मजबुर मजदुर : सरकार ! हामीलाई भात होइन, काम देऊ

A+ A A-

बारा निजगढका ६२ वर्षीय रामबहादुर लामाले घर बनाउने काम गर्न थालेको ४० वर्ष बित्यो । ४० वर्षमा कतिवटा घर बनाए, उनको स्मृतिमा छैन । गाउँदेखि शहरसम्म महल ठड्याउने काम गरे । तर यो विपद्‌मा बस्ने एउटा कोठा पनि छैन । एक महिना पुग्न लाग्यो, उनको सडक पेटीको बास छ ।

बुधबार राति उनी मैतीदेवी सडक खण्डको पेटीमा भेटिए । घरमा ११ जनाको परिवार । कोरोना भाइरसका कारण लकडाउन भयो । घरमा खाने सामल सकियो । असारमा लकडाउन केही खुकुलो भयो । डब्बल भाडा तिरेर उनी कमाउने आसमा काठमाडौं आएका रहेछन् । कमाउन आएका रामबहादुर भातका लागि सडकमा भौँताइरिरहेका छन् ।

‘गाउँमा उधारो पनि दिन छोडे । श्रीमतीलाई पैसा कमाएपछि पठाउँछु भनेर बिदा लिएर आएको । कमाउने त परको कुरा, मागेर खानुपरेको छ । कहाँ भात बाँड्छन् भनेर खोज्दै हिँड्नुपर्छ खानका लागि,’ निराश हुँदै उनले थपे, ‘यो बुढेसकालमा यसरी बस्न के रहर थियो र ? घर जान पैसा भयो भने फर्किन हुन्थ्यो ।’

घरबाट आएपछि उनले साँखुमा पाँच दिन काम गरेका रहेछन् । त्यसपछि फेरि लकडाउन भयो । ठेकेदार पनि घर गए । मजदुरको बिचल्ली भयो । उनी भन्छन्, ‘पाँच दिन काम गरेपछि बन्द भयो । १७ दिन त्यहीँ बस्यौँ । रासनपानी सकियो । ठेकेदार पनि घर गए । भोकले पेट नै बटारिन थाल्यो । खानाको खोजीमा सडकमा निस्कन बाध्य भयौँ । साँखुबाट बिहान ६ बजे हिँडेको पशुपति आइपुग्दा राति ७ बज्यो । पशुपति आएपछि भात भेटियो ।’

उनी दुई/चार रात पशुपतिक्षेत्रमै बसेँ । पशुपति क्षेत्रमा असुरक्षित भएपछि उनी मैतिदेवी क्षेत्रमा आएका रहेछन् । ‘पशुपति क्षेत्रमा चोर लाग्ने रहेछ । झोला, जुत्ता, चप्पल पनि चोर्ने । केही नभेटिए बिलेटले चिर्दिने गर्दा रहेछन् । अनि यता आएको हो । यहाँ नजिकै पुलिस भएकाले सुरक्षित ठानेकाे छु । पुलिसले केही भए खबर गर्नू भनेको छ ।’

यसअघि उनी सामाखुसीमा साथीहरूसँग कोठा लिएर बसेका रहेछन् । साथीहरू लकडाउनपछि घर गए । उनी एक्लैले भाडा तिर्न नसक्ने भएपछि उनी सडक पेटीमा बस्न थालेका रहेछन् ।

‘४ हजार रुपैयाँ कोठा भाडा थियो । सबै मिलेर तिर्ने गरेका थियौँ । अहिले एक्लै तिर्न सकिँदैन । अनि सडकमा नआएर कहाँ जानू ?,’ प्रश्नसँगै उनी मौन भए ।

‘भोलि त काम पाइला है ?,’ छेउमै रहेको अर्को साथीसँग उनले प्रश्न गरे । बिहान ३ बजे नै उनी कामको खोजीमा चोकचोकमा पुग्ने रहेछन् ।

‘चिसो लाग्दैन त ?’

‘म्याट छ नि ।’

सँगै थियो एउटा झोला । झोलाबाट पातलो ओढ्ने झिके । अनि झोलालाई सिरानी हालेर उनी पल्टिए । शरीर पल्टिए पनि रात भने तन्द्रामै बित्छ ।

०००

चितवनका अभयराज कँडेल पनि त्यहीँ थिए । उनको काम पनि घर बनाउने नै हो । ‘जहाँ घर बनाउने त्यहीँ बस्ने गरेका थियौँ । लकडाउनपछि घर बनाउने काम बन्द भयो । भएको पैसा पनि सकियो । घर जान पनि पाइएन । काम पनि छैन,’ उनी भन्छन्, ‘१५ दिन भयो यसरी पेटीमा बस्न थालेको । बानेश्वरमा घर बनाउने काम थियो । अहिले रोकियो ।’

उनी जहाँ घर बनाउने हो, त्यहीँ बस्ने रहेछन् । उनको पनि काठमाडौंमा कोठा छैन । ‘जहाँ काम हुन्छ, त्यहीँ बस्ने हो । काम सकिएपछि पैसा लिएर घर जाने गरेको थियो । अहिले बिचल्ली भयो,’ खुट्टाको घाउ देखाउँदै उनले भने, ‘घर बनाउँदा किलाले घाेचेको । टिटानसको सुई हान्न पनि पैसा छैन । कति पीडा हुन्छ । कसले सुन्छ हाम्रो पीडा ?’

