कम्युनिस्ट फुट्दा किन गालीगलौज ?

bimal-pokharel.jpg

A+ A A-

नेपालमा कम्युनिस्ट पार्टीहरू धेरै पटक विभाजन भएका छन् । इतिहास हेर्ने हो भने उनीहरू जुन ढंगले विभाजन भएका छन्, तीमध्ये अधिकांश विभाजनका औचित्य पुष्टि हुन सकेका छैनन् । विभाजनको केन्द्रमा सैद्धान्तिक र राजनीतिकभन्दा पनि सीमित नेताहरूको शक्तिसंघर्षले निर्णायक भूमिका खेलेको पाइएको छ । त्यसलाई बोलीचालीको भाषामा जुँगाको लडाइँ भन्ने गरिन्छ ।

अहिले नेपाल कम्युनिस्ट पार्टी (नेकपा) मा केपी शर्मा ओली र प्रचण्डको बीचमा देखिएको संघर्ष पनि जुँगाको लडाइँ मात्रै हो भन्ने कुरामा देशको राजनीतिक क्षेत्र पूरापूर जानकार छ । त्यसैले ती दुवै नेताले कहीँकतै सैद्धान्तिक राजनीतिक प्रस्तावनाहरू अगाडि सारेका छैनन् ।

२०३० सालको दशकको सबैभन्दा ठूलो कम्युनिस्ट पार्टी नेकपा चौथो महाधिवेशनका नेताहरू निर्मल लामा र मोहनविक्रम सिंहको फुट आवश्यक थिएन भनेर करिब दुई दशकपछि भनिएको थियो । त्यही आधारमा २०५९ सालमा ती दुई पार्टी मसाल र एकताकेन्द्र एकीकृत भए । दुई पार्टीबीचको एकता चार वर्ष पनि टिक्न सकेन ।

विश्व कम्युनिस्ट आन्दोलनको इतिहास हेर्ने हो भने चीनको कम्युनिस्ट पार्टी र रुसको कम्युनिस्ट पार्टीका बीचमा सन् १९६० को दशकमा भएको बहसलाई ऐतिहासिक रूपमा लिने गरिन्छ । जुन बहस सैद्धान्तिक र राजनीतिक दुवै थियो । जसलाई कम्युनिस्ट आन्दोलनभित्र महान् बहस भनिन्छ ।

रुसको कम्युनिस्ट पार्टीले बीसौँ महाधिवेशनबाट शान्तिपूर्ण संक्रमणको नीति लिएपछि चिनियाँ कम्युनिस्ट पार्टीले त्यसको कडा विरोध गरेको थियो । चीन र सोभियत कम्युनिस्ट पार्टी बीच भएको महान् बहसको करिब ३० वर्षपछि चिनियाँ कम्युनिस्ट पार्टीले भनेजस्तै रुसको कम्युनिस्ट पार्टी मात्रै ढलेन कि सोभियत रुसकै विघटन र विखण्डनसमेत भयो ।

कुनै पनि विचारधाराभित्र संशोधनवाद भयङ्कर खतराको सूचक हो । त्यो एकै पटक आउँदैन । विस्तारै आउँछ, जहिले प्रकट रूपमा देखापर्छ, त्यति बेलासम्म धेरै ढिला भइसकेको हुन्छ । सोभियत संघको विघटन रोकिन सक्ने अवस्थामै थिएन ।

नेपालका कम्युनिस्टले लिएको बाटो

नेपालका कम्युनिस्ट पार्टीहरूमा अहिले दुई धार छन् । एक, क्रान्तिबाट राज्यसत्ता प्राप्त गर्ने बाटो लिएका पार्टी । दुई, शान्तिपूर्ण संक्रमणको बाटो लिएका पार्टी । क्रान्तिबाट राज्यसत्ता प्राप्त गर्ने बाटोमा मोहनविक्रम सिंहले नेतृत्व गरेको नेकपा (मसाल), नेत्रविक्रम चन्दले नेतृत्व गरेको नेपाल कम्युनिस्ट पार्टी, मोहन वैद्यले नेतृत्व गरेको नेपाल कम्युनिस्ट पार्टी (क्रान्तिकारी माओवादी) र नारायणमान विजुक्छेले नेतृत्व गरेको नेपाल मजदुर किसान पार्टी छन् ।

