[समीक्षा] उबेला हामीले पढ्न चाहेर पनि नपाएका कथाहरू

A+ A A-

खै कताबाट के संयोग मिलेर हो, एक दिन मैले The Usborne Book of Classic Horror पढ्न सुरु गरेँ । त्यो किताबमा तीनवटा बहुचर्चित ‘क्लासिक हरर’ कथाहरू छन्- Dracula, Frankenstein र Jekyll & Hyde. हुन त यी तीनवटै कथा मैले पहिल्यै पढिसकेको थिएँ, सायद तपाईंहरूले पनि पढिसक्नुभएको होला । नपढे पनि कतै कहानी सुन्नुभएको होला वा फिल्ममा भए पनि हेर्नुभएको होला ।

पहिल्यै पढिसकेको किताब पुन: दोहोर्‍याउनुको कारण चाहिँ यसलाई Usborne ले प्रकाशित गरेको हुनाले हो । मैले आजसम्म कुनै पनि किताबको Usborne - संस्करण पढेको थिइनँ ।

सन् १९७३ मा Peter Usborne नामक एक व्यक्तिले आफू पिता बन्ने थाहा पाएपछि केही पुस्तकहरू बालबालिकालाई सुहाउँदो हिसाबले प्रकाशन गर्न सुरु गरेका थिए । उनको त्यही सुरुवात नै कालान्तरमा गएर आज Usborne नामक प्रतिष्ठित प्रकाशन गृह बन्न सफल भएको छ ।

बालबालिकाले पढ्ने किताब प्रकाशन गर्ने संस्थाहरूमा Usborne को नाम सबैभन्दा अगाडि आउँछ ।

Usborne ले चार्ल्स डिकेन्स, सेक्सपियरदेखि लिएर इतिहास, भूगोल, मिथक, जासुसी, गणित, भाषा इत्यादि सबै प्रकारका किताबहरू प्रकाशन गर्ने रहेछ ।

Usborne ले निकालेको 'क्लासिक हरर' पुस्तकको यो संस्करणमा एकदमै सरल र स्पष्ट भाषामा कथानकलाई प्रस्तुत गरिएको थियो । विकसित देशबाट प्रकाशित हुने यस्ता पुस्तकहरूमा पढ्ने मान्छेको उमेरसँगै किताबको क्लिष्टता पनि बढ्दै जाने रहेछ ।

यो देखेपछि मलाई खुसीका साथसाथै दु:ख पनि एकैपटक लाग्यो । खुसी, किनभने सानो उमेरमै केटाकेटीहरूले ‘क्लासिक’ पुस्तकहरू आफ्नो हिसाबले पढ्न पाउछन् । दु:खी, किनभने हाम्रो देशमा यो प्रकारको चलन अहिलेसम्म सुरु गरिएको छैन ।

हाम्रोतिर एकाधबाहेक बालसाहित्यको नाममा उही तानतुन पारिएका दन्त्य कथाहरू, चरा र जनावरका कथाहरू, पञ्चातन्त्रका कहानीहरूलाई परिमार्जन गरेर बनाइएका नैतिक कथाहरूबाहेक खासै उल्लेखनीय र गर्व गर्न लायक सामग्रीहरू तयार पारिएको छैन ।

मैले Usborne ले निकालेका पुस्तकहरूको चर्चा गर्दै गर्दा एक जनाले ‘बालबालिकाका लागि त तैबिसेक पुस्तकहरू उपलब्ध छन् । तर, ‘टिनएज’ का किशोरकिशोरीहरूलाई दृष्टिगत गरेर त झन् केही पनि नलेखिएको कुरा सुनाउनुभएको थियो ।

न कसैले किशोरकिशोरीलाई लक्षित गरेर पुस्तक परिमार्जन गरेको छ, न कसैले मौलिक कथा नै सिर्जना गरेको छ । नेपाली पुस्तकहरूले यो ‘क्लस्टर’ लाई नछोएकै हो त ? सोच्न बाध्य भइयो ।

