नाटक सिक्न एक वर्षीय छोरा च्यापेर काठमाडौं छिरेकी विष्णुमाया

A+ A A-

दिउँसोको १२ बज्यो । विष्णुमाया परियारको कक्षा बल्ल सकियो । उनी हतारिँदै मण्डला थिएटरको कक्षाबाट बाहिरिइन् । उनलाई चिन्ता थियो- डेरामा बूढीआमा र एक वर्षीय छोरा आफूलाई खाना कुरिरहेका छन् ।

मण्डलामा विष्णुमायाले नाटक पढिरहेकी छिन् । एक वर्षे कक्षा सुरु भएको बल्ल तीन हप्ता भयो । अहिले फिजिकल र संवादका कक्षाहरू भइरहेका छन् । आशन्त शर्मा र सरिता गिरीले अहिले कक्षा लिइरेहका छन् ।

‘आइतबारदेखि दयाहाङ राई सरले पनि कक्षा लिनुहुन्छ रे’, विष्णुमाया अझै उत्साहित छिन् ।

मुगु स्थायी घर भएकी विष्णुमाया नाटक पढ्नकै लागि काठमाडौं छिरेकी हुन् । त्यो पनि एक वर्षीय छोरा काखमा च्यापेर । नाटकप्रतिको भोकले नै उनलाई मण्डलाको आगनसम्म ल्याइपुर्‍याएको हो ।

०००

विष्णुमायाको विवाह १८ वर्षकाे उमेरमा भएकाे थियाे । नाट्यक्षेत्रमा काम गर्दै गरेका हीरा बिजुली नेपाली उनका श्रीमान् हुन् ।

एसएलसीको तयारी गरिरहेकी विष्णुमायाले त्यो समय नाटकबारे त्यति बुझेकी थिइनन् । नाटकप्रति कुनै रुचि पनि थिएन । उनले नाटक गर्छु वा कलाकार बन्छु भन्ने कुरा त सोचेकी पनि थिइनन् । बरु उनलाई ‘थाई’ जागिरे बन्ने रहर थियो ।

हीराले भन्ने गर्थे, ‘मैले त नाटक पढेको नि…’ । विष्णुमायाको जवाफ ‘ए’ मात्रै हुन्थ्यो । किनभने उनलाई त्यसमा कुनै रुचि नै थिएन ।

बेलाबेला हीराले विष्णुलाई उत्साह दिइरहन्थे, ‘तिमीले पनि नाटक गर्नुपर्छ । तिमीले गर्न सक्छौँ ।’

हीराको यही उत्साहका कारण विष्णुमायाले केही सडक नाटकमा अभिनय गर्ने आँट गरिन् । हीराकै छत्रछायामा रहेर विभिन्न गाउँ-बस्तीहरूमा विष्णुले नाटक गर्न थालिन् । त्यसपछि विष्णुमा नाटकप्रतिको मोह बढ्दै गयो ।

विष्णुले दुई नाट्य महोत्सवमा पनि सहभागिता जनाइसकेकी छन् । ‘गर्भछिटा’ उनले अभिनय गरेकाे पछिल्लाे नाटक हाे ।

हीराले मुगुमा नाटकसम्बन्धी विभिन्न वर्कसपहरू चलाउँथे । त्यहाँ विष्णुमाया पनि सहभागी हुन्थिन् । उनीमा नाटकलाई नाजिकबाट बुझ्ने रहर बढिरहेको थियो । तर, श्रीमान्‌सँग नाटक सिक्दा उनी त्यति गम्भीर भने भइनन् । उनले जिस्किएको ठान्थिन् ।

आफ्ना श्रीमान्‌सँग भन्दा पनि अन्य गुरुबाट सिक्न पाइयो भने त्यो प्रभावकारी हुने विष्णुले बुझिन् । त्यसैले नाटक पढ्नकै लागि उनले मण्डला थिएटर रोजिन् ।

मण्डलामा नाटक कक्षा सुरु हुने पत्तो पाएपछि उनले फर्म भरेकी थिइन् । जसमा उनी छनोट पनि भइन् । नाटक सिक्न पाउने उत्साह र जोशले उनी एक वर्षीय छोरा च्यापेर काठमाडौं आइपुगिन् । उनकाे अठाेट छ, ‘एक वर्षीय छोरा हेर्दै म नाटक सिकेरै छाड्छु ।’

०००

मंगलबार राति विष्णुमाया धरधरी रोइन् । कारण थियो- उही एक वर्षीय छोरो ।

विष्णुमाया परियारको कक्षा बिहान ७ बजेदेखि नै सुरु हुन्छ । १२ देखि २ बजेसम्म छुट्टी । २ देखि पुनः बेलुका ७ बजेसम्म कक्षा । उनले आफ्नो छोरालाई समय दिनै सकेकी छैनन् । जुन कुराले उनलाई पीडा दिइरहेको छ ।

विष्णुमाया आफ्नो कक्षा सकेर घर पुग्छिन् । ‘ढकढक’ पार्नासाथ छोरा ढोकामै आइपुग्छ । बोली नै नफुटेको उसले आफ्नो आमालाई पुकार्छ । दिनभर आमासँग छुट्टिनुपर्दाको न्यास्रो मेटाउँछ ।

यो देख्दा विष्णुमाया भावुक हुन्छिन् । त्यही पनि आफूलाई सम्हाल्छिन्, ‘मेरो लक्ष्य लामो छ । अहिले नै पिर मानेर हुन्न ।’

