पाँच पात्रका पाँच पत्र

A+ A A-

शहरमा पत्र–मञ्जुषाहरू थिए । टोल, गल्ली अनि फुटपाथको एक कुनामा ती घाम तापेर बस्थे । जसरी ज्येष्ठ नागरिकहरू पाटी, पौवा अनि सत्तलमा बुढ्यौली कुरी बस्छन् । यो बिरानो शहरमा मेरो आफ्नो भन्नु तिनै पत्र–मञ्जुषाहरू थिए ।

पत्र–मञ्जुषाहरूमा म प्रेमपत्रहरू खसाल्थेँ । तिनीहरू खाम बोकी मेरा प्रेमिकाहरूको ठेगाना खोज्दै गोरेटो, भञ्ज्याङ अनि गल्छीहरू पार गर्दै सुदूर गाउँ, बस्ती र प्रदेशतिर पुग्थे । र, प्रेमिकाहरूको हातैमा मेरा प्रीतिपत्र सुम्पन्थे ।

पत्र–मञ्जुषासित हरेक मान्छेको ठेगाना थियो । पत्र–मञ्जुषा प्रेमीहरूको मन सिउने सियो–धागो थियो । मान्छे–मान्छेबीचको सम्बन्धलाई गाँस्ने टपरी–सिन्का थियो ।

ती पत्र–मञ्जुषा लोप भए । टोल, गल्ली अनि फुटपाथबाट ती उखेलिए । ती कहाँ हराए ? कहाँ बिलाए ? म आजकल तिनै गुमनाम मत्र–मञ्जुषाहरूको ठेगाना खोज्दै हिँडेको छु । किनभने तिनीहरू लोप भएपश्चात् मान्छेहरूको ठेगाना पनि लोप भएको छ ।

यो शहर अचेल बेठेगान मान्छेहरूले भरिएको छ ।

०००

बसन्तजी, आदाब !

भर्खरै तपाईंंले एउटा ‘पोस्टकार्ड स्टोरी’ पढ्नुभयो, जसको शीर्षक पत्र–मञ्जुषा हो । योलगायत ३३ थान पोस्टकार्ड स्टोरिज मैले आफ्नो आगामी किताब ‘कल्प–ग्रन्थ’मा समेटेको छु । ती कथामा हुलाक–टिकट हुनेछन् ।

हुलाक–टिकटमा हुलाक–घरको लाहाछाप लाग्नेछ ।

ती पोस्टकार्डमा आकर्षक स्त्रीज् एन्ड युवतीज्का नाम–ठेगाना उल्लेख गरिनेछ । र, तिनलाई हुलाकमार्फत पठाइनेछ । जस्तो कि भर्खरै तपाईंंले पढ्नुभएको पत्र–मञ्जुषा नामक पोस्टकार्ड स्टोरीमा शिवानी सिंह थारूको नाम परेको छ ।

तसर्थ उक्त पोस्टकार्ड निजलाई नेपालगन्जको ठेगानामा पठाइनेछ ।

अब कुरा आयो तपाईंंको । ‘शिलापत्र’ मा छापिइने यो क्याजुअल पत्र–आ’लेखको । यो आ’लेख या आ–लेखलाई सदाझैँ म तपाईंंसामु कुनै क्याफेमा अमेरिकानो डबल शट पिउँदै र सिग्रेटको धुवाँ उडाउँदै वाचन गर्ने छैन । यसलाई म कदापि तपाईंंको हातमा सुम्पने छैन ।

सुम्पने काम त कुनै हलकाराले गर्ला ।

सत्र पेजको यो पत्र–लेख लिएर म सिधै पाटन ढोका जानेछु । हुलाक कार्यालय छिर्नेछु । यसलाई हवाई–खामभित्र घुसाउनेछु । खाममा हुलाक टिकट टाँसेपछि तपाईंंको ठेगानाबारे सोच्नेछु ।

मलाई सोचमग्न देखेर हुलाकको ख्याउटे कर्मचारीले भन्नेछ, ‘पत्र काँ पठाउने हो ?’

मैले ‘पत्र काठमान्डू पठाउने हो’ भन्नेछु । मलाई पैतालादेखि टुप्पीसम्म एक डोज हेरेपछि उसले पुनः भन्नेछ, ‘पत्र पाटनबाट काठमान्डूपो पठाउने हो ?’

–  ‘ठ्याक्कै हो,’ म भन्नेछु ।
–   कसलाई पठाउने हो ?
–   बसन्त बस्नेतलाई ।
–   यो मान्छे को हो ?
–   सम्पादक हो । ‘शिलापत्र’को प्रधान सम्पादक ।
–   ए, बुझेँ बुझेँ । शिला ‘पत्र’लाई पाठक–पत्र पठाउन खोज्या हो ?
–   ठ्याक्कै हो ।
–   सम्पादकसित भेटघाट चैँ हुँदैन ?
–   हुन्छ । प्रायः भइरहन्छ ।
–   अनि भेटघाटमै यो पत्र हस्ते गरे भइहाल्यो नि !
–   त्यो गर्न मिल्दैन ।
–   किन मिल्दैन ?
–  ‘मिल्दैन भनेपछि मिल्दैन,’ म जँगिनेछु ।

मेरो जङ्गी रूप देखेर ख्याउटे कर्मचारी सेलाउनेछ । र, म पुनः तपाईंंको ठेगानाबारे सोच्नेछु ।

किन्तु तपाईंको ठेगाना के हो, कहाँ हो ? तपाईंको ठेगानालाई लिएर म केही चिन्तित हुनेछु । मलाई लाग्छ, प्रत्येक मान्छे आफ्नो ठेगानाबारे चिन्तित हुनुपर्छ, सचेत हुनुपर्छ । किनभने यो शहर बेठेगान मान्छेहरूले भरिएको छ

०००

अँ त सम्पादक जनाब !

