दसैं-तिहार लिङ्गेपिङकाे रौनक घट्दो, युवा पुस्ता प्रविधिमा अल्झिँदा हराउँदै महत्व

दसैं-तिहार लिङ्गेपिङकाे रौनक घट्दो, युवा पुस्ता प्रविधिमा अल्झिँदा हराउँदै महत्व

A+ A A-

‘लिङ्गेपिङ खेलेर’ दसैँ-तिहार मनाउने चलन परापूर्वकालदेखि चल्दै आएको छ । दसैं-तिहारमा ‘एक पटक भुई छाड्नुपर्ने’ प्रचलनअनुसार अहिले पनि धेरै ठाउँमा पिङकाे राैनक देख्न सकिन्छ । तर, पहिले जस्ताे अहिले भने पिङमा युवा खासै रम्न सकेका छैनन् ।

पहिलो पिङ खेल्दै दसैँ-तिहार मनाउने रमाइलो सामाजिक परम्परा थियो । दसैं-तिहारको महत्व र उद्धघाटन पनि लिङ्गेपिङले नै गर्ने चलन भएको संस्कृतिविद् गोविन्द टण्डन बताउँछन् । पहिले दसैँको सुरुवातदेखि थापेको पिङ तिहारसम्मै खेल्ने चलन थियो । टोलैपिच्छे पैसा उठाएर बाँस, सालको लिङ्गो गाडेर, डोरी बाटेर दसैँको सोह्र श्रद्धादेखि तिहारसम्म सार्वजनिक स्थानमा पिङ लगाएर खेल्ने टोलटोलमा लहर नै चल्ने गरेको संस्कृतिविद् टण्डन सुनाउँछन् ।

पछिल्लो समय शहरीकरण र प्रविधिका कारण लिङ्गेपिङको चलन हराउँदै गएको छ । पहिले टोलटोलमा लिङ्गेपिङ खेल्न सुरु भएपछि मात्र दसैँ आएजस्तो लाग्ने गरेकाे झापा बुधबारे घर भएर हाल काठमाडौं बस्दै अनामनगरमा बस्दै आएका ७० वर्षीय लालध्वज बानियाँ सम्झिन्छन् ।

डेढ दशक यतादेखि जाँते, रोटे पिङ लोप भइरहेका छन् भने गाउँले मिलेर बनाउने लिङ्गेपिङ देखिनै छाडेको बानियाँ बताउँछन् । ‘१५ वर्षअघिसम्म प्रत्येक घरगाँउको टोलटोलमा, चौतारा, हाट बजार र खुला चौउरीमा लिङ्गेपिङ हालेर खेल्ने चलन थियो । अहिलेका युवापुस्तामा आफ्नो संस्कृतिप्रति खासै वास्ता छैन । लिङ्गेपिङ दसैंको पहिचान हो,’ उनले भने, ‘सरकारले चाडपर्वको महत्व बोकेका संस्कृति बचाउन बजेट नै छुट्याउनुपर्छ । नयाँ पुस्तामा पिङप्रतिको आकर्षण देखिँदैन । उनीहरू सामाजिक सञ्जाल र प्रविधिमा अल्झिएका छन् ।’

युवाहरू विभिन्न सिलसिलामा गाउँबाट बाहिर जान थालेसँगै दसैँको खुसीयालीमा रौनक थप्ने पिङ खेल्ने संस्कृति लोभ हुन थालेको छ । विगतमा मानिसले एक अर्कासँग खुसीयाली साँट्ने माध्यम पिङ भएको भए पनि पछिल्लो समय सामाजिक सञ्जाले गर्दा आफ्नो संस्कृति नै खतारमा परेको बुढापाको गुनासो छ ।

पछिल्लो एक दशकदेखि ठूला चाडपवलाई सामाजिक सञ्जालमार्फत आदानप्रदान गरिँदा परापूर्वदेखिका महत्व बोकेका विभिन्न प्रकारका मनोरन्जनका साधनमा युवा पुस्ताको महत्व हराउँदै गएको संस्कृतिविद्ले बताएका छन् । परापूर्वदेखिको लिङ्गेपिङको संस्कृति बचाउन सरकारले नै पहल गर्नुपर्ने उनीहरूको सुझाव छ ।

परापूर्वकालदेखि मनोरञ्जनका वैकल्पिक साधनको विकास हुँदै जानु, पिङ हाल्ने काम झण्झटिलो र धेरै दुःख गर्नुपर्ने भएकाले अहिलेका युवा पुस्ताले पिङप्रति रुचि नदेखाइरहेको संस्कृतिविद् टण्डनले बताए ।

पहिला राजाहरूले उपत्यकाका विभिन्न स्थानमा पिङ हाल्न लगाएर खेलाउने प्रचलन रहेको टण्डनले सुनाए । ‘अहिले त सरकारलाई नै सस्कृति जोगाउन ध्यान छैन । जसकारण युवा पुस्तालाई पिङका बारेका थाहा नहुँदा लोप हुने अवस्थामा पुगेको छ । पिङ खेल्ने समयको सररर... हुईको आवाजसँगैको मज्जा पहिला बेग्लै हुन्थ्यो,’ उनले भने, ‘उपत्यकामा पिङ खेल्न विभिन्न स्थानमा चहार्ने चलन थियो । साथीभाइ आफन्त दसैँमा टिका लगाएर पिङ खेलेपछि मात्र अन्य ठाँउमा टीका लगाउन जाने चलन थियो ।’

अहिलेका युवा संस्कृति बचाउनभन्दा पनि सामाजिक सञ्जालमा तस्वीर राख्नका लागि मात्र पिङ खेल्ने गरेका पुरानो पुस्ताको गुानासो छ । दसैँ टीकाको दिन जसरी भए पनि ‘एक दिन पिङ चढेर धर्ती छाड्नु पर्ने’ मान्यताभन्दा युवामा जुवा तास, मदिरा सेवन गरेर दसैँ मनाउने चलन विकास भइरहेको प्रति संस्कृतिविद् टण्डन चिन्तित छन् । युवापुस्ता दसैँ मनाउने शैली फेरिँदा सामाजिक विकृती मौलाउने सम्भवाना रहेको उनको भनाइ छ ।

नेपाली समाजमा लिङ्गेपिङलाई सामाजिक सद्भाव बढाउन साधानका रूपमा मानिन्छ । लिङ्गेपिङमा सबै जातजातिको सद्भाव देखिन्छ । सामाजिक एकता मजबुत बनाउन लिङ्गेपिङले ठूलो महत्व पुर्‍याएकाले यसको संरक्षणका लागि सरकारले विभिन्न कार्यक्रम ल्याउनुपर्ने संस्कृतिविद्को माग छ ।

प्रकाशित मिति: शनिबार, कात्तिक ८, २०७७ १२:५५