यी पार्टीले क्रान्तिबाट मात्रै राज्यसत्ता प्राप्त हुन्छ भन्ने सैद्धान्तिक मान्यता राख्छन् र त्यसैअनुसार जनताको बीचमा संगठन गर्ने, प्रचार गर्ने र आफ्ना सैद्धान्तिक, वैचारिक संघर्ष गर्ने गरेका छन् ।

नेकपा (एमाले)ले पाँचौँ महाधिवेशनबाटै बहुदलीय जनवादमार्फत शान्तिपूर्ण संक्रमणको बाटो लिएको थियो । उसले सशस्त्र क्रान्तिको बाटो परित्याग गरेको थियो । २०५२ देखि सशस्त्र संघर्षमा होमिएको माओवादीले सशस्त्र संघर्षको असफलतापश्चात् बहुदलीय व्यवस्था स्वीकार गर्दै हेटौँडा महाधिवेशनबाट एक्काइसौं शताब्दीको जनवादमार्फत शान्तिपूर्ण संक्रमणको बाटो लिएको थियो ।

माओवादीले पनि बहुदलीय व्यवस्था र शान्तिपूर्ण संक्रमणको बाटो लिएपछि सैद्धान्तिक रूपमा यी दुई पार्टी भिन्न थिएनन् । दुवै पार्टीले आफ्ना महाधिवेशनमार्फत बहुदलीय व्यवस्था र शान्तिपूर्ण संक्रमणको बाटो लिएपछि एकता हुनु स्वाभाविकै थियो र भयो पनि ।

संविधानमा लेखिएको समाजवादउन्मुख नेपाली कांग्रेसले समेत मान्यता दिएको शब्द भएको हुनाले त्यो शब्दलाई देखाएर समाजवादी संविधान भन्नु समाजवादमाथिकै बेइमानी हो । समाजवादउन्मुख सामान्य प्रगतिशील अवधारणाबाहेक कुनै समाजवादी मान्यता बोकेको शब्दावली होइन ।

प्रस्तावनाबाहेक अन्यत्र पुँजीवादी व्यवस्थाअन्तर्गतकै अधिकारहरूलाई संविधानमा संस्थागत गरिएको छ । संविधानलाई समाजवादी भनेर जुन भ्रमित ढंगले नेकपा नेताहरूले व्याख्या गरेका छन्, त्यसले समाजवादी सिद्धान्तलाई भ्रष्टीकरण गर्दछ । नेकपाले लिएको त्यही भ्रष्टीकरणको बाटो हो ।

फुटमा गालीगलौज

सैद्धान्तिक राजनीतिक मूल्य र मान्यताहरूलाई खोपीमा थुनेर गालीगलौज र चरित्रहत्याको बाटो अख्तियार गरिनु नेपाली कम्युनिस्ट आन्दोलनको सबैभन्दा गएगुज्रेको समस्या हो । फुटको बेलामा सैद्धान्तिक मोहरा देखाइए पनि पार्टीका नेता/कार्यकर्ताबीच गालीगलौज र चरित्रहत्याले प्रमुख स्थान लिने गर्दछ ।

तत्कालीन एमाले फुट्दा नेताहरूले एकअर्कालाई व्यक्तिगत रूपमै भ्रष्टाचारी, देशद्रोहीको आरोप लगाएका थिए । एकता केन्द्रले मोहनविक्रमलाई राजावादीको आरोप लगाएको थियो । धेरैजसो नेताहरू कुनै न कुनै रूपमा गालीगलौज र चरित्रहत्याको शिकार हुने गरेका छन् ।

