‘राम्रो सिनेमाले मान्छेलाई गिज्याउँछ’

A+ A A-

‘राम्रो सिनेमाले मान्छे नराम्रो हुन्छ भनेर भन्छ । मान्छेको चरित्रमाथि विशेष आरोप लगाउँछ, प्रश्न उठाउँछ ।’

निर्देशक मनोज पण्डितद्वारा लिखित पुस्तक ‘सिनेमा मन्थन’ मा लेखिएका शब्द हुन् यी । मंगलबार सार्वजनिक भएको यस पुस्तकको च्याप्टर एकमा राम्रा सिनेमाले मान्छेलाई गिज्याउने कुरालाई जोड दिइएको छ ।

तर, सिनेमाले कसरी मान्छेलाई गिज्याउँछ ? प्रश्न उठ्न सक्छ ।

मनोज भन्छन्, ‘यस पुस्तकको खोज भनेको नै यही हो । विश्वका राम्रा मानिएका सिनेमाहरुले मानिसलाई नराम्रो भन्ने रहेछ । मानिस भित्र लोभ, इर्श्या, संकुचन, क्रुरता, कुण्ठा, अपराध छ भन्ने कुरालाई देखाएका सिनेमाहरु नै राम्रा सिनेमा मानिएका छन् । त्यो नै गिज्याएको भयो नि ।’

‘सिनेमा मन्थन’ सिनेमाको मन्थन भएपनि यसले मानिसको मानसिकताको चिरफार भएको मनोज बताउँछन् । यस पुस्तक तयार गर्दाको खोजमा मनोजले के बुझेका छन् भने, मानिसको लागि सबैभन्दा ठूलो खतरा मानिस नै बनिरहेको छ । जुन बुझाईले मनोजलाई पनि झक्काइरहेको छ, डर सृजना गरेको छ ।

‘मानिसले निर्माण गरेका संरचनाहरु, अवधारणाहरु मानिसकै अहितमा छन् । मानिसले मानिसका लागि बस्ने वातावरण नै असन्तुलित बनाइदिएको छ,’ मनोज भन्छन्, ‘यो जुन किसिमको विरोधाभास छ, राम्रा सिनेमाहरुमा यस्तै कुरा देखाइएका हुने रै’छ । यसले मलाई डर लाग्यो ।

के राम्रा सिनेमाले नराम्रो पक्षलाई मात्र देखाउँछ त ? प्रतिप्रश्न उठ्न सक्छ ।

मनोज राम्रा सिनेमाहरुमा केही सबल पक्ष पनि हुने बताउँछन् । उनी भन्छन्, ‘राम्रा सिनेमामा केही मानिस वा समूहले बाँच्नको लागि संघर्ष गरिरहेका छन् है भन्ने पनि देखाएको हुन्छ । त्यो भनेको सबलता हो । यसले मानिसलाई संघर्ष गर्न उत्प्रेरित गरिरहेको हुन्छ ।’

राम्रा सिनेमाहरु पूर्वाग्रही हुँदैनन् । पूर्वाग्रही नभई निर्माण हुने हुँदा यसले मानिस भित्रको यथार्थलाई बुझ्ने काम गर्छ । मानिस भित्रको विकृतिलाई प्रमाणित गरेका वा संघर्षको मसिने आशा देखाएका सिनेमाहरु राम्रो सिनेमाको रुपमा दर्ज भएको मनोजले बुझेका छन् ।

मनाेज नेगेटिभ कुराहरुको प्रभुत्व बढी भएका सिनेमाहरु उत्कृष्ट सिनेमा बन्ने दाबी गर्छन् । उनी भन्छन्, ‘हामी जीवनमा बी पोजेटिभको नारा लगाउँछौँ । तर, सिनेमामा हामीले ‘बी नेगेटिभ’ लाई नै खोज्नुपर्छ । सिनेमाकर्मीहरुले बुझ्नु पर्ने कुरा नै यस कथामा नेगेटिभ कुरा के छ त भन्ने नै हो ।’

