निषेधाज्ञा छल्दै गाउँ पुग्दा

A+ A A-

निषेधाज्ञाको समय । काठमाडौंबाट कञ्चनपुरको यात्रा । घरबाट निस्कँदा बिहानको ५ बजेको थियो । सकेसम्म बिहानै हिँडियो भने चाँडै पुगिने अपेक्षाले झिसमिसेमै निस्कियौँ ।

सातदोबाटो पुग्दा अँध्यारै थियो । त्यहाँ एउटा ट्याक्टर रोकिएको देखेँ । काठमाडौंमा ट्याक्टर कम देखिन्छन् । जुन कुरा जहाँ हुनुपर्ने हो, त्यहाँ नहुँदा र जुन कुरा जहाँ देखिने अपेक्षा गरिँदैन, त्यहाँ सो चिज देखिँदा स्वभावैले मनमा जिज्ञासा उत्पन्न हुन्छ ।

गाडीको स्टिेरिङ ह्वील दाइको हातमा थियो । दाइलाई केही समय गाडी रोक्न आग्रह गरेँ । हातमा गिम्बल थियो । जससँग मेरो चिनजान विल्कुलै नयाँ थियो । झटपट मोबाइल फिट गरेर भिडियो लिन थालेँ । एकछिनपछि ट्याक्टरमा चार–पाँच जना चढे । उनीहरूलाई लिएर ट्याक्टर आफ्नै गतिमा दौडियो ।

म जाँदा निषेधाज्ञा नै थियो । सडकमा सवारीसाधनको उपस्थिति करिब शून्यको निकट थियो । शायद त्यसकै अभाव पूर्ति गर्न त्यो ठाउँमा ट्याक्टर आवश्यक पर्‍यो होला ।

व्यक्तिगत काममा निस्किएको भए पनि हिँड्दाहिँड्दै पूरा गर्न मिल्ने केही योजनाहरू थिए । हरेक यात्रा वास्तवमै जीवनजस्तै न हो । जहाँ अनेक योजना बनाइन्छन् तीमध्ये केही पूरा हुन्छन्, केही अधुरै रहन्छन् । कहिलेकाहीँ साथमा भएको पनि गुमाइन्छ । कहिलेकाहीँ नचिताएको पाइन्छ । वास्तवमै जिन्दगी र यात्रा उस्तैउस्तै लाग्छन् । यो यात्रामा पनि केही योजना पूरा भए । केही भएनन् ।

थानकोट पुग्दा पनि पृथ्वीले आफ्नो कालो घुम्टो पूरै उघारिसकेको थिएन । गाढा रङ उडेको जस्तो केही फिक्काफिक्का अवश्य थियो । तर पूरै दिन उघ्रिइसकेको थिएन ।

कोरोनाले धेरै कुरा फेरिदिएको छ । यसले जीवन जिउने तरिकामा पनि परिवर्तन ल्याइदिएको छ । धेरै विश्वासहरू भत्काएको छ । केही नयाँ विश्वास र नयाँ मान्यतालाई स्थापित गरेको छ । केही पुराना विश्वासहरू जसलाई हामीले पाश्चात्य समाजको सभ्यताको परिभाषाभित्र समेटिने होडमा मिल्काउनै आँटेका थियौँ, तिनीहरूले पनि नयाँ परिभाषा पाएका छन् । नयाँ जीवन पाएका छन् । कतिपय पुराना मान्यता पुनः परिभाषित भएका छन् ।

यहाँनेर यति लामो गन्थन गर्नुको अर्थ छ । बाटोमा होटेलहरूमा फोहोर हुनसक्छ भन्ने लागेर अनि कोरोना संक्रमणको सन्त्रासले हामीले खानेकुरा साथमै बोकेका थियौँ ।

नागबेली सडकका अनेक घुम्ती अनि मोडहरू छिचोल्दै कुरिनटारस्थित केबुलकारनजिकै एउटा धारो छ । धारोको छेउमै एउटा ठूलो ढुंगामा बसेर रोटी खान थाल्यौँ । यत्तिकैमा पानी भर्न एक जना आमा आइपुग्नुभयो । बाटोमा यसरी खुला ठाउँमा नखाएको धेरै भएको थियो । हामीले केही असहज महसुस गर्‍यौँ ।

हामी त यतै बसेर खान थाल्यौँ, आमै ! मेरो असहजता मिश्रित वाक्य टुंगिन नपाउँदै आमाले सहज जवाफ फर्काउनुभयो, 'ठीकै त हो नि बाबु, समय नै यस्तै छ ।'

