नेपालका पहिलो अन्तर्राष्ट्रिय पदकधारी : ऊ बेला कोरियालाई जिते, अहिले कोरोना

नेपालका पहिलो अन्तर्राष्ट्रिय पदकधारी : ऊ बेला कोरियालाई जिते, अहिले कोरोना

A+ A A-

नेपालको खेल इतिहासमा पहिलो पटक अन्तर्राष्ट्रिय पदक भित्र्याउने खेलाडी हुन् एथ्लेटिक्सका जितबहादुर केसी । ७३ वर्षीय केसी अहिले पनि खेलकुदमै सक्रिय छन् । बिहानै रंगशाला नपुगेसम्म उनी चैनसँग बस्न सक्दैनन् । केसीकाे खेलजीवनका संघर्षलाई यसपटक ‘मेरो संघर्ष’मा समेटेका छौँ ।

०००

२००४ सालमा दोलखाको चरिकोटमा जन्मिएका जितबहादुर १३ वर्षको उमेरमा साथीहरूसँग नुन लिन काभ्रेपलाञ्चोकको बनेपा आएका थिए । शहर घुम्ने र दुई/चार माना नुन लिएर घर फर्किने । त्यसताका गाडी थिएन । पाँच/छ दिन हिँडेर उनीसहितको टोली बनेपा आइपुगेको थियो । बनेपा आइपुगेपछि साथीहरूले फेरि प्रस्ताव राखे, ‘अब भक्तपुर गएर वाणाकहाँ सुन बनाएर घर फर्किऔँ ।’ साथीहरूसँगै जितबहादुर सुन बनाउन भक्तपुर आइपुगे ।

उनीसँगै आएका साथीहरू सुन बनाउन लागे । त्यही मौकामा उनी सिद्धपोखरी घुम्न गए । पोखरीनजिकै रहेको रुखमुनि बसिरहेका थिए ।

कसैले उनलाई प्याट्ट हिर्काए । ‘ओइ ! तेरो घर कहाँ ?’ अपरिचित व्यक्तिले थर ठेगाना सोधे । उनी केही बेर अकमक परे ।

‘दोलखा चरिकोट हो', उनले जवाफ फर्काए ।

‘जागिर खान्छस् ?', ती व्यक्तिले फेरि जागिरको प्रस्ताव राखे । उनी रहेछन्, भक्तपुर ब्यारेकका सेनाका मेजरसा'प । मेजरले जितबहादुरलाई लिएर गए । मेजरले खटाएको अर्को हाकिमले उनको सबै हेर्‍यो । इन्च पुगेन भनेर घोक्य्राएर पठाइदियाे । जितबहादुर साथी खोज्दै त्यहाँबाट निस्किए । उनी जागिर खान आएका पनि थिएनन् । नुन लिन र घुम्न आएका थिए । यही सोच्दै साथी भए ठाउँमा जाँदै थिए ।

फेरि नेपथ्यबाट आवाज आयो ।

ओइ ! कहाँ हिँडेको ? केही परिचितजस्तो आवाज लागेर उनले फर्किएर हेरे । तिनै मेजर पो रहेछन् ।

‘इन्च पुगेन भनेर घोक्य्राएर पठाए । साथीहरू भएको ठाउँमा जान लागेको हुँ', मेजरलाई उनले जवाफ दिए ।

मेजरले म भन्छु हिँड् भनेर ब्यारेकमै फिर्ता ल्याए । जितबहादुर फर्किन चाहेका थिएनन् । ‘मलाई कुट्छन्, म जान्नँ,' मेजरलाई उनले दु:खेसो गरे ।

'अब म कुट्न दिन्नँ' भनेपछि उनी मेजरसँग ब्यारेकमा फर्किए । अघि घोक्य्राएर पठाउनेलाई मेजरले झपारे पनि । त्यो रात उनी ब्यारेकमै बसे । उनलाई खानाको समस्या भयो । गाउँ कहिल्यै नछोडेको । बाहिरको खाना खानुपर्ने, त्यो पनि ब्यारेकभित्रको । उनलाई मन नै परेन ।