जस्तो कि तपाईंलाई थाहा छ, चिट्ठी–पत्रलाई साहित्यले झड्केलो सन्तान या सोसरहको व्यवहार गर्छ । किन्तु पत्र–पठन र पत्र–लेखनप्रति मभित्र असीम प्रेम छ ।

स्कुल छँदा म मित्रहरूका निम्ति प्रेमपत्रहरू लेख्ने गर्थें । कालान्तरमा पत्र लेख्ने आदतले मलाई घर्लप्प छोप्यो । पत्र–लेखन एक कुलत जस्तै भयो । म पत्र व्यसनी भएँ । हुलाक टिकट, खाम, पत्र–मञ्जुषा अनि हुलाक–घरसित अगाध माया बस्यो ।

मनले खाएका लेखक–लेखिकालाई लामा–लामा पत्रहरू लेखेँ । केहीलाई पठाएँ । केहीलाई आफैँसित राखेँ । पछि च्यातिदिएँ, जलाइदिएँ या ‘खाली सिसी पुराना कागज’ लाई दिई पठाएँ ।

पुराना कागजहरूमा पुराना मसीले लेखिएका पुराना कविताहरूबारे म कहिलेकाहीँ सोच्ने गर्छु, जसलाई म शहरका पुराना गल्लीहरूमा अवस्थित पुराना पत्र–मञ्जुषाहरूमा खसाल्ने गर्थें । ठेगाना उल्लेख नगरिएका ती खामहरू कहाँ कता पुग्ने हुनन् ! सोचेर नोस्टाल्जिक हुन्छु ।

फुल्टिङ पेनलाई चेलपार्क मसीमा चोपेर कागजमा पत्र लेख्ने जमाना लोप भयो । त्यसै गरी लोप भए ‘साष्टाङ्ग ढोग’ एवम् ‘हजुरको जो आज्ञा’ जस्ता शब्दावलीहरू जसरी लोप भए, सडक–किनारामा घाम तापेर बस्ने पत्र–मञ्जुषाहरू ।

कहाँसम्म भने कागज कलम चलाउने कवि लेखकहरू, जसलाई म पत्र लेख्थेँ या पत्र लेख्ने कामना गर्थे, तिनीहरू पनि लगभग लोप भए । म भनेँ यस्तो भर्चुअल एवम् डिजिटल युगमा समेत कागज–कलममा अल्झेको छु । पत्र–मञ्जुषाले थापेको बल्छीमा बल्झेको छु ।

यसरी म लोपोन्मुख लेखक भइगएको छु ।

०००

बेला–कु–बेला म चिट्ठीपत्रहरू पढी बस्छु ।

राजनेताका पत्रहरू तथा दार्शनिकका पत्रहरू । वैज्ञानिकका पत्रहरू तथा कालकारका पत्रहरू । संगीतज्ञका चिट्ठीहरू तथा चित्रकारका चिट्ठीहरू । ती चिट्ठी–पत्रहरूमा म महान् मनुष्यहरूको निजत्व एवम् वास्तविक व्यक्तित्व खोज्छु ।

कुनै दिन मानव सभ्यता बास बसेको ती चिट्ठी–पत्रहरूमा म इतिहासका धुकधुकीहरूलाई महसुस गर्छु । मान्छेका अनेक पार्श्व संस्कार र संस्कृतिलाई नजिकबाट चिहाउँछु ।

कुरा खासमा यस्तो हो बसन्त जी ! केही दिनअघि मैले एउटा पत्र–पुस्तक पढेँ । ऐतिहासिक पत्रहरूको संग्रह : 50 World's Greatest Letters, जसमा भिन्सेन्ट भ्यान गग, एमिली डिकिन्सन, लियोनार्दाे दा भिन्ची, विथोवन, क्विन मेरी स्टुआर्ट, हेलेन केलर, सिग्मन्ड फ्रायडजस्ता नामी एवम् दामी मानिसहरूका ५० थान ऐतिहासिक पत्रहरू संगृहीत थिए ।

अनि छ नि सम्पादक–ब्रो ! एउटा कुख्यात सिरियल किलरको पत्र पढ्दै गर्दा मेरो तामसिक खप्परमा तपाईंलाई पत्र लेख्ने दैत्य विचार फुर्‍यो ।

दैत्य विचार के फुरेको थियो, मेरा कपल–अफ–आइज् वरपर खाम, हुलाक–टिकट, हलकारा, पत्र–मञ्जुषा एवम् हुलाक–घरका पोस्टल–दृश्यहरू नाच्न थाले ।

सबैभन्दा पहिले तपाईंलाई सम्प्रेषण गरिइने यो पत्र–लेखको शीर्षक जुराएँः पाँच पात्रका पाँच पत्र । त्यसपछि पाँच एतिहासिक पात्रहरू खोज्नतिर लागेँ । यस्ता पात्र जसका पत्रहरूले मलाई आकर्षित गरून् । कस्तो गज्जब भने पात्रहरू पनि भेटिए र पत्र पनि !

बसन्तजी, अब कसो गर्नुस् भने यसो गर्नुस् । तपाईं ढुक्कले आगे बढ्नुस् । मैले नेपालीमा ट्रान्सक्रिएट गरेको पाँच पात्रका पाँच पत्र पढ्नुस् । म चाहन्छु, यी पत्रहरू तपाईं सुनसान रातमा, सुत्नुअघि पढ्नुस् । सर्त के मात्र हो भने पढ्दा–पढ्दै ननिदाउनुस् ।

०००

नेपोलियन बोनापर्टको पत्र जोसेफिनलाई

भेरोना, २३ नोभेम्बर १७९६

तिमीलाई म वस्तुतः माया गर्दिनँ । तिमी वास्तवमा धुलोको कण हौ, कसिङ्गर हौ । तिमीलाई त म अचाक्ली घृणा गर्छु, इन्कार गर्छु । किनकि तिमी बेढङ्गकी नालायक नारी हौ ।

हे दुष्ट स्त्री ! तिमी नायिका होइनौ, नालायिका हौ ।

तिमी मलाई कहिल्यै पत्र लेख्दिनौ । तिमीलाई आफ्नो लोग्नेको रत्तिभर चिन्ता–चासो छैन । अरे यार, तिम्रा पत्रहरूले मलाई कति आनन्दित तुल्याउँछन् भन्ने त तिमीलाई थाहा हुनुपर्ने हो नि ! मेरो त मतलबै छैन बा !

कुरो के हो ? अचेल त मलाई बालै दिन्नौ । पत्र लेखे पनि मुस्किलले आधा दर्जन शब्दहरूले झारा टार्छ्याै । के पारा हो यो ?

