निराले रसिकतिर हेर्दै भनेकी थिइन् - याे चिया उहाँले नै राेप्नु भएकाे

फिक्कल रम्फाेककाे घरमा गणेश रसिक र निरा / तस्वीर : बसन्त बस्नेत

A+ A A-

कलाकार लेखक गणेश रसिककी पत्नी निरा शेरचन काेभिडसँग लड्दालड्दै हिजाे बुधबार काठमाडौंमा बितिन् । रसिकले विभिन्न कारणवश परिवारका धेरै सदस्य गुमाइसकेका छन् । अब त धर्मपत्नी पनि रहिनन् । काेभिड संक्रमित भएका कारण रसिकले शाेकमा समवेदना दिन चाहनेलाई यथा स्थानबाट समवेदना दिन अनुराेध गरेका छन् ।

उनै रसिक र पत्नी निरालाई मैले केही समयअघि फिक्कल इलामस्थित निवासमा भेट्न गएकाे थिएँ । दुर्भाग्य निरा भाउजुसँगकाे त्यही भेट नै अन्तिम बनिदियाे । तीन साताअघि टेलिफाेनमा बात मारेकाे । त्यही फाेन नै अन्तिम बनिदियाे ।

जीवनकाे कुनै ठेगान छैन ।

रसिक दाइप्रति गहिराे समवेदनासहित केही महिनाअघिकाे आलेख सेयर गर्न चाहेकाे छु । यसकाे सुरूवाती शीर्षक थियाे, सम्झ, नबिर्स माया छ तिमीलाई ।

बसन्त

....

घरभित्रको ऐनाबाट चियाका बोटहरू देखिइरहेका छन् । अब त तिनले पनि स्याहार पाउँदैनन् होला ।

ढुंगाले छपक्कै छापेको बाटोले वर्तिर–पर्तिर टहलिँदै हिँडिबस्ने पैतालाका पदचापहरू सुन्न पाउला जस्तो छैन ।

एउटा चुपचापले राज गर्ने छ यो ओरालोमा । सुनसान हुनेछन् गल्लीहरू । मेची राजमार्ग छाडेर रम्फोकतिर छड्किनलाई अब हामीसँग कुनै कारण बाँकी हुने छैन । यी बगानहरूबाट पत्ती टिपेर ल्याउनलाई कोही अर्को किसान आउने हो कि ?

‘यो सप्पै उहाँले नै रोप्नुभएको,’ निरा भाउजुले आँगनको डिलसम्म लर्किएका मुनाहरू देखाउँदै भनिन् ।

केही समयपछि गणेश रसिक यो घरमा हुने छैनन् ।

‘हावापानी त राम्रो छ कि भाइ । तर म यहाँ यत्तिकै बसिरहें भने एक्लोपनले मलाई बिताउँछ,’ उनले आफू बसाइँ हिँड्ने ठहर सुनाए ।

यतिका आफन्तहरू छन् । भनौँ शुभेच्छुकहरू छन् । तैपनि रसिक खुसी छैनन् ।

छाेराकाे देहान्त हुँदा, प्रहरी भाइकाे शहादत हुँदा उनलाई समवेदना दिन आउनेहरू ताप्लेजुंगदेखि झापा, सिलिगुढी, मिरिकसम्मै थिए । दार्जिलिंगदेखि सिक्किमसम्म उनका शुभेच्छुक । जगदीश घिमिरेकाे अन्तर्मनकाे यात्रामा त्यसकाे वर्णन छ ।

तर रसिककाे पिरलाे अर्कै छ ।

‘यहाँ दुःख बाँड्नेहरू त धेरै भए, तर मेरा सुखहरू बाँड्न पाइनँ,’ उनैले कुराको पोयो फुकाए, ‘जीवनमा सुख बाँड्ने मान्छे पनि चाहिँदो रहेछ ।’

.... .....

