अब होम स्कुलिङ, अभिभावक शिक्षक, सम्भव छ ?

A+ A A-

विद्यालय शिक्षासम्बन्धी आकस्मिक कार्ययोजना २०७७ को ११औँ बुँदामा होम स्कुलिङको अवधारणालाई कार्यान्वयन गर्ने उल्लेख गरिएको छ । प्रत्येक परिवारको एक जना अभिभावकलाई सिकाइ सहजकर्ताको रूपमा छनोट गर्ने, उक्त अभिभावकलाई विद्यार्थीले स्वअध्ययन गर्ने कार्यतालिका, सिकाइ सामग्री र स्वअध्यनका लागि उपलब्ध माध्यमका बारेमा प्रत्यक्ष भेटेर वा टेलिफोनबाट अभिमुखीकरण गर्ने, नियमित रूपमा विद्यार्थीको सिकाइसम्बन्धमा सहजीकरण र रिपोर्टिङ गर्ने कार्ययोजनामा उल्लेख छ ।

यसको कार्यान्वयन गर्ने जिम्मा विद्यालय र स्थानीय तहले पाएको छ । नेपालमा होम स्कुलिङको अवधारण कोरोना भाइरस (कोभिड-१९) का कारण आएको हो । कोभिडका कारण विद्यालय खुल्ने सम्भावना नरहेपछि सरकारले होम स्कुलको पनि अवधारणा ल्याएको हो ।

कहाँबाट सुरु भयो होम स्कुलिङ ?

युरोप अमेरिकामा भने यसअघि नै होमस्कुल प्रचलित छ । शिक्षाक्षेत्रमा काम गरेका अमेरिकाका नागरिक जोन हल्टले १९७० मा होम स्कुलको अवधारणा ल्याएका हुन् । यो अवधारण बनाउन जोन हल्टलाई अरूले पनि साथ दिएका थिए ।

घरमा शिक्षित बुबाआमा हुन्छन् । उनीहरूले आफ्नो बच्चालाई घरमै पढाउन सक्छन् । यही अवधारणाका साथ होम स्कुलिङको सुरुवात भएको हो ।

अमेरिकाको एक जाति टेलिभिजन नहेर्ने, मोबाइल नबोक्ने, जुत्ता नलगाउने, गाडी घरमा नलैजाने गर्छन् । उनीहरूले आफ्ना बालबालिकालाई विद्यालयमा पढाउन पनि पठाउँदैनन् । आफ्ना बालबालिकालाई घरमै पढाउँछन् । आफ्नो धर्म, कला, संस्कृति घरमै सिकाउँछन् ।

शिक्षाविद् डा. विद्यानाथ कोइराला होम स्कुलिङको प्रयोग युरोप र अमेरिकामा मात्र होइन, गरिब देशमा पनि कुनै न कुनै रूपमा प्रयोग भएको बताउँछन् । ‘हाम्रा बुबाआमाले भैँसी पाल्नेदेखि खेतबारीमा काम गर्नुभयो । हामीले पनि त्यो काम बुबाआमाबाट सिकेका हौँ,’ उनी भन्छन्, ‘पुरोहितले छोराछोरी आफैँ पढाएका छन् । लामाले पनि पढाएका छन् । यो भनेको होम स्कुल नै हो ।’

डा. कोइराला अभिभावको अनुभवलाई शिक्षामा जोड्न सकिने बताउँछन् । ‘गाउँको मान्छेसँग व्यवहार छ । शहरको मान्छेसँग प्रविधि छ । अभिभावका यी अनुभवलाई जोड्न सकिन्छ,’ उनले भने ।

होम स्कुलको राम्रो/नराम्रो पक्ष

होम स्कुलको राम्रो नराम्रो दुवै पक्ष छन् । डा. कोइराला भन्छन्, ‘राम्रो पक्ष के हो भने बालबालिकाले घरमै बसेर पढ्न पाए तर स्कुल नगई घरमै पढ्दा अरुले अपमान गर्ने सम्भावना हुन्छ । स्कुलमा केटाकेटीले खेल्न पाउँदैनन् ।’

नेपालको सन्दर्भमा निरक्षर अभिभावकले के सिकाउने भन्ने प्रश्न पनि छ । ‘विद्यालय गएर नपढेका अभिभावकसँग जिन्दगीभरको अनुभव छ । त्यो नै शिक्षा हो । अभिभावकको अनुभवलाई जोड्न सकिन्छ,’ उनले भने ।

अभिभावकले आफूले पढेको भन्दा कम कक्षामा पढ्ने केटाकेटी छ भने स्कुलबाट कोर्स ल्याएर पनि पढाउन सक्छन् । अर्को मास्टर्स डिग्री पढेका अभिभावकले सबै कोर्स ल्याएर जुनसुकै कक्षाका बालबालिकालाई पनि घरमै पढाउन सक्छन् ।

विद्यालयसँग जोडिनै पर्छ

शिक्षक, अभिभावक र विद्यार्थीलाई अभिमुखीकरण नगरेकाले नेपालमा तत्काल लागू गर्न समस्या देखिन्छ । ‘शिक्षक, अभिभावक र विद्यार्थीलाई अभिमुखीकरण गरिएको छैन,’ डा. कोइरालाले भने, ‘होम स्कुलले नराम्रो हुने होइन ।’ घरमै पढे पनि विद्यालयसँग भने जोडिनै पर्छ । सर्टिफिकेटका लागि पनि कुनै न कुनै विधिबाट परीक्षा लिनै पर्छ । त्यसका लागि विद्यालयमा जोडिनै पर्छ ।

नेपालमा युरोप अमेरिकाको जस्तो होइन

शिक्षा तथा मानव विकास स्रोत केन्द्रका महानिर्देशक तुलसी थपलियाले युरोप अमेरिकाको जस्तो होम स्कुल सुरु गर्न नखोजिएको बताए । ‘स्कुलका लागि घरलाई सहयोगी बनाउन खोजिएको हो । बच्चालाई सिकाउने काममा घरको सहयोग लिन खोजिएको हो,’ उनले भने, ‘स्कुल नलागेको समयमा विद्यार्थीलाई दिएको होमर्क गर्‍यो गरेन भनेर अभिभावकले हेर्ने हो । शिक्षकले समन्वय गरेर अभिभावकले हेर्ने हो ।’

प्रकाशित मिति: बुधबार, असोज ७, २०७७ १८:११