२०३५ सालतिर पूर्वमाले समूहले मोहनविक्रम सिंहलाई सामन्तको छाउरो भनेको थियो । मोहनविक्रम सिंहले गद्धार पुष्पलाल पुस्तक लेखेको कुरा सर्वाधिक चर्चामै रहेको छ । तर स्वयम् मोहनविक्रम सिंहलाई कोअर्डिनेसन समूहले गद्धारको आरोप लगाएको थियो । मोहनविक्रम सिंहले पुष्पलालमाथि लगाएको आरोप फिर्ता लिइसकेका छन् ।

कोअर्डिनेसन समूहले मनमोहन अधिकारी र पुष्पलाल श्रेष्ठलाई मुर्दावादको नारा नै लगाएका थिए । पुष्पलाल समूहबाट अलग भएका तारानाथ शर्माहरूले मोहनविक्रमलाई पुरानो कांग्रेस, मर्न नसकेको गद्धार, सामन्ती छाउरो, कालो सर्प, लाज पचेको वर्गशत्रुजस्ता आरोप लगाएका थिए ।

नारायणमान विजुक्छे रोहितले पनि मोहनविक्रमलाई बहुला, डनकुइस्ट भनेका थिए भने झापालीहरूले मोहनविक्रममाथि लगाएका आरोपहरू सही भएको समेत बताएका थिए । नेपाली कम्युनिस्ट आन्दोलनको २०३० सालको दशक कैयौँ हदसम्म गालीगलौजको दशक थियो भन्ने बुझिन्छ ।

गालीगलौज र चरित्रहत्या अत्यन्तै क्षणिक हुन्छ र त्यसले कुनै सैद्धान्तिक राजनीतिक हैसियत राख्दैन । तर, नेपाली समाजको कमजोर चेतनास्तरका कारणले ती कुराहरूलाई नै बढी उठान गरिन्छ । नेपाल कम्युनिस्ट पार्टीमा अहिले गालीगलौजको मसला धेरै प्रयोग गरिएको छ ।

फुटलाई सैद्धान्तिक लेपन किन लगाइन्छ ?

कम्युनिस्टहरू हरेक फुटलाई सैद्धान्तिक लेपन लगाउन माहिर छन् । एमालेबाट माले विभाजन हुँदा पनि बहुदलीय जनवादी एमाले र नयाँ जनवादी मालेको सैद्धान्तिक लेपन लगाइएको थियो । कालान्तरमा माले समूहको नयाँ जनवाद हराएर गयो र थोरै मात्र सीपी मैनालीको भागमा पर्‍यो ।

एकीकृत माओवादी विभाजन हुँदा बाबुराम भट्टराईले आफूलाई कम्युनिस्ट आन्दोलनबाटै अलग गराएपछि उनले माओवादीमाथि लगाएका आरोपहरूको ठूलो अर्थ हुने कुरा भएन । यद्यपि उनले कहिले प्रचण्डलाई लडाकू शिविरको ८ करोड त कहिले शेरबहादुर, केपी र प्रचण्डलाई बुढीगण्डकीको ९ करोड भ्रष्टाचारको आरोप लगाउने गरेका छन् । तर, त्यसका विरुद्धमा कुनै पनि उजुरी वा आन्दोलन नगर्नुले उनको आरोप जनताको ध्यान खिच्नका लागि मात्रै हो भन्ने बुझ्न सकिन्छ । माओवादी लडाकू शिविरको भ्रष्टाचारमा स्वयम् भट्टराई नै एक हर्ताकर्ता थिए भन्ने कुरामा सम्पूर्ण देश जानकार छ ।

मोहन वैद्यले प्रचण्ड पक्षलाई क्रान्तिप्रति विश्वासघात गरेको आरोप लगाएका थिए । तर, बादलको नेतृत्वमा ठूलो समूह त्यही विश्वासघात गरेको आरोप लगाइएका प्रचण्ड समूहमा फर्कियो । नयाँ शक्तिमा पुगेका देवेन्द्र पौडेलको समूह पनि माओवादीमा फर्कियो । आजका दिनसम्म मोहन वैद्यको फुट सैद्धान्तिक थियो भन्न सकिने ठाउँ छ ।

