प्रयोग बढेसँगै बाबुआमाले छोरा छोरी नुहाएको, घाममा राखेर तेल लगाएको फोटो भिडियो पाेस्ट गर्ने गरेको पाइन्छ । दिसापिसाबमा लडिबुडी गरे पनि मुखमा त पुगेन छ नि भनेर गर्व गरी हाँसीमजाक बनाई पाेस्ट गर्ने बाबुआमा पनि सामाजिक सञ्जालमा भेटिन्छन् ।
यी त भए सामाजिक सञ्जालमा पाेस्ट गरिने फोटोहरू जुन भविष्यमा जोखिममा पार्न सक्छन् । जुन कुरा अभिभावकले जानीजानी गल्ती गरिरहेका छन् । अर्को पाटो छ- अभिभावकले थाहा नपाएको वा बेवास्ता गरेको । त्यो हो- छोराछोरीले सामाजिक सञ्जालमा गर्ने संवाद ।
सिन्धुलीकी एक किशोरीलाई पायल्स भयो भन्दै उपचार गर्न उनकी आमाले अस्पताल लगिन् । धेरै बेर ट्वाइलेटमा बस्ने गरेका कारण पायल्स र कब्जियतको शंका गरी औषधि दिए पनि अवस्था उस्तै रह्यो । एक दिन किशोरी आफन्तकोमा गएको बेला सोफामा मोबाइल छोडी ट्वाइलेट गइन् । त्यही बेला म्यासेन्जरमा टिरिङ-टिरिङ आवाज आएपछि उनको मोबाइल हेर्दा सबै अचम्ममा परे ।
किशोरी त्यसरी ट्वाइलेटमा लामो समय बस्ने कब्जियत र पायल्सको कारण होइन, म्यासेन्जरमा गर्ने संवादको कारण रहेछ । उनले पठाएका फोटो, आएका फोटोहरू त अभिभावकले देखे र डिलिट गरे । तर भिडियो कल कसरी भएको थियो, त्यो थाहा भएन ।
सामाजिक सञ्जालबाट जति जीवन सहज छ, त्यति कठिन पनि हुँदै छ । यसलाई सही तरिकाले प्रयोग गरिएन भने झन् जोखिम आउँछ । अभिभावकले रमाइलो मानेर पाेस्ट गर्ने, बालबालिका, किशोर किशोरीले रमाइलो मानेर पाेस्ट गर्ने, च्याट गर्ने फोटोहरू शेयर गर्ने, टिकटक बनाएर पाेस्ट गर्नेजस्ता कारण बालबालिका जोखिममा पर्दै छन् । यस विषयमा पहिला अभिभावक सचेत हुनुपर्ने हो । तर उनीहरू नै छोराछोरीको टिकटकको भ्यूजमा रमाएका छन् । पछि आउने जोखिमका बारेमा उनीहरूमा चेतना नभएर मात्र यस्तो भएको पक्कै होइन ।
सामाजिक सञ्जालमार्फत घरपरिवारमा दिनहुँजसो केही न केही समस्या सिर्जना हुने अवस्था आएको छ । वयस्कहरूमा समस्या देखिएपछि मात्र समस्या मान्ने परिपाटीका कारण बालबालिका झन् पीडा भोग्न बाध्य छन् । सामाजिक सञ्जालमा पाेस्ट गरिएका नाङ्गो फोटोहरू तुरुन्तै यौन दुराचारीहरूको हातमा पुग्छन् । बलात्कारलाई मात्र यौनमुद्दा मान्ने हाम्रो मानसिकताले 'त्यस्ता फोटो हुँदैमा के फरक पर्छ र ?' पनि भन्न सक्छ । तर एक वयष्कले भोग्नेभन्दा १० गुणा बढी पीडा बालबालिकाले त्यस्तै घटनाबाट भोगिरहेका हुन्छन् ।
राम्रो कपडा लगाएर विद्यालय जाँदा प्रशंसा गरेर यौन दुर्व्यवहार सुरु गर्ने यौन दुराचारीहरूले फेसबुकको फोटोमा गरेको कमेन्ट, म्यासेन्जरमा पठाएको लभ रियाक्ट भन्दा कम छ र ? झन् उनीहरूलाई नजिक हुने वातावरण मिलिरहेको पो छ कि, यो विषयमा हामीले कहिले सोच्ने ?