०००

दाङका टेकबहादुर केसी निराश देखिन्थे । भित्तामा घोत्लिएर बसेका थिए । सुरमै उनले प्रश्न गरे, ‘हामीले बोलेको कुरा राज्यले सुन्छ ?,’ उनको प्रश्नले हामीलाई नै अवाक बनायो । उनी राजनीतिबारे चासो राख्ने रहेछन् । ‘सुन्दै छु मन्त्रालय थप्दै छन् रे । संविधान दिवसको दिन हेर्नुहोस् त, पल्लो मञ्चमा माथिबाट पुष्पवृष्टि भयो । ओल्लो चौरमा हामी खान बसेकामाथि लाठीचार्ज भएको । के यो हाम्रो सरकार हो ?,’ सरकारप्रति आक्रोश पोख्छन् उनी ।

आफू जनयुद्धमा पनि हिँडेको उनले बताए । ‘मैले मास्टर्स पास गरेको छु । जनयुद्धमा पनि लागेको मान्छे हुँ । अहिले यस्तो स्थिति भयो । निराश त छैन तर प्राप्त उपलब्धिप्रति चित्त बुझाउने ठाउँ पनि छैन । नेपाली जनताले गरेको क्रान्ति र आन्दोलन केका लागि हो ?,’ क्रान्तिकारी प्रश्नसँगै उनी अनुत्तरित हुन्थे ।

१७ दिन उनले धादिङमा फाइबर बिच्छ्याउने काम गरेका रहेछन् । ‘१७ दिन काम गरेँ । अनि काठमाडौं आएको । सामान होटलमै थियो । होटलले पीसीआर रिपोर्ट माग्यो । पीसीआर नगरेकाले होटलमा बस्न नपाएर पेटीको बास भयो,’ उनी भन्छन् ।

०००

गोरखाका कृष्ण कार्की पनि घर बनाउने मजदुर हुन् । ‘सरकारले केही गर्छ त ?,’ उनले पनि सरकारलाई नै झम्टिए । नझम्टिनु पनि किन ? महिनाैँ भयो काम गुमेको । पेटका लागि कसले दिन्छ भनेर बस्नुपरेको छ । ‘तपाईंहरूले लेखेको देखेका छौँ तर राज्यले सुनेको छैन । बोलेर मात्र के गर्नु, दसैं आयो । घरमा बालबच्चा बाबाले के लिएर आउने होला भनेर कुरेर बसेका छन्,’ अमिलो मन बनाउँदै उनले भने, ‘सरकार ! हामीलाई भात होइन, काम देऊ । काम भयो भने हामी आफैँ भात खान सक्छौँ । हामीलाई मागेर खाने नबनाइदेऊ ।’

०००

यी त प्रतिनिधि पात्र मात्र हुन् । काठमाडौंका सडक पेटी हिजोआज मजदुरको घर बनेको छ । मैतीदेवीको सडक पेटीमा मात्र ४०/५० जनाको समूह नै थियो । सबैको कथाव्यथा उस्तै थियो । राति ८ देखि ९ बजेको बीचमा मैतिदेवीका सटर बन्द हुन्छन् । सटर बन्द भएलगत्तै फाटफुट मान्छे पेटीमा देखिन थाल्छन् । कोही म्याट कोही झोला भिरेर आउँछन् । रात छिप्पिँदै जाँदा संख्या पनि बढ्दै जान्छ ।

ती सबै भातकै प्रतीक्षामा बसेका रहेछन् । ९ बजेको थियो । एउटा स्कुटी आएर उनीहरूको अगाडि रोकियो । सबै जाराकजुरुक उठे । उनीहरूका लागि खाना आएको रहेछ । दुई जना युवाले स्कुटीमा प्याकिङ भात लिएर आएका रहेछन् । जब भातको प्याकिङ हातमा पर्‍यो, अघिसम्म निराश देखिएका मजदुरको अनुहारमा खुसी देखिन्थ्यो । रामेछापका प्रदीप घिमिरे र उनका भाइ भात लिएर आएका रहेछन् । उनीहरूले कुनै संघसंस्थाको सहयोगमा मजदुरलाई खुवाएको होइन रहेछ । कोठामा आफैँ पकाएर प्याकिङ गरेर ल्याएका रहेछन् ।

‘भोकले कोही पनि नमरून् भनेर खुवाउन सुरु गरेका हौँ । हामीले आफैँ कोठामा पकाउने हो । सेवा गर्न भनेर खुलेका ४५/५० हजार एनजीओ/आईएनजीओ छन् । अहिले कहाँ छन् ? हामीले व्यक्तिगत रूपमा गरेको हो । सबैलाई आफ्नो शरीरको मात्र माया लाग्छ । यो काम सरकारले गर्नुपर्ने हो । घरघरमा भोट माग्न आउने नेताले आज जनतालाई माग्ने बनाए । मागेर खानुपर्ने स्थिति आयो,’ उनले मजदुरको पीडा सुनाए ।

मैतीदेवीका ती मजदुरलाई खाना खुवाएपछि प्रदीप र उनका भाइ पुरानो बानेश्वर, बत्तीसपुतली र पशुपति क्षेत्रतर्फ मोडिए ।

हामी त्यहाँबाट फर्किन लाग्दा पेटीमा ओढ्ने ओडेर पल्टिसकेका रामबहादुर लामा उठे । हामीनजिक आएर भने, ‘सर ! म बुढो मान्छे । कहिलेसम्म यो चिसो पेटीमा सुत्नू ? मलाई ५ सय रुपैयाँ भए घर जान पुग्छ । त्यो व्यवस्था गर्दिनु हुन्छ ?’

भोलि आउनू है भन्दै उनी पेटीमा पल्टिए ।

प्रकाशित मिति: बिहीबार, असोज १५, २०७७ १८:४५