नेत्रविक्रम चन्दले वैद्यलाई संशोधनवादी हुन खोजेको, क्रान्तिकारी लाइन समात्न नसकेको जस्ता आरोप लगाएर नेपाल कम्युनिस्ट पार्टी गठन गरे । उनले नयाँ जनवादको नारा छोडेर वैज्ञानिक समाजवादको नारा दिएका छन् ।

पार्टी फुट्नका लागि कुनै न कुनै सैद्धान्तिक आरोप लगाउनुपर्ने थिति बसेको जस्तो देखिन्छ । कालान्तरमा ती आरोपहरू आफैँप्रति फर्किएर गिज्याइरहेको देखिन्छ । वामदेव गौतमको समूह एमालेमै र बादलको समूह प्रचण्डको माओवादीमा फर्किएपछि तिनीहरूले पहिले लगाएका आरोपले गिज्याएकै थियो । स्वार्थको टकरावमा नमिलेका कुराहरूलाई सैद्धान्तिक लेपन लगाइने तरिका धेरै पुरानो इतिहास हो ।

गालीगलौजबाट शक्ति बढाउने खेती

नेपाली कम्युनिस्ट आन्दोलनमा व्यक्तिगत गालीगलौज वा चरित्रहत्या गरेर राजनीतिक शक्ति बढाउने खेती धेरै पटक गरिएको छ । जेजति नेताहरूको चरित्रहत्या गरिएको छ, त्यी सबै आफ्नो शक्ति बढाउनका लागि उपयोग गरिएको देखिन्छ । चरित्रहत्याको शृंखला हेर्दा नेपालमा अत्यन्तै न्यूनस्तरको राजनीतिक चेतना रहेको बुझ्न गाह्रो पर्दैन ।

सैद्धान्तिक विषय बुझाउन नसकेपछि वा सैद्धान्तिक कुरा गर्ने अवस्था समाप्त भएपछि गालीगलौज र चरित्रहत्यामा उत्रिएका कैयौँ उदाहरण छन् । वामदेव गौतमलाई खुलामञ्चबाट देशको एक नम्बर भ्रष्टाचारीको घोषणा एमालेको शक्ति कमजोर हुन नदिने एउटा गज्जबको खेती थियो । त्यसले नेपाली राजनीतिमा ठूलो तरंग ल्याएको थियो ।

नेकपा एमालेमा विद्या भण्डारी चरित्रहत्याको सबैभन्दा धेरै शिकार भएकी महिला हुन् । नेपाली कांग्रेसकी अमिता कपालीको त्यही ढंगले चरित्रहत्या गर्ने गरिन्थ्यो । राष्ट्रिय जनमोर्चाकी दुर्गा पौडेलको चरित्रहत्या गर्ने काम बारम्बार सञ्चारमाध्यमबाट समेत हुने गरेको छ ।

महिलाहरूको स्वतन्त्र अस्तित्वलाई समाप्त पारेर चरित्रहत्या गरेर फाइदा लिने ठूलो समूह राजनीतिमा सधैँजसो सक्रिय हुन्छ । राधाकृष्ण मैनालीले नै विद्या भण्डारीको चरित्रहत्या गरेको भिडियो सार्वजनिक भएको थियो ।

नेकपाको फुटको हल्ला

नेपाल कम्युनिस्ट पार्टी नेकपाको फुटको हल्ला जसरी बाहिर ल्याइएको छ, त्यो नियोजित देखिन्छ । ‘हात्ती रिसाए पनि जंगलको नाश, हात्ती प्रेममा परे पनि जंगलकै नाश’ भनेजस्तै अवस्था नेकपाभित्र देखिन्छ । ओली र प्रचण्ड मिल्दा पनि नेकपाको ठूलो समूह भित्रभित्रै पीडा पोख्ने गर्दथ्यो भने ओली–प्रचण्ड झगडामा सबैका रिस, पीडा, आक्रोश जताततै छताछुल्ल भएका छन् ।