मंगलबार भने विष्णुमायाले आँसु थाम्न सकिनन् । दिनभर सुतेको छोरा रातको १२ बजेसम्म पनि सुतेन । आमालाई सताइरह्यो । कक्षामा दिइएको होमवर्कसमेत विष्णुमायाले गर्न पाइनन् ।

विष्णुमाया भन्छिन्, ‘मसँगै पढ्ने साथीहरू होस्टेलमा बस्नुहुन्छ । समयमा खाने, पढ्न आउने, होमवर्क गर्ने हुन्छ । मेरो त सानो बाबुले केही गर्नै दिँदैन । मंगलबार त रातिसम्म होमवर्क गर्नै दिएन । मेरो त आँसु नै झर्‍याे ।’

बेलाबेला विष्णुमायालाई दिक्क लाग्छ, 'बेकार कक्षा सुरु गरेँछु ।' तर, जब कक्षामा पुग्छिन्, उनले यो सबै कुरा भुलिदिन्छिन् । पढाई चल्दै गर्दा विष्णुमायालाई छोराको खासै याद आउँदैन । उनी सिक्नमा नै लिप्त हुन्छिन् ।

सहपाठीहरूले भन्ने गर्छन्, ‘विष्णु दिदीको ऊर्जालाई त मान्नैपर्छ । कस्तो सबै कुरा जानेको ! बच्चा भएर पनि यतिका अभ्यास गर्न कसरी भ्याउनुहुन्छ ?’, सहपाठीहरूको यो प्रतिक्रियाले विष्णु थप ऊर्जावान् हुन्छिन् । उनलाई लाग्छ, ‘म त खत्रै हो कि क्या हो !’

०००

सुरुवाती दिनमा विष्णुलाई नाटकमा काम गर्दा धेरैले गाली गर्दै भन्थे, ‘तेरो त श्रीमान् पनि नाटक गर्ने, तँ पनि नाटक गरेर बिग्रिने भइस्’ ।

विष्णुमायालाई सरकारी जागिर खा भन्नेहरूको पनि कमी थिएन । तर, जब विष्णुमायाले नाटक गर्न थालिन्, उनलाई अन्य कुनै क्षेत्रमा रुचि नै भएन । उनी भन्छिन्, ‘मलाई परिवारमा पनि जागिर खा भन्नुहुन्थ्यो । मैले मानिनँ । अहिले त जागिर खा भन्नै छोड्नुभयो ।’

विष्णुमाया काठमाडौं नाटक पढ्नलाई आएकी हुन् । तर, गाउँमा हल्ला छ- ‘विष्णुमाया त थाईको तयारी गर्न काठमाडौं गा’छे । अब उसले टन्नै पैसा कमाउँछे ।’

विष्णुमाया भन्छिन्, ‘धेरैलाई भ्रम छ कि म थाई हुन पढ्न आएको भन्ने । तर म यहाँ पढेर जागिर खान होइन, आत्मसन्तुष्टिका लागि पनि नाटक पढिरहेकी छु ।’

विष्णुमायालाई नाटक गरेर पैसा कमाउन सकिन्न, परिवार पाल्न गाह्रो हुन्छ भन्नेहरु पनि धेरै भेटिए । उनीहरूलाई विष्णुमायाको एउटै उत्तर छ, ‘हामीले जे खाइरहेका छौँ नि हाम्रै कमाइले खाइरहेका छौँ । कसैसँग मागेर खाएका छैनौँ ।'

विष्णुमाया गर्वका साथ आफूहरू नाटकबाट नै पालिएको बताउँछिन् । उनी भन्छिन्, ‘हाम्रो नाटकबाहेक अरु पेसा छैन । यसैले हाम्रो परिवारको दुई छाक टरेकै छ त ।’ भविष्यमा राम्रो कमाइ गर्न सकिनेमा विश्वस्त छिन्, विष्णुमाया ।

०००

परिवार बढ्दै छ । जिम्मेवारी बढ्दै छ । छोराहरू हुर्किंदै छन् । खर्च पनि बढ्दै छ । तर, विष्णुमायालाई कुनै डर छैन । उनलाई आफ्ना छोराहरूलाई राम्रोसँग हुर्काउन सक्छु भन्ने आँट छ । विष्णुमाया आफ्ना छोराहरूले जे पढ्न खोज्छन्, त्यो पढाउन तयार छिन् । भन्छिन्, ‘पैसा कमाइएछ भने त त्यही पैसाले पढ्लान् । नत्र मेरो जेजे धितो राख्न मिल्छ, त्यो राखेर भए पनि छोराहरूलाई त पढाउँछु नि म ।’

विष्णुमायालाई एउटा कुराको डर छ- छोराहरूले बुझ्दिएनन् भने ?

‘छोरो ठूलो भएपछि बाइक माग्ला, घर खोज्ला । त्यो बेला दिने जवाफ हामीसँग भएन भनेचाहिँ हामीलाई गाह्रो हुन्छ होला’, विष्युमाया भन्छिन्, ‘बुझ्ने छोरा भइदियो भने त हामीले जवाफ नै नदिए हुने भयो नि त ।’

‘नाटकमा पैसा छैन भन्ने कुरा थाहा हुँदाहुँदै पनि किन नाटक नै रोज्नुभयो ?’,

विष्णुमायाले जवाफ फर्काइन्, ‘नाटकमा आत्मसन्तुष्टि छ । मलाई लाग्छ, भविष्यमा नाटक गरेर नै हामीले राम्रो पैसा कामाउन सक्नेछौँ ।’

फोटो : सुशील श्रेष्ठ

प्रकाशित मिति: शनिबार, मंसिर ६, २०७७ ०८:२४