सिनेमाको लागि ‘बी पोजेटिभ’ नचाहिने मनोजको भनाई छ । ‘सिनेमामा बी पोजेटिभ चाहिँदैन, बी पोजेटिभको सम्भावना मात्रै देखाए पुग्छ’, मनोज थप्छन्, ‘नेगेटिभ धेरै भयो भने मात्र त्यहाँ भएको पोजेटिभले संघर्ष गर्छ । तर, पोजेटिभ पनि नेगेटिभ भित्रको नेगेटिभ नै हो है ।’

सिनेमालाई मनोरञ्जनको साधन मात्रै बनाइएकोमा मनोज सन्तुष्ट छैनन् । सिनेमा मानिसको अर्को रुप भएको उनको भनाई छ । उनी भन्छन्, ‘सिनेमा भनेको त मानिसले मानिसलाई बुझ्नका लागि मानिसका लागि निर्माण गरेको प्रोक्सी हो । यसलाई मनोरञ्जनको साधनको रुपमा मात्र लिन मिल्दैन ।’

नायक बन्न प्रेरित गर्ने ‘सिनेमा मन्थन’

सिनेमा मन्थन मनोज पण्डितको अहिलेको सोच होइन । उनले धेरै समय अगाडिदेखि नै यसको विषयमा अध्ययन गरिरहेका थिए । तर, लकडाउनको समयमा उनले त्यसमा समय दिन सके र त्यसलाई पुस्तकको रुप दिए ।

यो पुस्तक तयार गर्दा मनोजले आफूलाई खोजे, बुझे अनि मनन गरे । आफूले भोगेका असफलता, अभाव, कुण्ठाहरुलाई मनोजले पहिल्याए । आफू सो कुण्ठाबाट बाहिर आउन संघर्षरत रहेको उनले बुझे । यी र यस्तै कुराहरुले मनोजलाई पुस्तक तयार गर्न प्रेरित गर्‍यो ।

‘सिनेमा मन्थन’ नामले सिनेमा जोडिए पनि यो सिनेमाको मात्रै मन्थन नभएको मनोज बताउँछन् । उनी भन्छन्, ‘नाम सिनेमा मन्थन हो । सिनेमाको नजरबाट हेरिएको भएर यसको नाम सिनेमा मन्थन राखिएको हो । तर, विशेषत यो मानिसको नै मन्थन हो ।’

यस पुस्तक सिनेमाको आवरण वा बाहिरी रुपका विषयमा नभएको पनि मनोजले स्पष्ट पारे । ‘सिनेमा भनेको बाहिरी आवरण मात्र होइन । यसको त मस्तिस्क पनि हुन्छ,’ मनोज भन्छन्, ‘हो, सिनेमा मन्थन सिनेमाको मस्तिस्कको विषयमा खोज हो ।’

यस पुस्तकका निर्धारित पाठक छैनन् । मनोज यस पुस्तक समाजमा ‘नायक’ बन्न चाहने जो कोहीले पढ्नुपर्ने बताउँछन् । विशेषगरी राजनीतिज्ञहरुले यस पुस्तक पढ्नु पर्ने मनोजले बताए ।

उनी भन्छन्, ‘नेपालको राजनीति बलियो छैन । हाम्रो राजनीतिक अवस्था निकै कमजोर छ । यस पुस्तकमा मानिसलाई लिडर बन्न आवाश्यक कुराहरुलाई प्रष्ट पार्नेछ । त्यसैले यो त राजनीतिज्ञहरुले पनि पढ्नुपर्ने विषय रह्यो नि त ।’

पुस्तकले भन्छ- समाज असन्तुलित भइरहेको छ । समाजमा समस्याहरु खडा भइरहेका छन् । त्यो समस्या समाधानका लागि संघर्ष गर्नुपर्छ । र, संघर्ष गर्ने व्यक्ति नै आफ्नो कथाको नायक हो ।

