महिला नेतृ भन्छन्ः लोकतन्त्र आयो, अधिकार अझै पाइएन

A+ A A-

स्टालिनले भनेका थिए, ‘महिला सहभागिताबिना उत्पीडित वर्गको कुनै पनि आन्दोलन सफल हुन सम्भव छैन ।’

उनको यो भनाइलाई नेपाली राजनीतिक आन्दोलनले थप पुष्टि गरेको छ । विभिन्न कालखण्डमा परिवर्तनका लागि भएका आन्दोलनमा महिलाको सहभागिता उल्लेख्य मात्रै होइन, सार्थकसिद्ध छ ।

विसं २००७ सालको प्रजातान्त्रिक आन्दोलन होस् या २०४६ सालमा प्रजातन्त्र पुनर्वहालीका लागि भएको जनआन्दोलन र २०६२/६३ को लोकतान्त्रिक आन्दोलनमा नै पनि महिला उपस्थिति उत्तिकै महत्वपूर्ण थियो ।

सत्ताविरुद्ध परिवर्तनको आवाज बुलन्द गर्दै संघर्षलाई उत्कर्षमा पु¥याउन महिलाले निर्वाह गरेको भूमिका अतुलनीय छ । महिलाको सक्रिय सहभागिता र सहयोगबिना तत्कालीन माओवादीले सञ्चालन गरेको १० वर्षे सशस्त्र द्वन्द्व पनि त्यो उचाइमा पुग्न सम्भव थिएन ।

नेपाली राजनीतिक आन्दोलनमा महिलाको सहभागिता, सक्रियता, प्रभाव र उपलब्धिबारे केही महिला नेतृको मत यस्तो छ:

अष्टलक्ष्मी शाक्य

अहिले जति राजनीतिक उपलब्धिसँगै नागरिक अधिकार प्रत्याभूत भएको छ, त्यसका लागि विगतमा भएका हरआन्दोलनको भूमिका महत्वपूर्ण छ । विभिन्न कालखण्डमा व्यवस्था परिवर्तनका लागि भएका आन्दोलनमा महिलाको सक्रिय सहभागिता नभएको भए अहिलेको उपलब्धि सम्भव थिएन ।

अहिले राजनीतिक नेतृत्वदेखि सत्ता सञ्चालन र सामाजिक भूमिकामा जसरी महिला सहभागिता बढेको छ, त्यो विगतका राजनीतिक आन्दोलनमा महिला सक्रियताको परिणाम हो । महिलाको सम्मान, पैतृक सम्पत्तिमा समान हकलगायतका दर्जनौं विषयमा भएका निर्णय पनि आन्दोलनकै उपज हुन् ।

म पनि गरिब, मजदुर र किसानलाई क्रान्तिको संवाहक बनाउन आफ्नै घर त्यागेर क्रान्तिमा लागेकी हुँ । घर परिवारको असहमतिका बाबजुद आन्दोलनमा होमिएर निरन्तर महिलाको हक र अधिकारको पक्षमा वकालत गरिरहेको छु । आवाज उठाइरहेको छु ।

हिजो राजनीतिमा लाग्दा घरपरिवार मात्रै त्यागेकी होइन, देश, जनता, लोकतन्त्र र गणतन्त्रका लागि बलिदान दिन तयार भएर निस्किएकी थिएँ । फलस्वरूप अहिले सफल भएकी छु । तर, अझ धेरै काम गर्न बाँकी छ ।

अहिले पनि महिलाका पक्षमा भएका कतिपय निर्णय व्यवहारमा लागू गर्न गाह्रो भइरहेको छ । जसका लागि निरन्तर प्रयासरत छु । पितृसत्तात्मक सामाजिक संरचनाले प्रायः महिलालाई निजी क्षेत्रमा खुम्चिन बाध्य पारेको छ । निजी क्षेत्रको भेदभाव र असमानताका कारण सार्वजनिक क्षेत्रमा पनि महिलामाथि विभेद भइरहेको छ ।