ओ यारा ! त्यसो भए सारा–का–सारा दिन तिमी कसरी बिताउँछ्यौ ? एकाएक त्यस्तो महत्त्वपूर्ण कामकुरो के आइलाग्यो ? कि तिम्रो हृदयमा अरु नै कोही जाइलाग्यो ! नत्र भने एक पित्को समय निकालेर आफ्नो दयालु–मायालु लोग्नेलाई चिट्ठी लेख्न तिमीलाई केले रोक्यो ? मलाई त तिमीले अजर–अमर प्रेम गर्छु भनी वाचा गरेकी थियौ । त्यो वाचा पूरा गर्न तिमीलाई केले छेक्यो ?

त्यो नयाँ पातकी प्रेमी को हो ? तिम्रो वरपर छायाझैँ डुलिहिँड्ने त्यो नाठो को हो, जसले तिम्रो मनमस्तिष्कबाट मेरो स्मृति मेटाइरहेछ ।

जोसेफिन, हेर मैयाँ ! तिमी आफ्नो प्यारो लोग्नेसित चोर–सिपाहीको खेल नखेल । एक रात कालो पर्दा उघ्रनेछ र म तिमीलाई ‘ढ्याप्पा’ गर्नेछु ।

साँचो भन्छु प्रिय, तिम्रो कुनै खबर नपाएर म मरेतुल्य भएको छु । यसरी अन्ट–सन्ट के–के लेखिरहेको छु । मलाई झट्ट कम्तीमा पनि चार पेज लामो चिट्ठी लेखिहाल । चिट्ठीमा यस्ता केही आकर्षक कुराहरू लेख, जसले मेरो हृदयलाई कल्पनातीत आनन्दले भरिदेओस् । आशा गर्छु, चाँडै नै म तिम्रो न्यानो अँगालोमा हुनेछु । तिम्रो तात्तातो उष्ण ओठमा चुम्बनको मुसलधारे वर्षा बनी सेलाइजानेछु ।

बोनापार्ट ।

०००

पादटिप्पणी : कुरा वास्तवमा यस्तो हो बसन्तजी । प्रेम तपाईं आफ्नी स्वास्नीलाई गर्नुस् या अर्काकीलाई, प्रेम त आखिर प्रेम हो । प्रेमसित सेक्स जोडिएकाले मात्र दुनियाँमा प्रेम यसरी बदनाम भएको हो । प्रेम अनैतिक एवम् अवैध भएको हो ।

नेपोलियनले जोसेफिनलाई ‘एक्स्ट्रा मरिटल अफेयर’ को जुन आशङ्का गरेका थिए, त्यो कालान्तरमा सत्य सावित भयो ।

जब बोनापार्ट–ब्रो इटालीमा एकपछि अर्काे युद्धमा विजय हासिल गर्दै थिए, उता जोसेफिन मैयाँ हुस्सार रेजिमेन्टका लेफ्टिनेन्ट चार्ल्स हिप्पोलिथसित प्रेम चक्कर चलाइरहेकी थिइन् । मिस्टर हिप्पोलिथ जोसेफिनभन्दा उमेरले १० वर्ष कान्छा थिए ।

विवाहित स्त्रीहरू आफूभन्दा कम उमेरका ठिटाहरूसित किन आकर्षित हुन्छन् भन्ने कुरा त तपाईंलाई अवश्य पनि थाहा होला । थाहा छैन भने एकपटक सिग्मन्ड फ्रायडका किताबहरू पढ्नुहोला ।

तर फ्रायडलाई त फुर्सदमा पढे पनि हुन्छ । अब भने दोस्रो पात्रको पत्र पढ्नुस् ।

एल्भिस प्रेस्लीको पत्र रिचर्ड निक्सनलाई : सन् १९७०

राष्ट्रपतिज्यू,

सर्वप्रथम त म तपाईंलाई आफ्नो परिचय दिन चाहन्छु । म एल्भिस प्रेस्ली हुँ, तपाईंको घोर प्रशंसक ! र, तपाईंको कार्यालयप्रति मेरो सधैँ उच्च सम्मान रहिआएको छ । तीन साताअघि पाम स्प्रिङ्समा मैले उपराष्ट्रपति एग्न्यू महोदयसँग कुराकानी गर्ने अवसर पाएको थिएँ । आफ्नो देशप्रति मेरो सरोकारका विषयहरू मैले उहाँसमक्ष जाहेर गरेको थिएँ । ड्रग कल्चर, हिप्पी आन्दोलन तथा ब्ल्याक प्यान्थरहरूले मलाई आफ्नो बैरी ठान्दैनन् । यो भावनालाई म अमेरिका भन्छु र यो देशलाई म माया गर्छु । म यो देशको सेवा गर्न चाहन्छु । देशको सेवा गर्नुबाहेक मेरा अन्य सरोकार र उद्देश्यहरू केही छैनन् ।

तसर्थ म चाहन्छु, मलाई कुनै उपाधि या सम्मान नदिइयोस् । मलाई त बरु एफबीआईको एजेन्ट बनाइयोस् । जासुस बनाइयोस् । जासुस बनाइएमा मलाई लाग्छ, म उत्कृष्ट काम गर्न सकूँला । कारण, हरेक उमेर समुदायका मानिसहरूसित म अनेक माध्यमबाट सहजै झ्याम्मिन सक्छु । म एक मनोरञ्जनकर्मी हुँ र मलाई चाहिएको एक मात्र कुरा भनेको संघीय सरकारको औपचारिक परिचयपत्र, ब्याच हो । म अहिले हवाइजहाजमा छु, सिनेटरश्री जर्ज–मर्फीसितै । हामी देशले ब्यहोर्नुपरेका अनेक समस्याहरूबारे छलफल गरिरहेका छौँ ।

राष्ट्रपतिज्यू, मेरो बसाइ ‘वासिङ्टन होटल’ को रुम नम्बर ५०५–५०६–५०७ मा छ । मसित जेरी शिलिङ र सोनी वेस्ट नाम गरेका दुई व्यक्ति पनि छन्, जो मेरो मातहत काम गर्छन् । होटलमा मैले आफ्नो नाम जोन बुरोज भनी दर्ता गराएको छु । संघीय जासुसको औपचारिक ब्याच नपाउञ्जेल म त्यहीँ बस्नेछु ।