प्रहरीमा दर्ता भएका यौन दुर्व्यवहारका घटनामा ८० प्रतिशतभन्दा बढी चिनेजानेकैहरूबाट भएको देखिएको छ । सामाजिक सञ्जालबाट त टाढा भएकाहरू पनि नजिक हुन्छन् । र, कुरा गर्दै जाँदा आफ्नै लाग्ने वातावरण पनि बन्छ ।
विगतमा सामाजिक सञ्जाल नहुँदा कसरी बालबालिकाको फोटो दुरुपयोग भयो भन्ने एक उदाहरण काफी छ- नेदरल्याण्डका ७५ वर्षीय हेनेरियस एड्रियनको बयान । बालकमाथि बलात्कार गरेको आरोपमा पक्राउ परेका उनले बालकहरू सडक र बालगृहबाट ल्याएर बलात्कार गर्ने गरेका थिए । काठमाडौंको सडकमा सडक बालक खोजी हिँड्दा उनले नेपालको एक दैनिकमा बालकहरूले नदीमा हाम फाल्दै गरेको फोटो देखे । गर्मीको बेला सडक बालकहरू विष्णुमतीमा पौडी खेल्दै गरेको फोटो थियो त्यो । त्यो फोटो नाङ्गो थियो । तिनै बालक खोज्दै हेनेरियस एड्रियन स्वयम्भु पुगे र तीन बालकमध्ये एकलाई आफ्नो शिकार बनाए । अहिले उनीजस्ता दुराचारीलाई बालबालिका खोज्न सजिलो माध्यम सामाजिक सञ्जाल बनेको छ ।
बालिकाहरूलाई वयस्क र किशोरहरूले सामाजिक सञ्जालमार्फत यौन दुर्व्यवहार गरेको, फेसबुकबाट लभ परेको त हामीले धेरै सुन्दै आएका छौँ । तर बालकहरूको हकमा केही कम सुनिन्छ । त्यस्ता घटना नभएर होइन, यो संगठित रूपमा छ र कम मात्रामा बाहिर आउँछ । यौन दुराचारीहरूको वेबसाइट नै छ । मेल र व्याय लभ एसोसियसन नाम दिइएर यस्ता वेबसाइट विदेशीले चलाएका छन् । ती साइटमा नेपाली बालकका नाङ्गा फोटाहरू पठाइन्छ । यस्तै, बालिकाहरूको फोटो कति पोर्न साइटमा देखिएका घटनाहरू बाहिर आएका छन् ।
पछिल्लो समयमा टिकटकलाई आधार बनाई दुराचारीहरू नजिक हुन खोजेका थुप्रै उदाहरणहरू छन् । टिकटकमा देखिएका बालबालिकालाई लाइक गर्ने, उनीहरूलाई म्यासेज पठाउने, सानो उमेरको छ भने आफ्नो पनि सानो उमेरको फेक आईडी बनाएर साथी बन्न खोज्ने यावत तरिकाले बालबालिकालाई पछ्याइरहेका छन् ।
नेपाल दूरसञ्चार प्राधिकरणको प्रतिवेदनअनुसार २०७७ असार मसान्तसम्म नेपालमा इन्टरनेट प्रयोगकर्ताहरूको संख्या ७४.४३ प्रतिशत छ । जबकि १० वर्षअगाडि २०६७ मा २.६५ प्रतिशतमा मात्र सीमित थियो । ५५.३० प्रतिशत मोबाइल इन्टरनेट प्रयोगकर्ताहरू छन् । युनिसेफले सन् २०२० मा गरेको एक अध्ययनअनुसार ८५.८५ प्रतिशत बालबालिकाले इन्टरनेट प्रयोग गर्छन् । ४२ प्रतिशत बालबालिका तथा युवाहरूले अश्लील बेवसाइटहरू खोल्ने र हेर्ने गरेको समेत सो अध्ययनले देखाएको छ ।