आमाको यो जवाफले मनले केही सान्त्वना महसुस गर्‍यो ।

यात्रामा खाना बोकेर जाने गरेको मैले सानो हुँदा पहाडमा देखेको थिएँ । पहाडमा बुढापाकाहरूले अहिले पनि त्यसै गर्ने गर्छन् । हामीलाई पनि परिस्थितिले त्यस्तै गर्न सिकायो । धेरै कुरा त परिस्थितिले पनि सिकाउँदो रहेछ ।

काठमाडौंमा कोरोनाका बारेमा चेतना धेरै भयो वा हल्ला धेरै भयो ? त्यो सम्बन्धमा यकिनसाथ बोल्न गाह्रो छ । तर हामी काठमाडौंबाट जति परपर पुग्यौँ, त्यति नै कोरोनाको त्रास कम भएको पायौँ । थानकोटको ओरालो लागेपछि आउने हरेक बस्ती र सानातिना बजारहरूमा कोरोनाको प्रभावकारी रक्षक भनेर प्रस्तुत गरिएको मास्कको प्रयोग विरलै भेटियो । अझ गाउँमा त त्यसको नामोनिसान थिएन ।

मास्क प्रयोगका सम्बन्धमा साहित्यकार विष्णुविभू घिमिरेको मार्मिक कथन याद आउँछ । केही समयअघिको संक्षिप्त भेटघाटमा घिमिरेले भनेका थिए, ‘संसारको कुन कुनामा कसले के अपराध गर्‍यो ? हामीले मुख छोप्नुपरिरहेको छ !’

साहित्यकारहरूको मन मस्तिष्क कहाँकहाँ मात्रै पुग्दैन ?

अब त मुख छोपेका अनुहारहरू मात्रै हेर्ने बानी परेकाले होला नछोपिएको मुख देख्दा कस्तोकस्तो लाग्दो रहेछ ।

बाटोमा नदीनालाहरूको बहावमा उस्तै रवाफ थियो । जीवजन्तु र वनस्पतीमा उस्तै उमंग । फूलहरू उसैगरी निस्फिक्री मुस्कुराइरहेका देखिन्थे । डराएको त मान्छे मात्रै हो । फेरिएको त मान्छे मात्रै हो । जिजीविषाले स्वघोषित सर्वश्रेष्ठ प्राणीलाई के मात्रै गराउँदैन !

फेरि उनै विष्णुविभूलाई सम्झन्छु र उनको त्यही वाक्य सम्झन्छु, संसारको कुन कुनामा.... हामीले मुख छोप्नुपरिरहेको छ । अरु कसैको अपराधको सजाय हामीले भोग्नुपरेको छ ।

बाटो सुनसान थियो । आसपासका धेरैजसो पसलहरू बन्द थिए । समय नै कतै टक्क अडिएको अनुभूति हुनेगरी मानवीय गतिविधि प्राय: शून्यको निकट थिए । केही बजारहरूले यो विराट शून्यलाई चुनौती दिन खोजेको अवश्य देखियो । तर पूरै चुनौती दिन सफल देखिएनन् ।

अधिकांश समय प्रकृतिको अनन्त शान्ति भंग गर्ने हाम्रो गाडी मात्रै थियो ।

बाटोमा यदाकदा मालवाहक ट्रकहरू भेटिए । फाट्टफुट्ट केही साना निजी सवारीसाधनहरू पनि देखिन्थे । दुई/तीन ठाउँमा पहाडको छाती कोपरिरहेका डोजरहरू पनि देखापरे । यिनीहरू देशलाई डब्लूडब्लू रोस्टोले भनेझैँ विकासका पाँच चरणको सिँढी चढाउने दौडमा हुनुपर्दछ । रोस्टोले भनेजस्तो ट्रेडिसनल (परम्परागत) वा प्रि–टेकअपबाट माथि उठाउने दौडमा ।

ड्युटीमा खटिएका प्रहरीले सामान्य सोधपुछ गरे र पठाए । बर्दिया राष्ट्रिय निकुञ्जबाहेक बाटोमा खासै चेकिङ भएन ।

बेलौरी नगरपालिका–९ स्थित नयाँबस्तीमा पुग्दा त्यहाँको अवस्था विल्कुलै भिन्न थियो । सबै जनजीवन सामान्य देखिन्थ्यो । ग्रामीण अर्थतन्त्र चलायमान देखियो । विश्व नै कोरोनाकाे सन्त्रासले आक्रान्त र अशान्त भएको अवस्थामा यो गाउँको स्वाभाविक स्वरुपले चकित तुल्यायो । त्यो गाउँ मात्रै होइन, त्यो पूरै भेग नै आफ्नो स्वाभाविक लयमा फर्किइसकेको थियो ।