‘ओहो ! त्यो बेला ब्यारेकमा खानै नसक्ने खालकाे खाना थियो', मुख बिगार्दै उनी त्यो रातलाई सम्झन्छन्, ‘एउटा मन्डी र ओढ्ने दिइएको थियो । थकाइ पनि थियो । त्यो रात त्यहीँ बित्यो ।’

उता साथीहरूलाई खबर पनि गरेको छैन । बीचबाटै उनी साथीहरूसँग छुट्टिएका थिए । भोलिपल्ट बिहान मेजरलाई जितबहादुरले भने, ‘साथीहरू छन् भेट्नुपर्छ ।’ मेजरले अर्को जवानलाई साथ लगाएर साथीहरू भेटाउन लगाए ।

‘म त यतै जागिर खाने भएँ । घरमा जितबहादुरले जागिर खायो भनिदिनू', उनले साथीहरूको माध्यमबाट घरमा सन्देश पठाए ।

त्यसपछि उनी ब्यारेक फर्किए । ट्रेनिङ सुरु भयो । ३ सय ६० जना थिए । दौडमा उनी प्रथम भए । नुन लिन आएका जितबहादुर सेनाको जागिरे भए । ट्रेनिङकै क्रममा उनी धनगढी पुगेका थिए । त्यहाँ पनि उनी दौडमा प्रथम नै भए ।

सेनामा जागिर खाएपछि उनी पछिल्लो वर्ष दसैँमा घर गए । ८० रुपैयाँ तलब र बोनस आएको थियो ।

‘त्यतिबेला ८० रुपैयाँले धेरै सामान आउँथ्यो । बोकिनसक्नु सामान लिएर घर गएको थिएँ । आमा बुबा दाइभाउजू घरको सबैका लागि लुगा कपडा लिएर गएको थिएँ', उनी भन्छन्, ‘सरप्राइज दिएको थिएँ । छोरो जागिर खाएर आयो भनेर परिवारका सबै खुसी हुनुभयो ।’

दसैँ मानेर उनी फेरि काममै फर्किए । राष्ट्रिय खेलकुद परिषद् गठनको छलफल चल्दै थियो । परिषद्ले सेनामा दौडन सक्ने एउटा जवान छ भन्ने खबर पाएछ । उनलाई राखेपमा काजमा ल्याएको थियो । एसियन गेमको तयारी हुँदै थियो । त्यसैका लागि उनलाई राखेपले काजमा ल्याएको थियो ।

‘त्यतिबेलासम्म पनि खेलकुदको विकास भएको थिएन । रंगशाला बनेकै थिएन । टुँडिखेलमा ट्रेनिङ हुन्थ्यो । बेलुका ब्यारेकमै बस्न जान्थेँ', उनी भन्छन् ‘त्यसपछि प्रतियोगितामा भाग लिन थालेँ ।’

सन् १९७० को छैटाैँ एसियन गेमका लागि उनी छनोट भए । थाइल्याण्डको बैंककमा उनको पहिलो अन्तर्राष्ट्रिय गेम थियाे । त्यसमा सहभागी भए । उनी सातौँ भए । पदक हात पार्न सकेनन् ।

त्यसपछि ?

ओलम्पिकमा जाने कुरा आयो । जर्मनको म्युनिखमा प्रतियोगिता हुँदै थियो । १९७२ को ओलम्पिकका लागि उनी छनोट भए । राष्ट्रिय तथा अन्तर्राष्ट्रिय मिडियामा जितबहादुरले पदक ल्याउँछ भनेर समाचार छापिए । तर, प्रतियोगिताका लागि जर्मन पुगेपछि माहाैल नै बिग्रियो । उनका लागि यो प्रतियोगिता दुःखद् बन्यो ।

अहिले पनि उनी त्यो क्षण सम्झँदा तर्सिन्छन् । उनको पालो अन्तिममा थियो । हजारौँ खेलाडी र दर्शक मैदानमा थिए । खेल सुरु भएको तेस्रो रात । उनी कोठामै थिए । नेपाली टोली लहरै कोठामा थियो । राजपरिवारका सदस्य पनि थिए । ड्याङ्ग आवाज आयो ।