२०५२ सालमा भोजपुरबाट इलाम छिर्दा तन्नेरी थिए रसिक । रेडियो नेपालदेखि स्कुले पाठ्यक्रमसम्म चर्चित थिए । उनी आफ्नो ‘नाम’सहित आए । कालान्तरमा उनलाई आफ्नै परिचय महँगो परेछ ।

उनी 'घरबेटी नानी, आँगनीमा देउ न मलाई बास,' 'राताे भाले क्वायाँ क्वायाँ,' 'हटी हाेइन डटी लड्ने नेपालीकाे बानी हुन्छ,' 'याे नेपाली ठिटाे,' 'हामी धेरै साना छाैं' जस्ता दर्जनाैं लाेकप्रिय गीतका गायक । लेकाली समूहका अगुवा । याे सबै पहिचान उनैसँग थियाे । इलाममा साधारण मानिस भएर आउँदा पनि उनीसँग गाउँलेकाे सम्मानजनक दुरी सधैं रह्याे ।

उनले इलामको माटोमा भिज्नलाई केसम्म गरेनन् ! गाईवस्तु पाले । चिया रोपे । साहित्य गरे । रेडियो स्टेशन खोले । आम चुनाव लडे । झलनाथ खनालसँग २०५६ सालको प्रतिनिधिसभाका लागि भिडेथे । चुनाव कसैले जित्यो । खनाल र रसिक दुवै ‘लडे ।’

दुस्मनको दुस्मन साथी । उनीहरू अब साहित्यिक साथी भए । जेएन हिमाली र गणेश रसिक ।

‘खासमा मलाई बेकारमा लडाए । बिचरा जेएन बेकारमा हार्नुभयो मात्रै,’ हार्मोनियमका पर्दाहरूमा खिरिला औंलाहरू नचाइरहेका रसिक त्यस्सै एकछिन अडिए । अनि सुनाए, ‘अस्ति जेएनलाई भनें– म काठमाडौं आउँदै छु । अब तपाईंलाई पहिलेजसरी सघाउन सक्दिनँ ।’

जेएन हिमाली गयल । झलनाथ खनाल हाजिर । तर बिलकुल मौन ।

‘अब त म केवल एक भोट ।’

‘ए, छाड्ने नै हुनुभएछ ।’

खासमा रसिक काठमाडौं पनि बस्ने ताकमा छैनन् । जन्मथलो भोजपुर छिनामखुको नौले गाउँ जाने । आफूले कुनै बेला खोलेको प्रावि स्कुललाई सपार्ने । ५, ६ वर्ष ज्यान फालेर काम गर्ने । गाउँबस्ती रनघन पार्ने ।

रसिक आउँदैछन्– को खबरले गाउँलेलाई पनि हौसला मिलिसकेछ ।

‘आम्मामा, कैले आउनुहुन्छ बाजे भन्छन्,’ निरा भाउजुले बीचमा जोडिन् ।

अलि बुढो नै बनाई भन्ने पर्यो कि ! रसिकले हत्तपत्त सच्याए, ‘काका पनि भन्छन् ।’

निराले पुलुक्क बुढातिर हेरिन् ।

रसिक आँखाहरू चस्माभित्र चिमिक चिमिक हाँसे ।

००७ सालको क्रान्तिमा भोजपुरबाट नेतृत्व गर्ने उनका बडाबा नारदमुनि थुलुङको शालिक र पार्क बनाउने योजनामा छन् रसिक । प्रदेश १ का गनेचुनिएका स्रष्टाहरूको नाममा संग्रहालय बनाउने सोच छ । खासमा त्यो त इलाममै गर्ने भन्ने उनको मनसुबा थियो । तर राजनीतिक नेतृत्व र समाजबाट उत्रो सहयोग पाएनन् । हिजोआज त आफ्नै सोचसँग बिच्केर बसिरहेका छन् ।