यत्तिकैमा मलाई दुर्गा कार्कीको ‘कुमारी प्रश्नहरू’ पढ्ने मौका जुर्‍याे । जुन पुस्तकहरू उपलब्ध नभएर खाडल भएको थियो, त्यसलाई ‘कुमारी प्रश्नहरू’ले एक हदसम्म यो पुस्तकले पुर्ने कोसिस गरेको रहेछ ।

मैले दुर्गा कार्कीलाई चिनेको छैन । उहिले एकताका ‘प्रसाद’ चलचित्रको समीक्षा पढेको थिएँ, अहिले युट्युबमा ‘प्रसाद’ चलचित्र आएपछि पुन: त्यो समीक्षा खोजेर पढ्दा पो थाहा भयो- त्यो दुर्गा कार्कीको समीक्षा रहेछ ।

यो किताब लेखिनुपर्थ्यो, लेखियो । गज्जब भयो । दुर्गा कार्कीलाई त्यसका लागि धेरैधेरै धन्यवाद दिन चाहन्छु ।

१३ वटा कथा भएको यो कथासंग्रह ‘साइज’को हिसाबले एकदमै ठिक्कको किताब हो । म अलिक सनकी र झुरपट्याँस टाइपको अल्छे पाठक थिइन् भने यो एक दिनमै पढेर सक्किन्थ्यो । तर मैले केही हप्ता लगाएँ ।

नढाँटी भन्नुपर्दा पहिलो कथा ‘लाइट बाल्ने केटो’ पढेपछि मेरो किताबप्रति एक प्रकारको मोहभंग नै भएको थियो । मैले किताबलाई नपढी त्यत्तिकै हापिदिएँ । किनभने मेरा लागि त्यो कथा सन् ८० र ९० को दशकमा मिथुन चक्रवर्तीले खेल्ने ‘रोमान्स’ र ‘सोसल ड्रामा’ वाला फिल्मको कथाजस्तो थियो ।

समाजले मलाई हेप्यो, त्यसैले म अपराधी भएँ, मैले बोलेका धेरै कुराहरू झुटा हुन् तर तिम्लाई गर्ने प्रेम साँचो हो… मार्काका कथाहरू अझै पनि लेखिनु र छापिनु एकदमै दु:खद कुरा हो । हामी योभन्दा धेरै अगाडि बढ्न सक्नुपर्छ । किशोरवयका कथा भन्नेबित्तिकै फिल्मी स्टाइलकै कथा लेख्नुपर्ने हो र ?

धन्न कार्कीको लेखनशैली गज्जबको भएकाले कमजोर कथानक भए पनि पढ्न झिँजो चैँ लागेन ।

लगभग एक हप्तापछिको कुरा हो, म मित्र रमेश तिमिल्सिनासँग गफिँदै थिए । गफगाफकै सिलसिलामा मैले ‘कुमारी प्रश्नहरू’ पढ्न सुरु गरेको तर पहिलो कथा पढेपछि हापिदिएको कुरा सुनाएँ ।

मित्रले भन्नुभयो, 'दाजु पहिलो कथा अलिक झुर छ, त्यसपछिका कथाहरू पढ्नलायक छन् । तर, चर्चा भएजत्तिको उत्पात चैँ छैन है, केही कमजोरीहरू भने पक्कै छन् ।'

लगत्तै दोस्रो कथा ‘चाउमिन’ पढ्न सुरु गरेँ र त्यस कथाले चैँ दिमाग नै हल्लाइदियो । त्यो कुनै स्वैरकाल्पनिक कथा थिएन, तपाईं हामीले देखेको र भोगेको कथा थियो ।

श्रीमान्‌ले छाडेर गएपछि श्रीमती एक्लैले घर चलाएको र त्यसले छोरीलाई पारेको प्रभाव पढ्दा जोकोही सोच्न बाध्य हुन्छ । भन्नु परोइन, यो कथामा एउटा सिंगो समाज नै देखिएको छ ।