लागुपदार्थ दुर्व्यसन तथा कम्युनिस्टहरूको मगज प्राक्षलन विधि अर्थात् वामपन्थीहरूले कसरी मान्छेहरूका दिमाग भुट्छन् भन्नेबारे मैले गहन अध्ययन गरेको छु । यिनै विराट परिदृश्यहरूमाझ म अवस्थित छु र यतैकतै मैले उत्कृष्ट काम गर्न सक्नेछु भनी विश्वास लिएको छु ।

जबसम्म यसलाई अति गोप्य राखिएला, तबसम्म म काम गरूँला । आज, साँझ या भोलि कुनै पनि समय तपाईंले मलाई डाकी पठाए म तत्कालै हाजिर भइजाऊँला । ‘अमेरिकाज टेन मोस्ट आउटस्ट्यान्डिङ योङ मेन’ मा म पनि मनोनीत भएको छु र सम्मान समारोह आउँदो जनवरी १८ मा मेरै गृहनगर मेम्फिस, टेनिसीमा हुँदै छ । म तपाईंलाई मेरो संक्षिप्त आत्मकथाको एक प्रति यसै पत्रसित पठाउँदै छु । मैले राखेको प्रस्तावबारे थप जान्न–बुझ्न यसले तपाईंलाई थोरबहुत मद्दत गर्नेछ भन्ने ठानेको छु । यदि उतिसाह्रो ब्यस्त हुनु हुन्न भने तपाईंलाई भेटेर ‘हेलो’ भन्दा मलाई खुसी नै लाग्नेछ ।हजुरको जो मर्जी ।

एल्भिस प्रेस्ली ।

पुनश्चः मलाई यकिन छ, कुनै समय तपाईं पनि ‘टेन आउटस्ट्यान्डिङ मेन अफ अमेरिका’ मा मनोनीत भएर सम्मानित हुनुभएको थियो । तपाईंलाई टुक्र्याउनका निम्ति मसित एउटा उपहार छ । तपाईंलाई भेटेर हस्ते नगरुञ्जेल उक्त उपहार मसितै रहनेछ ।

०००

पादटिप्पणीः खासमा कुरो यस्तो हो बसन्तजी ! ‘रक एन्ड रोल’ का अमेरिकन महाराजाधिराज एल्भिस प्रेस्लीले यो चिट्ठीलाई ह्वाइट हाउसमा आफैँ गएर दर्ता गरेका थिए । चिट्ठी छाडेपछि उनी सिधै ‘नार्काेटिक्स एन्ड डेन्जरस ड्रग्स’ को ब्यूरो–अफिस गए, जहाँ उनले आफूलाई एफबीआई एजेन्टको औपचारिक पदको ब्याच मागेका थिए । उनको अनुरोधलाई अस्वीकार गरियो ।

उता राष्ट्रपति निक्सनको हातमा एल्भिस, द किङको पत्र पर्‍यो ।

यथाशीघ्र भेटघाटको चाँजोपाँजो मिलाइयो । एल्भिस ओभल अफिस पुगे । आफ्नो चिट्ठीको यति चाँडै प्रतिक्रिया पाएको देखेर उनी चकित भए । चकित–ओ–चकित त झन् उनी त्यस बेला भए, जब रिचर्ड निक्सन स्वयंले उनलाई ब्याच हस्तान्तरण गरे ।

यो त भयो एल्भिसको कुरा, अब यसो गर्नुस् । अर्काे पत्र पढ्नुस् ।

मेरी क्युरीले लेखेको आइन्सटाइनको सिफारिस–पत्र

पेरिस, १७ नोभेम्बर १९११

महोदय,

भर्खरै मैले तपाईंंको पत्र प्राप्त गरेँ । पत्रमा उल्लेख भएअनुसार तपाईंले आइन्सटाइनबारे मेरो राय जान्न–बुझ्न खोज्नुभएको रहेछ, जोसित हालसालै मेरो भेटघाटको सुअवसर जुरेको थियो । आइन्सटाइन जुरिख फर्कन अत्यन्त इच्छुक छन् भन्ने कुरा पनि तपाईंले पत्रमा उल्लेख गर्नुभएको रहेछ ।

आधुनिक सैद्धान्तिक भौतिकशास्त्रबारे आइन्सटाइनका प्रकाशित लेख एवम् विचारहरूको मैले उच्च प्रशंसा गर्दै आएकी छु । उनका कार्यपत्रहरूलाई सैद्धान्तिक भौतिकशास्त्रीहरूले पनि उच्चकोटीको ठहर्‍याएका छन् भन्नेमा म पूर्णतः विश्वस्त छु । ब्रसेल्सको वैज्ञानिक सम्मेलनमा आइन्सटाइनसित मेरो भेट भएको थियो । उनको वैचारिक स्पष्टता, प्रस्तुतिको गम्भीरता एवम् ज्ञानको गहनता देखेर म निकै प्रभावित भएकी थिएँ । उनी केही आलोकाँचो उमेरका अवश्य छन् तर मलाई लाग्छ, यो नै उनको वरदान हो । किनभने उनमा म एक उज्ज्वल भविष्य देखिरहेकी छु । मेरो अन्तर्मनले त केसमेत भन्छ भने एक दिन उनले नै सैद्धान्तिक भौतिकशास्त्रलाई नयाँ मार्गमा डोर्‍याउनेछन् ।

मलाई लाग्छ, तपाईंको वैज्ञानिक संस्थाले आइन्सटाइनले इच्छाएको काम गर्न निर्धक्क दिनुपर्छ । उनलाई निःसन्देह एउटा पद दिइनुपर्छ । त्यस्तो पदको व्यवस्था नभए एउटा सम्मानित पदको सिर्जना भए पनि गर्नुपर्छ । म एकदमै विश्वस्त छु, यो आँलाकाँचो ठिटोले त्यो पदको गरिमा कायम गर्नेछ । तपाईंहरूको निर्णय स्वयम् पनि ढिलोचाँडो सम्मानित भएरै छाड्नेछ । तपाईंहरूले चाल्ने कदमले निःसन्देह विज्ञानको सेवा गरेको ठहर्नेछ ।

आइन्सटाइनप्रतिका मेरा राय–विचारहरू यिनै हुन् । मैले दर्शाएका धारणाका कारण आइन्सटाइनले इच्छाएको पद उनलाई प्राप्त भएमा म निकै खुसी हुनेछु ।