‘मेरो त यहाँ वंश पनि छैन,’ उनी भन्छन् ।

‘कर्तव्य छ दाइ ।’ म थप्छु ।

इलाममै बसेर पनि नयाँ ढंगले जीवन जिइहेर्ने हो कि ? रसिकले यस्तो नसोचेका होइनन् । पटक–पटकको सोचविचारपछि उनले पत्तो पाए– इलाममा अब म नयाँ काम गर्न सक्दिनँ । त्यो उर्जा अब सकियो ।

उनले भने, ‘२५ वर्ष भनेको लामो समय हो । अब मान्छेले म नयाँ कुरा गर्छु भन्दा पत्याउँदैनन् । बुढ्यौली त भयो, तर केही नगरी बस्ने बानी छैन । भजन गाएर बस्न मनले मान्दैन ।’

केही समय काठमाडौं बस्ने विचारै छ उनको । तर राजधानी सहरमा अडिने उनको स्वभाव छैन । त्यो त झन् बाहिरियाहरूले भरिएको सहर ।

एक्लोपनको दिक्दारी पन्छाउन उनले फिक्कल बसेरै दसगजामा उभिएर पुस्तक लेखे । त्यो संस्मरण छोटो समयमै प्रसिद्ध भयो । उनले थुप्रै गीतका एल्बम, सिडीहरू बनाए । ओ शून्यता, मेरो अतीतजस्ता एल्बम बनाए । गीतहरू लेखे । संगीत रचे । बीचमा संगीत नाट्य एकेडेमीको नेतृत्व सम्हाल्न काठमाडौं आएको समय छाड्ने हो भने उनी इलाममै छन् ।
उनी आज पनि सिर्जनामै छन् ।

कोरोना कालको लकडाउनमा रसिकले एक्लोपन भगाउन सबै रचनात्मक उपाय लगाइहेरे ।

उनले भर्खरै सुन्दर कुरुपदेखि इरानमा आफ्नो बलात्कारीविरुद्ध लड्ने रेहनेह जब्बारीसम्मका गीतहरूमा धुन भरे ।

हरिभक्त कटुवालदेखि स्वप्निल स्मृतिसम्मका शब्दमा सुर हाले ।

वासु शशिको ‘मसँग एउटा तारा छ मायाको’ छाड्ने हो भने उनले सधैं आफ्नै शब्दलाई मात्रै धुन हाल्ने गरेका छन् । अब भने नयाँ पुस्तासँग संवाद गर्ने ताकमा छन् रसिक ।

रम्फोकमा अलिकति जग्गा रेडियो फिक्कललाई छुट्याइदिएका छन् । त्यो त्यहीँको माटोमा दिवंगत छोरा निमेष र भाइ प्रजुकुमारको नाममा अर्पेर जाँदैछन् उनी । राष्ट्रिय आदर्श निमावि ऐलानी जग्गामा बसिरहेको रहेछ । त्यसलाई पनि आफ्नो एक रोपनी जग्गा दिएका छन्– आफू गए पनि चिनो रहिरहोस् है भनेर ।

गीत लेखेका छन्,

सम्झ, नबिर्स– माया छ तिमीलाई
सुखमा दुःखमा सम्झन्छु म तिमीलाई ।

खासमा यो गीत अर्कै प्रसंगवश लेखेको, तर अहिले उनकै लागि कामयाब बन्ला जस्तो छ । घरजग्गा बेच्ने भनेपछि हरेक दिन मान्छे हेर्न आको आयै ।

गाहकीहरूसँग घरको दामकाम गर्ने बेलामा रसिकको कवि हृदय रसाउँछ । तर मन मिचेर सोच्दैछन् :

‘जीवन भनेको त हिनिरहनु पर्छ हौ । एकै ठाउँ बसिराख्यो भने त गनाइन्छ पो ।’
.... ....

