एथ्लेटिक्सका नेपाली नेग्रो

A+ A A-

धनीराम चौधरी एथ्लेटिक्सका सफल प्रशिक्षक हुन् । आफू खेलाडी हुँदा अन्तर्राष्ट्रिय पदक हात पार्न नसकेकोमा उनी खिन्न छन् । उनले सिकाएका खेलाडीले अन्तर्राष्ट्रिय पदक हात पार्दै गएकाेमा उनी खुसी छन् । तीन दशकभन्दा बढी एथ्लेटिक्समा सक्रिय चौधरीको संघर्षलाई यसपटक ‘मेरो संघर्ष’ मा समेटेका छौँ ।

०००

दाङको लमही नगरपालिकामा जन्मिएका धनीराम ८ कक्षादेखि नै दौड्न थाले । स्कुले जीवनमा उनले एथ्लेटिक्स भनेको दौडने मात्र हो भन्ने बुझेका थिए । उनका दाइ र छिमेकीहरू पनि दौड प्रतियोगितामा सामेल हुन्थे । दाइहरूबाट नै उनले दौडन सिके । ठूलो चौर थिएन । खेतबारीमा नै उनी दौडन्थे । स्कुलमा भएको खेलकुद प्रतियोगितामा उनी प्रथम भए । आफ्नै दाइ र छिमेकी दाइहरूलाई उनले हराए । त्यसपछि उनी सबैको नजरमा पर्न थाले ।

‘स्कुलमा ट्रेनिङ थिएन । दौड भनेको दौडने मात्र लाग्थ्यो । कति मिटर दौडने भन्ने हुन्थ्यो । खेतबारीमा नै दौडने गर्थे,’ पुराना दिनलाई सम्झन्छन् उनी ।

उनी कक्षा ८ मा प्रथम भएपछि दाङमा एथ्लेटिक्सका जगत रावल गुरु आएका थिए । हाइट हेरेर गुरुले धनीरामलाई दौडन लगाए । उनको दौड देखेर गुरु प्रभावित भए ।

२०४३ सालमा उनी क्षेत्रीय प्रतियोगितामा उनी छनोट भए । क्याक्पमा बसेर उनले गुरुबाट सिक्न पाए । जसरी पनि छनोट भएर राप्ती र दाङ जिल्ला लेखेको टिर्सट लगाउने उनलाई धोको थियो ।

अन्ततः उनी छनोट भएर खेल्न पाउने भए । क्षेत्रमा उनी प्रथम भएर राष्ट्रिय प्रतियोगिताका लागि छनोट भए । स्कुल लेभलको राष्ट्रिय प्रतियोगिता खेल्न उनी काठमाडौं आउने भए । राष्ट्रिय प्रतियोगितामा उनी प्रथम भए ।

रोचक त के छ भने त्यो खेलमा उनी खाली खुट्टा दौडिएर प्रथम भएका थिए । खुट्टामा जुत्ता थिएन । खाली खुट्टा दशरथ रगंशालामा दौडिनुपर्‍यो । रंगशालामा पनि गिर्खा ढुंगा थिए । यसरी पनि उनी प्रथम भए ।

तत्कालीन राजा वीरेन्द्र शाहबाट उनले मेडल पाएका थिए । उनलाई राजा वीरेन्द्रले भनेका थिए , ‘वेल डन !’

लगत्तै एथ्लेटिक्सको २६औँ राष्ट्रिय प्रतियोगिता हुने भयो । स्कुलमा उनले राम्रो प्रभाव पारेका थिए । उनी नै छनोट भएर आए । उनका छिमेकी दाइहरूले भन्थे, ‘धनीरामले हामीलाई सक्कायो ।’ स्कुलका सिनियर दाइहरूलाई उनी सहजै हराउँथे ।

एथ्लेटिक्सको २६औँ राष्ट्रिय प्रतियोगितामा उनले मेडल हात पार्न सकेनन् तर खेलमा सुधार ल्याएका थिए । आफ्नै रेकर्डमा उनले सुधार गरेका थिए । खेलमा हारजित स्वाभाविक हो । तर कस्तो खेल्यो भन्ने महत्त्वपूर्ण हुन्छ । उनले सबै खेलमा आफ्नो रेकर्डलाई तोड्थे ।

अनि अन्तर्राष्ट्रिय प्रतियोगितामा पनि छानिने अवसर पाए । सन् १९८७ मा तेस्रो साफ गेममा उनी छनाेट भए । यो उनको पहिले अन्तर्राष्ट्रिय प्रतियोगितामा छनोट भएको हो । दाङबाट उनी क्याम्पसमा बस्न पोखरा आएका थिए । १० महिना क्याम्पमा बसेर सिक्नुपर्ने थियो ।