मेरी क्युरी
फ्याकल्टी अफ साइन्सेज, पेरिस
(जेनेरल फिजिक्स ल्याबरोटरी)

०००

पादटिप्पणीः बसन्तजी, पत्रमा उल्लेखित मिति एक पटक हेर्नुस् । वर्ष ख्याल गर्नुस् । सन् १९०३ मा भौतिकशास्त्रतर्फको नोबल पुरस्कारद्वारा सम्मानित म्याडम क्युरीले यो सिफारिस–पत्र लेख्दा भर्खरै अर्काे पनि नोबेल पुरस्कार प्राप्त गरेकी थिइन् । यसपटक रसायनशास्त्रमा ।

अब कुरा आइन्सटाइनको ! ‘स्वीस फेडरल इन्स्टिच्युट अफ टेक्नोलोजी’ मा आइन्सटाइनले प्रोफेसर पदमा आवेदन दिएका थिए । त्यसैका खातिर क्युरीले आइन्सटाइनका निम्ति यो सिफारिस–पत्र लेखिदिएकी थिइन् । इन्स्टिच्युटले आइन्सटाइनलाई नियुक्त गरी क्युरीको सिफारिस–पत्रलाई पनि सम्मान गर्‍यो ।

एउटा ‘आलोकाँचो ठिटो’ मा उज्ज्वल भविष्य देख्ने म्याडम क्युरीको ‘अन्तर्मनको आवाज’ कालान्तरमा नोबल कमिटीको कानमा समेत गुञ्जिएजस्तो भयो । सैद्धान्तिक भौतिकशास्त्रमा आइन्सटाइनले गरेको योगदानबापत कमिटीले उनलाई सन् १९२१ मा नोबल पुरस्कार प्रदान गर्‍यो ।

बसन्तजी, उक्त घटनाको १ सय १० वर्षपछि म्याडम क्युरी र आइन्सटाइनलाई सम्झेर यो सिफारिस–पत्र ट्रान्सक्रिएट गर्नुका पछाडि मेरो एक मात्र उद्देश्य ती महान् आत्माद्वयलाई पुनः स्मरण गर्नु हो । ‘हामीले तपाईंहरूको योगदानलाई कदापि बिर्सेका छैनौँ’ भन्नु हो । यो भनेको एक्काइसौं शताब्दीले बीसौँ शताब्दीलाई नमन गर्नु हो ।

मनुष्यले आफ्नो अतीतलाई प्रणाम गर्नु हो ।

०००

सम्पादक महोदय, खासमा तपाईंलाई भन्नुपर्ने त प्रधान सम्पादक हो क्यारे ! तर भन्दिनँ, अन्यथा नठान्नु होला । ठाने पनि बालै भएन । तर खास्साको खास कुरो भने यस्तो छ ।

कस्तो छ भने प्रधान सम्पादक भन्दा किन–किन मलाई प्रधान पञ्चको झल्को आउँछ । पञ्चायती राजमा प्रधान पञ्चहरूले गरेका कर्तुतहरूको सम्झना हुन्छ । त्यसैले प्रधान–स्रधान हटाएर तपाईंलाई केवल सम्पादक भन्ने मनसुवा राखेको हुँ ।

त्यसो त प्रधानको फुर्काे जोड्दैमा कोही वास्तविक प्रधान हुने होइन क्यारे ! केही ख्यास्ने, केही नाप्ने होइन क्यारे ! प्रधानमन्त्रीलाई हेरे भैगो ।

त्यसैले ओ सम्पादक, अब म त्यो पत्रको चर्चा गर्नेछु, जसको प्रेरणाले गर्दा मैले तपाईंलाई हुलाकीमार्फत चिट्ठी पठाउने निधो गरेको थिएँ । एउटा सिरियल किलरको पत्र ।

उन्नाईसौँ शताब्दीको एउटा यस्तो सिलर किलर जसको पहिचान आजसम्म अज्ञात, रहस्यमय छ । ज्याक–द किलरको नामले कुख्यात त्यो हत्यारा सन १८८८ ताका खुब सक्रिय थियो, जो केवल लन्डनका वेश्याहरूलाई आफ्नो शिकार बनाउँथ्यो ।

ऊ वेश्याहरूको मात्र किन हत्या गथ्र्याे भन्ने कुरा पनि रहस्यमै छ । हत्याका निम्ति ऊ सधैँ धारिलो हतियार प्रयोग गथ्र्याे । इतिहासकारहरू भन्छन्, ‘ऊ युवतीहरूको शरीरलाई शल्य चिकित्सकले झैँ भाँती पुर्‍याएर चिर्थ्याे ।’

ज्याक–द रिपरमाथि अनेक पुस्तकहरू लेखिएका छन् । अनगिन्ती चलचित्रहरू निर्माण गरिएका छन् । तीमध्ये 'FROM HELL' नामक चलचित्र तपाईंले हेर्दा हुन्छ । लोकप्रिय अभिनेता जोनी डेपद्वारा अभिनित उक्त चलचित्रको शीर्षक 'FROM HELL' निम्न पत्रमा तपाईंले अवश्य पनि फेला पार्नुहुने नै छ ।

अब यसो गर्नुस् । भर्जिनिया उल्फ र फिदेल क्यास्त्रोका पत्र पढ्नुअघि सिरियल किलरको पत्र पढ्नुस् । यो पत्रलाई ‘पाँच पात्रका पाँच पत्र’ मा भने समावेश नगर्नुस् । यसलाई फगत एक बोनस–पत्र ठान्नुस् । ‘अनरेबल मेन्सन’ भन्छन्, नि ! हो, त्यस्तै ।

सिरियल किलरको पत्रलाई मैले नेपालीमा अनुवाद गरेको छैन । अंग्रेजीमा जस्ता–को–तस्तै राखिदिएको छु । पत्र यति गएगुज्रेको अंग्रेजीमा लेखिएको छ कि तपाईंको कन्पारो तात्न सक्ला । सम्पादक भएको नाताले पत्रलार्ई सम्पादन गरी पढ्ने झोँक चल्ला ।