अहिले हाम्रो समाजमा धेरै मान्छेहरु आफ्नो कथाको नायक अरुलाई बनाउन खोज्ने प्रवृतिका रहेको मनोजले बुझेका छन् । उनी भन्छन्, ‘हामी हाम्रो समस्याको समाधान आफैँ गरौँ भन्ने सोच्दैनौँ । हाम्रो समस्या अरुले मिलाइदियोस् भन्ने सोच छ । आफ्नो समस्याको लागि आफैँ संघर्ष गर्न जरुरी छ भन्ने कुरा पुस्तकमा लेखिएको छ ।’

०००

यो पुस्तक लेख्ने क्रममा मनोजले निकालेको अर्को निष्कर्ष हो- ‘मानिसले मानिसलाई बुझेको छैनद ।’

मनोज निर्धक्क भन्छन्, ‘हो, मानिसले मानिसलाई बुझेको छैन । जुन दिन मानिसले मानिसलाई बुझ्नेछ वा चिन्नेछ नि त्यो दिन मानिसले आत्माहत्या गर्नेछ ।’

किन ?

जवाफमा मनोज भन्छन्, ‘यो एकदमै डरलाग्दो यथार्थ हो । जुनदिन मानिसले मानिसलाई बुझ्छ नि, उसले मानिसभित्रको कुरुपतालाई देख्छ । त्यो क्रुरपनालाई देख्छ । अनि हिनताबोधका कारण उसले आत्माहत्या गर्छ ।’

संसारका राम्रा मानिएका सिनेमाहरुले मानिसलाई मानिस बुझाउने प्रयास गरिरहेको मानोज बताउँछन् । तर, मानिस मानिसलाई बुझ्नबाट डराइरहेको छन् । मनोज भन्छन्, ‘राम्रा सिनेमाले मानिसको सत्यतालाई देखाएको हुन्छ । त्यसैले राम्रा सिनेमाबाट मानिस पर-पर सर्छ । आफूलाई बुझ्नबाट मानिस टाढा भाग्छ । राम्रा सिनेमाहरु हेरेर धेरै मान्छेहरु आत्तिएको यथार्थ छ ।’

सिनेमा जीवनको विरोधाभाषी ऐना !

हाम्रोमा एउटा कथ्य छ – ‘सिनेमा भनेको जीवनको ऐना हो’ ।

तर, मनोज पण्डित यसलाई स्विकार्दैनन् । उनी भन्छन्, ‘सिनेमा भनेको त जीवनको विरोधाभाषी ऐना हो ।’

ऐनाले हामी मानिसको बाहिरी आवणलाई मात्र देखाउँछ । तर, सिनेमाले मान्छेको भित्रि रुपको पनि एक्स-रे गरिदिन्छ । त्यसैले मनोज सिनेमा भनेको जीवनको विरोधाभाषी ऐना भएको दाबी गर्छन् ।

मानिसले आफ्नो वास्तविकतालाई लुकाएर बाहिरी आवरण मात्रै ऐना अगाडि देख्छ । तर, सिनेमामा उसको क्रुरता, कुण्ठा, संकुचनलाई पनि देखाइएको हुन्छ । त्यस्ता सिनेमाहरुले मानिसको मन छुने र मस्तिस्कमा याद भइरहने हुन्छन् ।

मनोज भन्छन्, ‘संसारका सिनेमाहरु हेर्नुस् न, जुन सिनेमाले मानिसको क्रुरतालाई देखाएको छ नि ती सिनेमाहरुलाई मानिसले बिर्सिदैनन् । किनभने त्यहाँ उनीहरुले आफ्नो भित्रि कथालाई पाउँछन् के । त्यसैले नेगेटिभ कुराहरु बढी देखाइएका सिनेमाहरु नै यादगार हुन्छन् ।’

प्रकाशित मिति: बुधबार, कात्तिक २६, २०७७ १२:५५