पोखरा आउने बेला उनीसँग पैसा थिएन । बल्लबल्ल बुबाले खोजेर २ सय रुपैयाँ दिएपछि उनी पोखरा पुगेका थिए । १० महिनाको अवधिमा प्रत्येक ४० दिनमा छनाेट हुन्थ्यो । राम्रो भयो भने राख्ने नत्र घर पठाउने गरिन्थ्यो । उनकाे ५ सेकेन्डदेखि ११ सेकेन्डसम्म प्रत्येक पटक सुधार हुन्थ्यो । उनी सिनियर दाइहरूलाई नै टक्कर दिने भए । तर १० महिना क्याम्पमा बस्दा उनलाई ‘होम सिक’ भयो ।

उनी भन्छन्, ‘कहिल्यै घर नछोडेको । १० महिना क्याम्पमा बस्नुपर्दा होम सिक भयो । खेल्नै नसक्ने भएँ । अनि गुरुले १० दिनको बिदा दिनुभयो । १० दिन घर बसेर जाँदा खेल झन् राम्रो भयो ।’

जर्मन कोच मार्कोसले उनलाई राम्रो प्रशिक्षण दिएका थिए । मार्कोसले उनलाई भन्थे, ‘यु आर नेपाली नेग्रो’ । धनीरामले नेग्रो भनेको बुझेनन् । उनले डिक्सनेरी किनेर ल्याएर नेग्रोको अर्थ खोजे । काला जातिलाई नेग्रो भन्ने रहेछ भन्ने उनले बुझे । गुरुले आफूलाई कालो भनेर हेपेको हो कि भन्ने उनको मनमा पर्‍यो ।

जब उनी एसियन ट्रयाकेन फिल्ड प्रतियोगितामा पुगे । त्यहाँ मेडल जित्ने सबै नेग्रो रहेछन् । त्यतिबेला उनले थाहा पाए- कोचले किन नेग्रो भनेका रहेछन् भन्ने ।

‘कोचले राम्रो र धेरै दौडन सक्ने भएकाले नेग्रोसँग तुलना गरेका रहेछन् । जब आफैँले थाहा पाएँ, त्यसपछि खुसी भएँ,’ उनी भन्छन् । सिंगापुरमा भएको प्रतियोगितामा उनले पदक हात पारेनन् तर खेलमा सुधार भने उनले गरेका थिए ।

त्यो बेला उनले पहिलो पटक स्पाइक लगाएर दौडिएका थिए । ८ सय मिटर दौडनुपर्ने थियो । ६ सय मिटरसम्म त उनी अगाडि थिए । त्यसपछि उनलाई गाह्रो भयो । तर हरेस खाएनन् । पहिलो पटक स्पाइक लगाएर दौडिएकाले उनलाई गाह्रो भयो ।

सिंगापुरबाट फर्किएपछि उनी १९८७ मै साफ गेम खेल्न उनी भारत गए । उनले त्यहाँ पनि मेडल त हात पारेनन् तर खेलमा सुधार गरे । उनी पाँचौँ पोजिसनमा आए । उनले पाँच पटक साफ गेममा खेल्ने अवसर पाए । तेस्रो साफदेखि आठाैँ साफसम्म उनले खेले । उनी हाराहारीमा पराजित भए ।

सन् १९९० मा एसियन गेमको सेमिफाइनलसम्म पुगेका थिए । नेपाल प्रहरीको क्लबबाट खेलेका थिए । उनी २०४६ सालमा नेपाल प्रहरीमा छिरेका थिए । खेलबाट उनी पुलिस क्लबमा आवद्ध भएका हुन् । पुलिसमा आवद्ध भएपछि नै उनले ब्याचलर डिग्री उत्तीर्ण गरेका छन् भने एथ्लेटिक्सको डिप्लोमा गरेका छन् ।

एथ्लेटिक्समा नै डिप्लोमा गरेपछि उनी प्रशिक्षक भए । राष्ट्रिय प्रतियोगितामा अधिकांश मेडल पुलिसकै हातमा पर्थ्याे । उनले सिकाएका खेलाडीले नै मेडल हात पार्थे । उनी प्रशिक्षक भएपछि युथ एसियन गेममा अजित कुमार यादवले स्वर्ण जितेका थिए ।