किन्तु के याद रहोस् भने यो सिरियल किलरको चिट्ठी हो । नगरकोटीको लेख होइन, जसलाई सम्पादन गरियोस् । सिरियल किलरको चिट्ठीलाई सम्पादन गर्ने आँट नगर्नु होला । सम्पादनै गर्नुपरे आफ्नो ज्यानबारे अवश्य पनि गम्भीर रूपले सोच्नुहोला ।

लौ त अमिगो ! अब ज्याक–द रिपरले १५ अक्टोबर १८८८ मा ‘ह्वाइट च्यापल भिजिलान्स कमिटी’ का अध्यक्ष जर्ज लुस्कलाई पठाएको पत्र ‘दिल थामेर’ पढ्नुस् ।

From hell

Mr Lusk,

Sor

I send you half the Kidne I took from one woman prasarved it for you tother piece I fried and ate it was very nise. I may send you the bloody knif that took it out if you only wate a whil longer

Signed

Catch me when you can Mishter Lusk

०००

भर्जिनिया उल्फको पत्र लियोनार्ड उल्फलाई : सन् १९४१

मंगलबार

प्रियतम,

यो त लगभग निश्चित छ कि म फेरि पागल भइजानेछु ।^१ मलाई लाग्छ, अरु भयावह दिनहरू झेल्न हामीलाई अझैँ कठिन हुनेछ । र, यस पटक त म निको हुने पनि छैन । अनेक खालका आवाजहरू मेरा कानहुँदी गुञ्जिन थालेका छन् । अनि म कत्ति पनि आत्मकेन्द्रित हुन सकिरहेकी छैन ।^२ त्यसैले म एउटा यस्तो काम गर्न गइरहेकी छु, जो मलाई लाग्छ, एक उत्कृष्ट समाधान हो । तिम्ले हरसम्भव खुसीहरूद्वारा मेरो झोला भरिदियौ । यो चोलामा हरबखत मेरो साथ दियौ ।

रोगले गाँजेको बेला पनि दुई प्रेमी यति खुसी हुन कसरी सकेका होलान् भनी म कहिलेकाहीँ कल्पिन्छु र उदास भइजान्छु । प्यारो लियो, यो रोगसँग लड्न सक्ने आँट अब ममा रत्तिभर छैन ।^३ मलाई थाहा छ कि म तिम्रो जीवन बर्बाद गरिरहेकी छु । अब यसको अन्त्य हुनैपर्छ । म तिम्रो जीवनमा नहुँदी हुँ त तिमी आफ्नो काम कति राम्ररी गर्ने थियौ, हगि ! मलाई थाहा छ, मबिना तिम्ले अझ राम्रो गर्नेछौ ।

हेर न, म त कस्तो पत्तुुर भएकी ! राम्रोसित लेख्न पनि सकिरहेकी छुइनँ । म त आफैँले लेखेका अक्षरहरूसमेत पढ्न सकिरा छुइनँ । म तिम्लाई के मात्र भन्न खोजिरहेकी छु भने मैले आर्जेका सप्पै खुसीहरूको पुँजी म तिम्लाई समर्पण गर्न चाहन्छु । मेरो जीवनका जम्मै विषादहरूलाई तिम्ले धैर्यपूर्वक आत्मधारण गर्‍यौ र मलाई गुन लगायौ । म के भन्न चाहन्छु भने .... खैर ... जे भन्न चाहन्छु त्यो संसारलाई थाहा छ ।

मलाई कसैले बचाउन सक्थ्यो भने त्यो मान्छे केवल तिमी नै हुने थियौ ।^४ अब त सबै चिजबिजहरू एकएक गरी बिदावारी हुँदै छन्, बाँकी छन् त केवल तिमीप्रतिका मेरा अनुराग एवम् आत्मीयता । म अब यसरी तिम्रो जीवनलाई बर्बाद गर्न किमार्थ सक्तिनँ ।

जीवनमा हामी जति खुसी भयौँ, त्यति खुसी संसारका प्रेमीहरू विरलै हुन सक्लान्, हगि !

V^५

०००

१) भर्जिनियाको पहिलो नर्भस ब्रेकडाउन १३ वर्षको उमेरमा भएको थियो । मानसिक विषादले भर्जिनियालाई जीवनपर्यन्त खलबल्याइरह्यो । मलाई लाग्छ, साहित्यमा भर्जिनियाले अपनाएको STREAM OF CONSCIOUSNESS अथवा INTERIOR MONOLOGUE को शैली–पद्धति उनको मानसिक व्यक्तित्वका निम्ति निर्विकल्प छनोट थियो ।

२) भर्जिनियाको मानिसक रोग उनले रचेका पात्रहरूमा समेत टड्कारो देखा परेका छन् । विशेष गरी उनको बहुचर्चित उपन्या 'Mrs Dalloway' को पात्र सेप्टिमस स्मिथ । स्मिथ–ब्रो पनि भर्जिनियाझैँ हलुसिनेसनद्वारा ग्रस्त थियो, जो मृत मानिसहरूको आवाज सुन्थ्यो ।

३. यो चिट्ठी भर्जिनियाले आत्महत्या गरेकै दिन लियोनार्डले फेला पारेका थिए । पत्नीको लास भने उनले २० दिनपछि मात्र फेला पारे ।

४. आत्महत्या गर्नु अघिल्लो दिन लियोनार्डले भर्जिनियालाई मनोचिकित्सककहाँ लिएर गएका थिए । तर सम्पूर्ण आस गुमाइसकेकी भर्जिनियाले उपचार गर्न ठाडै इन्कार गरिदिइन् । अर्काे दिनको बिहान भर्जिनियाले स–साना ढुंगाहरू खल्तीमा राखिन् र नदीमा हेलिइन् ।

प्रिय बसन्त पासा ! फिल्ममा विशेष रुचि भएको तपाईंलाई म 'THE HOURS' नामक पोस्टमोडर्न फिल्म हेर्न सुझाउँछु, जहाँ निकोल किडम्यानले भर्जिनियाको भूमिका निभाएकी छिन् । किडम्यानलाई देख्दा यस्तो लाग्छ, उनी सिल्भर स्क्रिनमा भर्जिनिया उल्फ बन्न भनेर नै यस धर्तीमा जन्मेकी हुन्। किडम्यान भर्जिनियाको दोस्रो जन्म हो । अरु त अरु निकोल किडम्यानका –THE OTHERS, DOGVILLE, EYES WIDE SHUT– जस्ता अरु फिल्महरू हेर्दासमेत किडम्यानमा म भर्जिनियाकै रूप पाउँछु । किडम्यानलाई म भर्जिनिया नै ठानेर प्रेम गर्छु । मलाई लाग्छ, भर्जिनिया किडम्यानको शरीरमा अझै बाँचेकी छे । मेरो निम्ति उल्फको मृत्यु त्यसबेला मात्र होला, जब निकोल किडम्यानको मृत्यु होला ।

५. VIRGINIA को 'V' लाई मैले चलाउन रुचाइनँ । 'V' लाई भर्जिनियाको ‘भ’ पनि बनाउन सकिँदो हो । त्यसो गर्दाे हुँ त भर्जिनियाको आत्माले मलाई कति सराप्दो हो !