सम्भावनासँगै त्रास पनि शहरमै बढी हुँदो रहेछ । गाउँ निस्फिक्री थियो । त्यहाँको जनजीवनमा कोरोनाको कुनै असर परेको छैन । त्यहाँ न मास्क छ, न त स्यानिटाइजर नै । शहर फेरिएको छ तर गाउँ सम्पूर्ण रूपले आफ्नै मौलिक लयमा छ ।

'गाउँमा कोरोनाको खासै प्रभाव छैन है ?,' मेरो जिज्ञासामा रवीन्द्र दाइ (रवLन्द्र जोशी) ले बडो आत्मविश्वाससहित भने, ‘छैन । खासै होइन, कत्ति पनि छैन ।’

यो आत्मविश्वास अरु गाउँलेमा पनि थियो । गाउँलेहरू भन्छन्, 'हामीलाई समाचार सुन्दा मात्रै यो देशमा कोरोना छ भन्ने थाहा हुन्छ । अरु समय थाहा हुदैन वा बिर्सिन्छौँ ।'

गाउँको जीवन सामान्य ढंगले चलिरहेको थियो । गाउँ पुग्दा कोरोना युगमा अर्कै दुनियाँमा पुगेको अनुभूति भयो ।

जहाँगिर हुसैन बेलौरीका ठूला व्यापारी हुन् । इँटा, सिमेन्ट, फलामलगायत घर निर्माणका सबै सामान पाइन्छ यिनको पसलमा । दिनमै लाखौँ करोडौँको व्यापार गर्ने र स्थानीयस्तरमा नामी व्यापारीको पहिचान बनाएका हुसैनका अनुसार, भारतसँगको आयात निर्यातमा केही जटिलता अवश्य छ तर बेलौरी र खजुरियाका व्यवसायीको बीचमा एक किसिमको समझदारी छ ।

सोही समझदारीको आधारमा काम हुन्छ । अलि भिन्न तरिकाले सामान आयात निर्यात हुन्छ । आजको युगमा व्यापारीहरूको समझदारीलाई कुनै किसिमको भौगोलिक सीमारेखाले छेक्न सक्ने कुरा पनि त भएन ।

कोरोना नेपाल भित्रिएको केही समयपछि पूर्वअर्थसचिव रामेश्वर खनालसित भेट भएको थियो । कोरोनाले नेपाली अर्थतन्त्रमा कस्तो प्रभाव पार्ला भन्ने मेरो जिज्ञासामा शहरी अर्थतन्त्र धेरै हदसम्म प्रभावित हुने तर ग्रामीण अर्थतन्त्रमा खासै असर नपर्ने बताएका थिए, खनालले । गाउँको परिवेश हेर्दा खनालले ठीकै भनेछन् भन्ने लाग्यो ।

ग्रामीण अर्थतन्त्र कृषिमा आधारित भएको र धेरै हदसम्म आत्मनिर्भर भएको कारण कोरोनाले तहसनहस पार्न सक्दैन भन्ने उनको आँकलन थियो ।

यस पटकको घर बसाइमा आमाले धोती लगाएर खाना पकाउँदा मैले पश्चिमाहरूले घोकाएको ज्ञान फलाकिनँ । भान्सामा गाईको गोबरले लिपपोत गरेको, खानुअघि थालको वरिपरि पानीको घेरा हालेको र अन्त्यमा पानीको रेखाबाहिर केही भात राखेर मात्रै खान थालेको दृश्य हेरि मात्रै रहेँ । र, पहाडमा हुँदा घरबाहिर निस्किएपछि हरेक पटक नुहाएर वा हातखुट्टा धोएर मात्रै भित्र पस्ने चलन पनि सम्झिएँ । जुन अहिलेको आवश्यकतासँग ठ्याक्कै मेल खाने खालको थियो ।

आफ्नै भलाइको काम गर्न पनि मान्छेलाई डराउनुपर्छ । हाम्रा पुर्खाहरूले त्यो मनोविज्ञान बुझेको हुनुपर्दछ । उनीहरूले मान्छेलाई स्वर्ग र नर्कको आश अनि त्रासको बीचमा अनुशासनमा रहन, सफा अनि स्वस्थ रहन सिकाए कि ?

गाउँबाट काठमाडौं फर्किंदा निषेधाज्ञा खुलिसकेको थियो । तैपनि सडकहरू सुनसान नै देखिए । बजार पनि पूरै खुलेका थिएनन् । जसबाट सहज अनुमान लगाउन सकिन्छ कि मानवीय चहलपहल पुलिसको डण्डाले मात्रै होइन, मानिसभित्रको जिजीविषा र उसभित्रको त्रासले पनि कम भएको हो ।

प्रकाशित मिति: मंगलबार, असोज ६, २०७७ १९:५३