‘चाउमिन’ तपाईंले र मैले देखिरहेको नै कथा हो । तर कसैले पनि यस कथालाई यस्तरी कलात्मक पाराले लेखेको थिएन ।

लगत्तै ‘फ्यामिली फोटो’ भन्ने कथा छ । यसो हेर्दा दुवै कथा समान ‘प्लट’ मा फरक-फरक ‘क्यारेक्टर’ राखेर तयार पारेको जस्तो देखिने रहेछ । ‘क्यारेक्टर’ फरक भएपछि तिनीहरूको ‘ब्याक-स्टोरी’ पनि फरक हुने त भइहाल्यो । त्यसले नयाँपन दिन्छ ।

तर, उस्तै प्लट भएपछि कथा पनि ‘रिपिटेड’ भएजस्तो महसुस हुने रै'छ । पढ्दै गयो- ए यो त मैले पहिले नै पढिसकेको पो थिएँ कि जस्तो हुन्छ ।

दुईवटै कथा गज्जब छन्, तर उस्तैउस्तै प्लटको सहायता नलिएको भए झन् गज्जब हुने थियो कि ?

त्यस्तै, अरु दुईवटा कथा ‘निर्दिष्टा पार्ट - २’ र ‘कुमारी प्रश्नहरू’ पनि केटा र केटी घनघोर प्रेममा परेको र बीचमा केही अवरोध आइपरेर अघि बढ्न खोज्दा केटाले धोका दिएको प्लटमा तयार छ ।

यो कथाहरूले उठाउनुपर्ने नै मुद्दा उठाएका छन्, तर यिनीहरू अझ धेरै गज्जबका हुन सक्थे । लेखकलाई आफ्नो कथाको ‘स्कोप’ आफैँलाई थाहा हुन नसकेको भान पर्ने रै'छ ।

यो संग्रहमा भएका १३ वटा कथामध्ये तीनवटामा पुरुषलाई प्रमुख पात्र बनाएर लेखिएको छ । हुन त महिला भएर पुरुषको अनुभूति उतारेर धेरैले कथा लेखेका छन् । त्यो धेरैको भीडमा पनि दुर्गा कार्कीले आफ्नो अलग पहिचान बनाएको कुरा लगभग सत्य हो ।

र, सबैभन्दा लोभलाग्दो चैँ कार्कीको लेखनशैली नै छ ।

कार्कीको किताबका अधिकांश पात्रहरू एक हिसाबले क्रान्तिकारी छन् । ठ्याकै क्रान्तिकारी भन्ने शब्द त सुहाउँदैन तर मैले ‘अनकन्भेन्सनल’ लाई न्याय गर्ने अर्को नेपाली शब्द नै भेट्टाइनँ, त्यसैले क्रान्तिकारी नै भन्न चाहन्छु ।

‘रगत’ मा महिनावारीको रगतलाई बठ्याइँपूर्वक प्रयोग गरेको होस् वा ‘कालो चस्मा’ मा दुर्व्यवहारविरुद्ध लिएको अडान होस् या ‘साथे’ मा बुढेसकालमा जीवनसाथी खोजेको कथा होस्; कथामा भएका पात्रहरूले एक प्रकारको ‘क्रान्ति’ नै गर्छन् भन्दा फरक पर्दैन ।

यसमा भएको ‘सँघार’ कथाको अनुराधाजस्तो धेरै किशोरीहरूले ‘टक्सिक रिलेसनसिप’ मा बाँचिरहेको मैले देखेको छु । पढ्दै जाँदा यो कथा तिनीहरूलाई पढाइदिन पाए कति गज्जब हुन्थ्यो होला है जस्तो पनि लागेको थियो ।