फिदेल क्यास्त्रोको पत्र फ्र्याङ्क्लिन रुजबेल्टलाई

सान्टियागो डे क्युवा
६ नोभेम्बर १९४०

मिस्टर फ्र्याङ्क्लिन रुजवेल्ट, प्रेसिडेन्ट अफ युनाइटेड स्टेट्स ।

मेरा प्रिय मित्र रुजबेल्ट, मलाई उति साह्रो अंग्रेजी आउँदैन । परन्तु तपाईंलाई चिट्ठी लेख्ने औकातसम्मको अंग्रेजी त आउँछ । मलाई रेडियो सुन्न औधी मन पर्छ । रेडियो सुन्दा म कति खुसी हुन्छु भने –मेरी बास्सै– त्यो खुसीको म बर्णन गर्न सक्दिनँ । रेडियोमा मैले के सुनेँ भन्नुहुन्छ भने नयाँ अवधिका लागि तपाईं अमेरिकाको राष्ट्रपति बन्दै हुनुहुन्छ भन्ने सुनेँ । म १२ वर्षको फुच्चे हुँ । फुच्चे भए पनि के भो र ! म धेरै कुराहरू सोच्ने गर्छु अनि अमेरिकन प्रेसिडेन्टलाई चिट्ठी नलेखूँ कि भनी पनि सोच्ने गर्छु । तपाईंको मर्जी भए, तपाईं मलाई १० डलरको हरियो अमेरिकन नोट चिट्ठीमा खिपेर पठाइदिन सक्नुहुन्छ । किनभने मैले आजसम्म १० डलरको हरियो अमेरिकन नोट देख्न–छुन पाएको छुइनँ । तपाईंले पठाइदिने १० डलरको हरियो नोट म आफूसित जतन गरी राख्न चाहन्छु ।

मेरो ठेगाना यस्तो छः
फिदेल क्यास्त्रो
कोलोहियो डे डोलार्स
सान्टियागो डे क्युवा ।

मलाई भसक्कै अंग्रेजी आउँदैन तर मलाई स्पेनिश भसक्कै आउँछ । अनि मलाई लाग्छ, तपाईंलाई भसक्कै स्पेनिश आउँदैन तर तपाईंलाई अंग्रेजी भसक्कै आउँछ किनभने तपाईं अम्रिकाने हो र म अम्रिकाने होइन ।

[तपाईंलाई भसक्कै धन्यवाद]
अलबिदा । तपाईंको मित्र,
[दस्तखत]
फिदेल क्यास्त्रो ।

यदि तपाईंलाई पानीजहाज बनाउने फलाम चाहिन्छ भने म तपाईंलाई यहाँको सबैभन्दा ठूला फलामखानीहरू देखाइदिन सक्छु । ती फलाम खानी मायारी ओरन्तेमा छन् ।

०००

अनि, छ नि सम्पादक मियाँ !

विश्वको राजनीतिक इतिहासमा अलिकति रुचि हुने जोकसैलाई थाहा हुने कुरा हो, फिदेल क्यास्त्रोले २४ वर्षको उमेरमा क्युवाको ऐतिहासिक जनक्रान्तिको नेतृत्व गरेका थिए । र, भावी क्रान्तिकारी योद्धाले १२ वर्षको उमेरमा अम्रिकाने राष्ट्रपतिसित १० डलरको हरियो नोट मागेका थिए । कम्ता रोचक छैन !

मलाई लाग्छ, रुजबेल्टले १० डलरको नोट नपठाइदिएकै कारण क्यास्त्रो जीवनभर अम्रिकानेहरूसित ना–खुस रहे । काँसम्म भने क्युवा र अमेरिकाबीच ‘कट्टी’ भयो, बोलचाल बन्द भयो । बुझ्नुभो त बसन्त प्यारे ! एउटा दशको नोटले देशहरूको जीवनमा कति फरक पर्दाे रहेछ ?

अँ त अमिगो ! वास्तवमा क्यास्त्रोको उक्त पत्र हामीले क्युवाको सिगार पिउँदै पढ्नुपथ्र्याे । COHIBA ब्रान्डको सिगार ! क्यास्त्रोको मनप्रिय सिगार, कोहिबा ! उनले चे ग्वेभारालाई समेत यो सिगारको लती बनाएका थिए भन्ने कुरा त जगतप्रसिद्ध भइहाल्यो ।

चे र क्यास्त्रोले जसरी आत्मीयतापूर्वक सिगार पिएको मैले अरु कसैलाई देखेको छैन । इन्क्लुडिङ विन्स्टन चर्चिल एन्ड अल्फ्रेड हिच्कका ।

वास्तवमा क्यास्त्रोलाई त क्युवन सिगारको ‘ब्रान्ड एम्बसडर’ भन्दा कुनै पाप लाग्ने छैन । उनको नब्बेऔँ जन्मदिनमा उनलाई नब्बे मिटर लामो सिगार उपहार दिइएको समाचार त तपाईंले जरुर सुन्नुभएकै थियो होला । १२ दिन नियमित १० घण्टा काम गरेर क्यास्त्रोप्रेमीहरूले उक्त सिगार बनाएका थिए ।

लाग्दै छ, विषय र प्रसंगबाट म बरालिँदै छु । बरालीयन भलादमीहरू लोकराज बराल, कृष्णहरि बराल, अजित बराल या अनुप बरालजस्तो आफू ‘बराल’ थरको नभए पनि जब सिगारको कुरा चल्छ, म बरालिइहाल्छु । किनभने चे र क्यास्त्रोले पिउने सिगारलाई म मन पराउँछु । कुनै समय त मेरो अघोषित मान्यता नै थियो : The first letter of COMMUNISM is borrowed from Cigar, Coffee and Cigarette !