पार्टीभित्र आफ्नो शक्ति बलियो बनाउनका लागि फुटको हल्ला नेताहरू आफैँले गरेका छन् । दल विभाजनसम्बन्धी ओलीको अध्यादेश र प्रचण्डको १९ पेज लामो प्रस्ताव फुटको हल्ला गर्नका लागि पर्याप्त छन् ।

बाहिर जतिसुकै हल्ला गरे पनि नेपाल कम्युनिस्ट पार्टी फुट्न त्यति सजिलो भने छैन । त्यसका लागि धेरै ठूलो जोखिम मोल्नुपर्ने हुन्छ । एकातिर संसदीय दलमा ४० प्रतिशत पुर्‍याउनुपर्ने बाध्यता, अर्काेतिर छवटा प्रदेशमा मिलीजुली शासन गरेर खाइरहेको दुवै समूह ठूलै रूपमा भएकाले तिनीहरूका स्वार्थहरू एकीकृत पार्टीबाट पूरा भएका छन् । फुट्ने अवस्था आउँदा पाएका सम्पूर्ण सुविधा र स्रोतहरू बन्द हुने वा लथालिङ्ग अवस्थामा पुग्ने भएकाले नेकपाको फुट निकै जटिल छ ।

प्रचण्ड पक्षले ओली पक्षलाई जसरी दल विभाजनसम्बन्धी अध्यादेश फिर्ता लिन दबाब दिएको थियो, अहिले ओली समूहले सचिवालयमा दर्ता गरिएको प्रस्ताव प्रचण्डलाई फिर्ता गर्न दबाब दिइरहेको छ । यी दुईवटै दबाबको साइनो एकअर्काले उठाएका कदमहरूलाई पछाडि हटाउनकै लागि गरिएको हो भन्ने बुझ्न सकिन्छ । सचिवालयमा छलफलमा उठेका कुराहरू एकअर्काको उछित्तो काड्नका लागि आफ्नो संयन्त्रमार्फत बाहिर ल्याइने गरिएको छ ।

सैद्धान्तिक वा राजनीतिक रूपमा नेकपा फुट्नुपर्ने कुनै कारण छैन । नेताहरूको असक्षमताका कारण वा सत्तालोलुपताका कारण फुट भयो भने त्यसले नेपालको राजनीतिमा धेरै ठूलो असर गर्नेछ । बहुदलीय व्यवस्थामा दलहरू विभाजनले राजनीतिक अस्थिरता निम्त्याउँछ । नेपालमा झनै अस्थिरता हुन्छ ।

ओलीलाई संघीयताविरोधीको जुन आरोप लगाइएको छ, त्यो मिथ्या हो । अब नेकपाका कुनै पनि नेताहरू गणतन्त्रको विरुद्धमा उभिन सक्ने अवस्था छैन । यथार्थ के हो भने नेकपा (एमाले)को एउटा ठूलो समूह गणतन्त्रविरोधी छ र त्यसको नेतृत्व ओलीले गरिरहेका छन् ।

ओलीको हातबाट संघीयता गुम्ने डरमा पूर्वमाओवादीका नेताहरू छन् । ओलीलाई संघीयताविरोधी देखाएर आफ्नो शक्ति मजबुत पार्ने होडमा माओवादी खेमा लागेको भए पनि नेकपा गुटहरूको स्वार्थमा निर्माण भएको पार्टी भएको हुनाले कुनै एक पक्षले अर्काे पक्षलाई परास्त गर्न सक्ने अवस्था छैन ।

नेकपा फुटको डिलमा पुगेर पनि फर्किन सक्ने अवस्था भनेको ओली र प्रचण्डका व्यक्तिगत तथा गुटगत स्वार्थहरूको मिलनविन्दु हो । देश र जनताप्रतिको जवाफदेहिता तिनीहरूका अहिलेका प्राथमिकता होइनन् ।

प्रकाशित मिति: बुधबार, मंसिर १०, २०७७ ०७:५१