इलाम छँदा होस्, या काठमाडौंबाट हुइँकिँदा । रसिक हाम्रा लागि एउटा सिर्जनात्मक स्टेशन हुन् । त्यहाँ बसेर हामी उर्जा थप्छौं ।

उनको हार्मोनियमबाट नयाँ पुराना संगीत सुन्न पाउँछौं । आफ्नो मनले खाएको स्रोता पाउँदा रसिक पनि रौसिन्छन् ।

रसिकको पनि नामै मात्र हो रसिक । उनका सन्तापहरू साना छैनन् । तर जिन्दगीभरिकै कलाकार हुन् उनी । दुःखहरूलाई जतनले लुकाउन जान्दछन् ।

यसपालि शरद ऋतुको आखिरी हप्तातिर इलाम रम्फोकमा पुग्दा रसिक आफैं बिस्मातमा घोरिइरहेका थिए ।

इलाममा सिंगै उमेर बिताएर पनि नजानिँदो दिक्दारीमा थिए रसिक । वर्षौंसम्म प्रेमिकाकै अँगालोमा गुम्फिएर पनि पुरानिँन नसकेको प्रेमीझैं गुनासोमा बिदा हुँदै छन् ।

‘अन्तिममा गएर मान्छेले आफ्नो ठाउँ खोज्दो रहेछ ।’

कुनै बेला साहित्यकार विष्णु नवीनमाथि संस्मरण लेखेथे रसिकले । शीर्षक थियो : एउटा चियाको बोट । कस्तो विस्मयको कुरो ! आज अर्को इलामे चियाको बोट उखेलिएर बसाइँ हिँड्न लागेछ ।

‘यहाँ मेरो छोराले प्राण त्याग्यो, भाइले रगत बगायो, मेरो पनि यतिन्जेल पसिना बग्यो,’ रसिक आज दुःखी मनोदसामा थिए, ‘२५ वर्ष इलाममा बसेर पसिना बगाउँदा पनि इलाम मेरो भएन भाइ ।’

एकछिन सुस्ताएर चुक्चुकाए, ‘म त सधैं बाहिरको मान्छे ।’

‘कल्ले भन्यो तपाइलाई बाहिरको मान्छे, दाइ ? तपाइ त हाम्रो मान्छे ।’ मैले चित्त बुझाइहेर्न खोजें ।

‘भोजपुर गयो, इलामको मान्छे भन्छन् । कहीँबाट फर्केर घरमा आउँछु । फेरि यहाँकाहरू भन्छन्– घरबाट आउनुभएको ?’
अस्ति दसैंका बेला पनि उनलाई त्यसै भनेर दुखाएछन्, गाउँलेहरूले । उनलाई चित्तमा ठेस लागेछ– ए, यो त मेरो घर होइन रहेछ ।

त्यसपछि उनले कविता लेखे :

चियाको बोट हुँ म
यो माटो मेरो जिन्दगी
जति अग्लिन खोज्छु, टिपिन्छु त्यहीँ
टिपिन्छु, पाउलिन्छु त्यहीँ
पाउलिँदै अघि बढ्नुपर्ने मेरो सपना
मुनामै टिपिनुपर्ने कस्तो नियति !
चियाको बोट हुँ
माटो हो मेरो जिन्दगी
....

‘लु है, अब हिन्ने ठिक्क टाइम भो ।’

‘इलामसँग गुनासो नगर्नुहोला है दाइ । जे थियो, सप्पै यतै बितिगो ।’

‘केही छैन । इलामलाई सधैं मेरो माया छ ।’

शिष्टाचारकै लागि भए पनि उनी एक फाँको हाँस्दिए ।

अनि टुंग्याए, ‘तपाइहरू यहीँ जन्मेकाे मान्छे । तर फर्केर आउनुहुन्छ जस्तो लाग्दैन । म चैं जन्मघर फर्की जाँदै छु ।’

प्रकाशित मिति: बिहीबार, कात्तिक ११, २०७८ १७:३७