कथामा जोडिने अर्को मुख्य विषय भनेको यौनिकताको कुरा हो । यदि कुनै कथामा यौनको कुरा आउँछ भने त्यसलाई कलात्मक ढंगले प्रस्तुत गर्नुपर्छ । नत्र त्यो साहित्य नभएर भद्दा प्रकारको बजारु यौनकथाजस्तो देखिन्छ । त्यस विषयमा चैँ हामीले अलिक ख्याल गर्नुपर्छ ।

दुर्गा कार्की र मैले देखेको समाज एउटै हो र यो संग्रहले पनि त्यही समाजको कथा बोल्छ । कुनै पात्रमा मैले आफूलाई देखेँ, कुनैमा आमालाई, कुनैमा दिदीलाई । कुनै घटना मैले पनि भोगेको थिएँ, कुनै देखेको थिएँ, कुनै सुनेको थिएँ । सबै कथाहरू घोलिएर आएका छन् ।

सबै कथालाई भन्न त नसकिएला तर अधिकांश कथामा पात्रहरूलाई समस्या हुन्छ । उनीहरूलाई एक जना अर्को पात्रको ‘गाइडेन्स’ हुन्छ । र, अन्त्यमा तिनीहरूले आफ्नो समस्या माथी विजय प्राप्त गर्छन् । वास्तविक जीवनमा साँच्चै यस्तो हुन्छ होला त ?

प्राय: कथा उस्तै सूत्रमा बाँधिएको देख्दा कम्तीमा एउटा कथा चैँ अन्त्यसम्म पनि ‘रियालिस्टिक’ भइदिए कस्तो हुन्थ्यो होला भन्ने कौतुहुलता जाग्दो रै'छ । समाजको घटना नै टिपेर लेखिएको ‘रियालिस्टिक’ कथाहरूको अन्त्य पनि ‘रियालिस्टिक’ बनाउने कि ? जिन्दगीमा सबैले आफ्नो समस्यामाथि विजय प्राप्त गर्छन् र ?

केही औसत, केही उम्दा, केही काँचा र केही पाकेका कथाहरू समेटिएर आएको हुनाले पनि यो किताब पढ्न लायक छ । तर पनि कतिपय कथाहरू अझै परिष्कृत बनाउन सकिन्थ्यो कि जस्तो लाग्दो रै'छ । आफूले लेखेको कथासँग एक प्रकारको लगाव त हुन्छ नै तर लगाव भएजति सबै कथालाई संग्रहमा राख्न पनि मिलेन । आफ्नो कथालाई लिएर अलिकति क्रुर बन्ने कि ? ‘अदुवा’ र ‘मनमाया’ हरू तुलनात्मक रूपमा काँचो देखिन्छन् । तिनीहरूलाई अझै परिष्कृत बनाउन सकिन्थ्यो ।

एउटै प्लटमा फरक-फरक पात्र राखेर दोहोर्‍याउँदा चैँ धेरै समेट्नुपर्ने कथाहरू छुटेको महसुस हुने रहेछ । आशा छ, आगामी कथाहरूमा चैँ समलैंगिकता, भेदभावलगायतका अन्य विषयहरू पनि समेटिनेछन् । लेखकसँग आस गर्न त पाइयो नि, हैन ?

विभिन्न पुस्तालाई सुहाउने हिसाबले ‘कस्टमाइज’ गरेर पुस्तकहरूको प्रकाशन गर्न नेपालमा पनि Usborne को सुरुवात होला नहोला, त्यो ठाउँमा छ । तर अहिले चैँ उबेला हामीले पढ्न खोजेको तर नपाएका कथाहरू दुर्गा कार्कीले लेखेकी छिन् । त्यसलाई पढौँ ।

र अन्त्यमा,
कागजको किताब ढुवानी गरेर पढ्न अहिलेको तत्कालीन अवस्थामा अलिकति सम्भव नभएको हुनाले ई-बुकमा भर पर्नुपरेको छ । मोबाइलमा किताब पढ्न लास्टै गाह्रो हुने रै'छ हौ, वसन्त सर ।

प्रकाशित मिति: शुक्रबार, मंसिर १२, २०७७ १७:१४