‘कस्तो गेम हो यो ? यत्रो आवाजमा खेल्ने', मनमनै उनले गेमकै हल्ला भन्ने सोचे । एकछिनपछि फेरि ठूलो आवाज आयो । उनी दूध पिएर बसेका थिए । पड्किएको कुरामा चासो दिएनन् । उनलाई खेलकै चिन्ता थियो । जसरी हुन्छ पदक हात पार्नुपर्छ ।

बिहान ४ बजे कानको जाली नै फुट्ने गरी घण्टी बज्यो । उनलाई उठाउनका लागि पुलिस आएको होला भन्ने लाग्यो । ढोका खोल्दा नेपाली टोली थियाे । हस्याङफस्याङ गर्दै राजपरिवारका सदस्य आए ।

‘ऊ हेर्नुस् त, दुई जना इजरायलीलाई मारिसके । नाै जनालाई बाँधेर राखेको छ', त्यो सुन्नेबित्तिकै जितबहादुरको पनि सात्तो गयो ।

इजरायली खेलाडी र नेपालीको वारिवारि रुम थियो । इजरायली खेलाडी बसेको कोठा रक्ताम्य थियो । नाै जनालाई एउटै कोठामा बाँधेर राखेको उनले देखे । त्यहाँ आतंककारी हमला भएको उनले थाहा पाए ।

अब के गर्ने ? कसरी ज्यान जोगाउने भयो । नेपाली टोली त्यहाँबाट बाहिर मैदानमा निस्कियो । ११ जनाको त्यहाँ हत्या भयो ।

‘त्यसपछिका रातमा निन्द्रा नै परेन । केही आवाज आउँदा पनि पड्किएको हो कि भन्ने डरले सताउँथ्यो । मानसिक चिन्ता धेरै भयो', उनी भन्छन् ।

तीन दिनपछि खेल सुरु भयो । उनको पालो पनि आयो । फुल म्याराथनको २१ किलोमिटर दौडिएपछि उनको खुट्टा नै फ्र्याक्चर भयो । पदक हात पार्ने उनको सपना चकनाचुर भयो । उनी रित्तो हात नेपाल फर्किए । तर, ज्यान जोगिएर आएकोमा भने उनी खुसी भए ।

सन् १९७३ मा फिलिपिन्सको एसियन ट्रयाक एण्ड फिल्डमा उनले फेरि मौका पाए । यो प्रतियोगिता भने उनका लागि ऐतिहासिक बन्यो । यसअघि नेपालले कहिल्यै नै पदक हात पारेको थिएन । यो गेमको फुल म्याराथन ४२ किलोमिटरमा उनले कास्य पदक हात पारे । यो नै नेपालको पहिलो अन्तर्राष्ट्रिय पदक बन्यो । पहिलाे र दोस्रो पदक कोरियाले हात पार्‍यो ।

‘कास्य जित्नु पनि नेपालका लागि ठूलो कुरा थियो । जुत्ता थिएन । खाली खुट्टा खेल्नुपर्थ्याे । दौडँदा घाउ भएर रगत बग्थ्यो', संघर्षका ती दिन उनले स्मरण गरे ।

सन् १९७५ मा कोरियामा भएको एसियन ट्रयाक एण्ड फिल्डमा फेरि उनले कास्य पदक नै हात पारे । रोचक के भने पहिलो कास्य पदक हात पार्दा उनलाई कोरियाका खेलाडीले हराएका थिए । दोस्रो पदक हात पार्दा कोरियाका खेलाडीलाई उनले हराए । जापानले पहिलो र दोस्रो पदक जित्याे ।

१९७८ मा बैंककमा भएको आठाैँ एसियन गेमबाट उनले सन्यास लिए । त्यसपछि उनले प्रशिक्षकको भूमिकामा काम गरे ।

७३ वर्ष पुगेका जितबहादुर अहिले पनि खेलकुदमै सक्रिय छन् । १३ वर्ष सेनामा काम गरेपछि उनी राखेपमा सरुवा भएका थिए । राखेपबाट रिटायर्ड भएका उनी करारमा कार्यरत छन् ।