एथ्लेटिक्समा सबैभन्दा धेरै पदक उनी प्रशिक्षक हुँदा १३औँ साफमा हात पारेका छन् । उनको प्रशिक्षणबाट दुईवटा स्वर्ण, एउटा रजत र तीनवटा कास्यपदक नेपालले हात पारेको छ ।

‘आफ्नो खेलाडी जीवनमा अन्तर्राष्ट्रिय पदक दिन सकिएन । प्रशिक्षक भएपछि पदक दिलाएको छु । अब एसियन गेममा मेडल ल्याउने सपना छ,’ उनी भन्छन् ।

प्रशिक्षणकै कमीले राम्रो खेल्दा पनि आफूले खेल्दा मेडल जित्न नसकेको उनको बुझाइ छ ।

‘हाइट पनि थियो । स्पिड पनि थियो । त्यतिबेला राम्रो प्रशिक्षण थिएन । बिनालक्ष्य खेलेजस्तो हुन्थ्यो,’ उनी भन्छन्, ‘अहिले केही सुधार भएको छ । अझै अन्तर्राष्ट्रिय प्रतियोगितामा सामेल हुन पाएका छैनाैँ । अन्तर्राष्ट्रिय च्याम्पियनसिपमा सहभागी भयाैँ भने मात्र कुन लेभलको हो ? कहाँ सुधार गर्नुपर्ने भन्ने थाहा हुन्छ ।’

उनले १५ वटाभन्दा बढी देशमा पुगेर खेलिसकेका छन् । अरु देशका खेलाडीलाई समेत उनले प्रशिक्षण दिएका छन् । माल्दिभ्समा उनी प्रशिक्षक भएर गएका थिए । उनले त्यो बेला आमालाई नै गुमाउनुपर्‍यो ।

‘माल्दिभ्समा हुँदा आमा बित्नुभयो । केही गर्न सकिनँ । आमालाई पनि भेट्न पाइनँ । उता कोचिङ पनि भएन,’ आमालाई सम्झँदा उनी स्तब्ध हुन्छन् ।

त्यसको केही समयमा उनका बुबा हराउनुभयो । परिवारमा एकपछि अर्को वज्रपात पर्‍याे उनलाई । बुबाको खोजीका लागि कहाँकहाँ पुगे तर पनि अहिलेसम्म भेटेका छैनन् ।

उनी भन्छन्, '२०७३ सालदेखि बुबा बेपत्ता हुनुहुन्छ । खोलाले बगाएको हो कि भनेर म आफैँ खोज्न निस्किएँ तर भेटाउन सकेनन् ।'

सामान्य किसानको छोरो यहाँसम्म आइपुगेकोमा खुसी छन् । उनले राष्ट्रपतिबाट प्रवल जनसेवा श्री पदक चतुर्थ पाएका छन् । खेलकुद मन्त्रालय र अन्य संघसंस्थाबाट पनि सम्मान पाएका छन् ।

कुपण्डोलमा उनको डेरा छ । त्यहाँ बसेको १८ वर्ष भयाे । न घर बनाउन सकेका छन्, न त्यो डेरा छोडेका छन् । दुई छोरालाई पढाएका छन् । खेलबाट मात्र कमाइ नहुने भएपछि अतिरिक्त समयमा स्कुल कलेजमा पनि उनी विद्यार्थीलाई सिकाउँछन् । त्यहीबाट उनले आफ्नो गुजरा चलाइरहेका छन् ।

उनी कन्ट्याक्ट प्रशिक्षक छन् । फुल प्रशिक्षकको उनले आशा गरेका छन् । ‘कमजोर मान्छे फुल प्रशिक्षक भएका छन् । मैले यसमै खेलेको पढेको छु । किन मलाई फुल प्रशिक्षक बनाइएको छैन ?’ उनको गुनासो छ ।

कोरोना भाइरसका कारण सबै लक भयो । प्रतियोगिता बन्द भए । रंगशाला बन्द छ । प्रशिक्षणका लागि जान पाएका छैनन् । लकडाउनको सदुपयोग गर्दै उनले एथ्लेटिक्सको किताब लेखेका छन् ।

‘अब आउने खेलाडीलाई सजिलो होस् भनेर किताब लेखेको हुँ । इडिटिङ र छपाइको काम बाँकी छ,’ उनले भने, ‘सामाजिक दूरी र स्वास्थ्यको मापदण्ड पालना गरेर खेल सुरु गर्नुपर्छ । अरु गेमजस्तो यो होइन, नियमित प्रशिक्षण भएन भने भोलि असर गर्छ ।’

तस्बिर : सुशील श्रेष्ठ

प्रकाशित मिति: शनिबार, असोज २४, २०७७ ०७:००