स्वतन्त्रता र सार्वजनिक सुरुक्षाबिना महिलाले लोकतन्त्रको अनुभूत गर्न सक्दैनन् । यसर्थ, महिलाका पक्षमा भएका काम सकारात्मक भए पनि पर्याप्त छैन । जसका लागि देशका लोकतान्त्रिक निकाय महिलाप्रति जवाफदेही हुनुपर्दछ ।

उमा रेग्मी

महिलाको सक्रिय सहभागिताबिना अहिलेको राजनीतिक उपलब्धि सम्भव थिएन । हजारौं महिला ज्यान बाजी राखेर आन्दोलनमा होमिए । आफूले घर सम्हालेर पुरुषलाई आन्दोलनमा पठाए । म पनि लोकतान्त्रिक आन्दोलनकै क्रममा जेल पुगें ।

जतिबेला म महिला संघको केन्द्रीय अध्यक्ष थिएँ । मेरै नेतृत्वमा धेरै महिला आन्दोलनमा सहभागी भए । नेतृत्व गरेकै कारण दुई महिना जेल हालियो । तर, मैले जेलभित्रैबाट पनि आन्दोलनमा सहभागिता जनाएँ । आन्दोलनरत महिलालाई निर्देशन दिइरहें ।

लोकतान्त्रिक आन्दोलनमा मात्रै होइन, २०३६ सालको आन्दोलनमा पनि मेरो सक्रिय भूमिका थियो । त्यस समय पनि म जेलमा परें । त्यस्तै, २०४६ सालको आन्दोलनमा पनि जेल परें । मसँगै अन्य महिला साथी पनि जेल जानुपर्यो । तर, नेपालको लोकतान्त्रिक अभ्यासले महिलालाई समानता दिए पनि व्यावहारिक पक्ष अलमलिएको छ । महिलामाथि हुने कुटपिट, हत्या, बलात्कार, यौन दुव्र्यवहार तथा बेचबिखन, अपमान, यातना, बालविवाह र बहुविवाहले निरन्तरता पाइरहेका छन् । यस्ता घटनाविरुद्ध अझै पनि महिला आन्दोलन जरुरी छ ।

रामकुमारी झाँक्री

२०६३ सालको जनआन्दोलनमा धेरै मानिस होमिए । आन्दोलनलाई दबाउने शक्तिबाहेक सामाजिक न्याय र लोकतन्त्रको पक्षमा धेरै मानिस सडकमा उत्रिए । आन्दोलनमा पुरुष सरह महिलाको पनि सहभागिता थियो । लोकतान्त्रिक आन्दोलनको समयमा केही स्थानमा महिलाको मात्रै नेतृत्व र सहभागिता थियोे ।

विद्यार्थी आन्दोलनदेखि लोकतान्त्रिक आन्दोलनसम्मका थुप्रै आन्दोलनको नेतृत्व मैले नै गरेको थिएँ । २०५९ असोजमा राजाको शाही कदमपछि निरन्तर सडकमा हुने मान्छेमध्ये म पनि एक हुँ । कहिले सडक संघर्षको नेतृत्व गरें, कहिले विचारको । आन्दोलनकै क्रममा पटक–पटक जेलको सामना गर्नुपर्यो । कहिले घाइते भएँ ।

परिवर्तनका लागि भएका हरेक आन्दोलनमा महिलाको उल्लेख्य सहभागिता र महत्त्वपूर्ण भूमिका छ । तर, प्रजातन्त्रको स्थापना भएको ६० वर्ष र लोकतन्त्र स्थापनाको १३ वर्ष पुग्दा पनि राज्यका निकायमा महिलाहरूको चित्तबुझ्दो उपस्थिति छैन । ५० प्रतिशत बढी महिलाको संख्या हुँदा पनि लैंगिक भेदभावमा कमी आएको छैन । अझै पनि महिलालाई विभिन्न अधिकारबाट वञ्चित गरिएको छ । यी सबै समस्या समाधान र सकारात्मक परिवर्तनका लागि थप आन्दोलन हुनु जरुरी छ । र, राजनीतिमा महिला सहभागितालाई अभिवृद्धि गर्न जरुरी छ ।

प्रकाशित मिति: बुधबार, वैशाख ११, २०७६ ०२:४५