अब त नातिनातिना खेलाउनुपर्ने उमेर । घरमै आराम गर्नुपर्ने । अझै पनि रंगशाला नै पुग्नुहुन्छ, किन ? भन्ने प्रश्नमा हाँस्दै उनी भन्छन्, ‘घरमा बस्दा रोग लाग्छ । रिटायर्ड भएको १२ वर्ष भयो । करारमै काम गर्दै छु । बिहान ७ बजे नै रगंशाला पुग्छु । घरमा के गरेर बस्नु ? टीभी पनि कति हेर्नु ? रंगशालामा साथीभाइसँग भेट हुन्छ । उतै रमाइलो छ । दिन पनि बित्छ । काम पनि हुन्छ ।’

७३ वर्ष पुगे पनि अझै जोसिलो र दमदार लाग्छ उनकाे आवाज । कुनै राेगले समाउन पाइसकेकाे जस्ताे लाग्दैन । बरू कोरोना भाइरस कोभिड- १९ लाई समेत पराजित गरेर बसेका छन् उनी ।

१३ भदौको कुरा हो । पेट दुख्यो । पखाला लाग्यो । दिसामा रगत नै देखियो । परिवारका सदस्यले हतारहतार बल्खुको वयोधा अस्पताल पुर्‍याए । अस्पतालले कोभिड परीक्षण नगरी उपचार गर्न मानेन । त्यही दिन उनको स्वाब झिकेर कोरोना परीक्षण गरियो । उनको रिपोर्ट पोजिटिभ आयो ।

‘कहाँबाट सर्‍यो थाहा छैन । कोरोना देखियो । अब कोरोना अस्पताल जानुपर्छ भन्ने भयो । घरमा सबै छुट्टै बस्न मिल्छ, म घरमै बस्छु भनेर आएँ', उनी भन्छन्, ‘१८ दिनमा कोरोना भाइरसलाई पनि पराजित गरे ।’

उनी मात्र होइन, उनको परिवारका आठ जनालाई नै कोरोना देखियो । घर भाडामा बस्नेलाई पनि देखियो । उनको परिवारसहित २० जनामा पोजिटिभ देखियो । घरका सबै भित्रै परे ।

‘रोगले भन्दा भोकले मर्नुपर्ने स्थिति आयो । पैसा पनि नचल्ने । बाहिर निस्कन पनि नपाइने । पछि खेलाडीहरूले नै घरमा सामान ल्याइदिए । दीपक विष्ट र दीपक श्रेष्ठलगायतको टोलीले सामान ल्याए', कोरोनाका कारण पनि उनले दुःख पाए ।

तीन/चार दिन भयो, काेराेनालाई जितेपछि उनी रंगशाला नै पुग्न थालेका छन् । जीवनको उत्तरार्द्धमा पनि उनको खेल र खेलाडीप्रतिको माया उत्तिकै छ । तर, खेलाडीलाई राष्ट्रले सम्मान नगरेकोमा भने उनी दु:खेसो गर्छन् ।

पहिलो पदक उनको नाममा छ तर उनका लागि घोषणा भएका पुरस्कारसमेत पाएका छैनन् । पहिलो पदक हात पारेपछि तत्कालीन राजाले घर र तराईमा जग्गा दिने भनेका थिए । त्यो कसले लियो, उनलाई अत्तोपत्तो छैन । गोरखा दक्षिणबाहु पाउने भनिएको थियो, त्यो पनि उनले पाएनन् । अहिले राष्ट्रपतिबाट पाउने पदक पनि उनले पाएका छैनन् ।

‘यहाँ जे कुरा पनि सोर्सफोर्समै चल्छ', उनी भन्छन्, ‘सरकारबाट नपाए पनि संघसंस्था र स्कुलबाट पाएको छु । नाम कमाएको छु । यही नै हो मेराे ठूलो सम्पत्ति ।

तस्वीर : सुशील श्रेष्ठ

प्रकाशित मिति: शनिबार, कात्तिक १, २०७७ ०७:४०