त्यसो त ‘कम्युनिज्म’ लाई तपाईं ‘क्यान्सर’ ले रिप्लेस गर्न पनि स्वतन्त्र हुनुहुन्छ ।

खैर, जेहोस् ! अब पत्रान्त गरुँ कि जस्तो लाइरा’छ । किनभने गन्थन त जति पनि लम्बिन सक्छ । त्यसो त यो साला जिन्दगी फगत गन्थन गर्दैमा बित्यो । अतिकति चिन्तन, आत्म–मन्थन गर्दाे हुँ त म कस्तो हुँदो हुँ !

गन्थनलाई मन्थनले रिप्लेस गर्दाे हुँ त आज म क्लान्थन हुँदो हुँ । म्लान्थन हुँदो हुँ ।

रात क्रमशः छिप्पिँदै छ । सरकारको ‘बुरी नजर’ कुलमान घिसिङमा परेयता बिजुली–बत्तीको पनि ‘बुरा हाल’ भएको छ । बेला–न–कुबेला बत्ती कुनै ड्रग एडिक्टझैँ झ्याप हुन्छ । झ्याप्प–झ्याप्प हुन्छ । तसर्थ यो पत्र म मैनबत्तीमुनि घोप्टिएर लेखिरहेको छु ।

बाइ द वे, तपाईंं ‘पहेँलो बत्तीमुनि’ नामक म्युजिकल ब्यान्डलाई कत्तिको पछ्याउनुहुन्छ ? यो समूहका गीतहरू तपाईं कत्तिको सुन्नु–हेर्नु हुन्छ ? यो प्रशंसा गर्न लायकको ब्यान्ड हो । ‘नाइट ब्यान्ड’ पछि मलाई यही ‘पहेँलो बत्तीमुनि’ ले आकर्षित गरेको हो ।

फेरि बरालिएँ क्यारे ! भएन बा ! अब त थर नै फेरेर ‘बराल’ राख्नुपर्ला जस्तो छः कुमार नगरकोटी होइन, कुमार बराल । त्यसपछि जति बरालिए पनि भयो, कसो ?

खैर, म मैनबत्तीको कुरा गर्दै थिएँ । मैनबत्तीमुनि घोप्टिएर यो पत्र लेखिरहेको कुरा गरिरहेको थिएँ । अँ त, मैनबत्तीमुनि घोप्टिदा–घोप्टिदा, हेर्नुस् न, ढाड पनि घोप्टेभीरझैँ भइगएको छ । तपाईंलाई पनि निद्रा लागेजस्तो छ ।

अब सुत्नुस्, मस्तसित सुत्नुस् । नेपोलियन बोनापार्ट, एल्भिस प्रेस्ली, मेरी क्युरी, भर्जिनिया उल्फ र फिदेल क्यास्त्रोका सर्रियल सपना देख्नुस् ।

सर्रियल सपनामा सिरियल किलर पनि आउन सक्नेछ । सिरियल किलरबाट चाहिँ जोगिनुस् । सिरियल किलरले तपाईंको पनि किड्नी निकालेर खाइदियो भने त बर्बादै हुन्छ । प्रधान सम्पादक भए पनि तपाईंं प्रधानमन्त्री होइन क्यारे ! किड्नी ट्रान्सप्लान्टका निम्ति तपाईंलाई किड्नी दान गर्न त को पो आऊला ?

तसर्थ सपनामै सही, सिरियल किलरबाट आफ्नो किड्नी जोगाउनुहोला ।

भोलि म पाटनढोका जानेछु । हुलाक–घरभित्र घुस्नेछु र तपाईंलाई यो पत्र पठाइदिनेछु । तपाईंको ठेगाना खोज्दै कुनै दिन यो ‘क्यान्डल लाइट लेटर’ तपाईंको हातमा पर्‍यो भने ठीकै छ । परेन भने यत्रैसित्ती ! परेन त परेन । नेपालको हुलाक सेवा जो हो । नेपालको सरकारी अड्डा जो हो । र, नेपालको सरकारले कस्तो सेवा प्रवाह गर्छ, जगजाहेर छ ।

किन्तु पत्र तपाईंको हातमा नपरेको खण्डमा हुलाकी र हुलाक–घरलाई भने कदापि नसराप्नुस् । कुनै पनि हालतमा गाली नगर्नुस् । बरु हुलाक–घर तथा हुलाकीले कुनै समय मानवताको कस्तो सेवा गरेका थिए भनी सोच्नुस् । मानव सभ्यतामा उनीहरूले गरेको उल्लेखनीय योगदानलाई स्मरण गर्नुस् ।

विश्व इतिहासले हुलाक र हलकारामार्फत मान्छेहरूको बस्तीमा प्रेम, विश्वास र सद्भाव सञ्चार गरेको, हालखबर ओसारपोसार गरेको पुनित कार्यलाई ‘तहे दिल से शुक्रिया अदा’ गर्नुस् ।

खाम र हुलाक टिकसको स्वर्णिम अतीत केलाउनुस् । हुआ जियाङ्कीको चिनियाँ चलचित्र POSTMEN IN THE MOUNTAINS लाई तेस्रो पटक प्रेमपूर्वक हेर्नुस् ।

यो पत्रलाई ‘शिलापत्र’ मा छाप्नुस् किनभने जुन पत्रिकाको नामै शिलापत्र छ, त्यसले छाप्ने भनेकै पत्र हो । आफ्नो पत्रिकाको मर्यादा कायम राख्नुस् । अनि सबैभन्दा महत्त्वपूर्ण कुरा, पत्र–पञ्जुषाहरूलाई मनको सुनसान गल्लीमा स्थापना गर्नुस् ।

लौ त, बसन्तजी ! मैनबत्ती निभ्दै छ । म पनि अब निभ्नेछु । शुभरात्री !

तपाईंंको,
कुमार नगरकोटी ।

प्रकाशित मिति: शुक्रबार, कात्तिक २१, २०७७ १०:००