२०७६/७७ मा केन्द्रीय साइबर ब्यूरोमा १ सय चारवटा साइबर बुलिङ, अश्लीलता, झुटो आईडी, छलकपटसम्बन्धी बालबालिकाविरुद्धको उजुरी दर्ता भएका थिए । लकडाउनको समय (२) ७६ चैतदेखि २०७७ असार) मा ४८ वटा यस्ता प्रकृतिका उजुरी दर्ता भएको साइबर ब्यूरोको तथ्यांकमा देखिन्छ ।
सन २०१९ मा इन्टरनेटबाट बालबालिकामा कस्तो असर गरेको छ भने एकप्याट लक्जमबर्गले नेपालमा एक अध्ययन गरेको थियो । ५ हजार ११ बालबालिका, ४ हजार ७ सय ७८ अभिभावक र ३ हजार १ सय ५५ शिक्षकमा गरिएको सो अध्ययनअनुसार बालबालिकाले अश्लील तस्वीर, अडियो, भिडियो, सन्देशमार्फत यौन दुर्व्यवहार भोगिरेहका छन् । विभिन्न लोभ, आकर्षण र मोहका कारण समस्या भोग्नुपरेको १६.९ प्रतिशत बालबालिका रहेको सो अध्ययनले देखाएको छ ।
त्यसैगरी, ब्ल्याकमेलिङको शिकार ४३.९ प्रतिशत बालबालिका भएका छन् । ६.८ प्रतिशत बालबालिकाले अरुले पठाएको पाेर्नाेग्राफी फोटो/भिडियो हेर्न बाध्य भएको बताएका छन् । व्यक्तिगत विवरण माग्ने, भेट्न बोलाउने, अनलाइन च्याटमा कुरा गर्न दबाब दिने, अश्लील फोटो/भिडियो माग्नेजस्ता समस्या दिनहुँ भोग्नुपरेको बालबालिकाले सो अध्ययनमा बताएका छन् ।
कानुनतः आफ्नो सानो शिशु उमेरको भए पनि छोराछोरीको नाङ्गो फोटो खिच्नु दण्डनीय मात्र होइन, त्यसले भोलि पार्ने प्रभाव पनि उत्तिकै महत्त्वपूर्ण हो । त्यस्ता फोटोहरू सामाजिक सञ्जालमा पाेस्ट गरेको खण्डमा मुलुकी अपराध संहिता, बालबालिका ऐन र साइबर ऐनअन्तर्गर्त कारबाही हुने व्यवस्था छ ।
बालबालिकामाथि योजनावद्ध तरिकाले गरिने दुराचार केवल एक घटनाबाट सकिँदैन । दुराचारीहरूले वर्षौंसम्म पनि पिछा गर्छन् । बाल्यकालमा यौन दुराचार गर्न सम्भव भएन भने वयष्क भएपछि आफूमा नजानिँदो तरिकाले आकर्षण गर्ने उनीहरूमा कला हुन्छ । यौनाङ्गसँग मात्र उनीहरूको आकर्षण हुँदैन ।
नाङ्गो फोटो हेर्ने, छिनछिनको फोटो पठाउन लगाउने, आफ्नो पनि पठाउने गरेर दुराचारीले आनन्द लिइरहेका हुन्छन् र त्यो लतमा नजानिँदो तरिकाले हाम्रा बालबालिका फसिरहेका हुन्छन् । बालिका छ भने पोर्न साइटको डर र धक्की देखाउने । बालक छ भने उसका अश्लील फोटोहरू मेन व्याय लभ एसोसिएसनमा भएको देखाएर आफ्नो चंगुलमा दुराचारीहरूले पारिरहेका हुन्छन् । उनीहरूको संगठन नै छ । र, त्यही संगठनबाट बालबालिका आदानप्रदान पनि गर्छन् । लाइक, भ्यूज र लभ रियाक्टमा परी आफ्ना बालबालिकाको भविष्य नबिगारौँ ।
प्रकाशित मिति: आइतबार, मंसिर १४, २०७७ १३:५४
-1720790287-1744805765.jpg)
