मलेसियाबाट फर्किएर कालिज र सतुवा खेतीमा पसिना बगाउँदै कालु

A+ A A-

मलेसियामा ५ वर्ष काम गरेर फर्किएका नुवाकोटकाे किस्पाङ गाउँपालिकाका युवा कालु लामा अहिले कालिज पाल्न र सतुवा खेती स्याहार्नमा ब्यस्त छन् ।

५ वर्ष मलेसियाको चर्चित गाडेनिया बेकरीमा दैनिक १२ घन्टासम्म काम गरेर फर्किएका कालु अहिले आफ्नो किस्ताङ वर्ल्ड लाइट एग्रो फार्ममा विदेशमा जसरी खटिँदै छन् ।

मलेसियामा रोजगारी गर्दा कृषिलाई राम्ररी बुझेका उनले हाल आफ्नाे फार्ममा ९ सय कालिज र सतुवा खेती गरेका छन् । विदेशमा जति नै अहिले गाउँको आफ्नै बारीमा पसिना बगाइरहेको उनले बताए ।

‘विदेशमा १२ घण्टासम्म काम गर्नुपर्थ्याे । नेपालमा विदेशमा जति परिश्रम गर्नु पर्दैन । मलेसियामा ५ वर्ष परिश्रम गरेँ तर, तलबबाहेक केही पाइनँ । देशमै कृषि गर्दा खेतीबारीको स्याहार पनि हुन्छ, व्यवसायसँगै रोजगारी पनि हुन्छ,’ उनले भने, ‘विदेशबाट फर्किएर स्वदेशमै कृषिमा केही गरूँ भनेर कालिज र सतुवा खेती गर्न थालेको हुँ । भविष्यमा यसैलाई विकास गर्दै लैजाने याेजना छ ।’

सरकारले मासिक ३० हजार कमाउनका लागि नेपाली युवालाई वैदेशिक रोजगारीमा पठाउनुभन्दा देशभित्रै कृषि पेसामा लगाउनुपर्ने कालुको सुझाव छ ।

उनी भन्छन्, 'नेपालमा कृषिक्षेत्रमा दिलाे ज्यानले लाग्ने हाे भने सम्भावना पनि राम्रै देखेकाे छु । म विदेश जान चाहने र विदेशबाट फर्किएकाहरूलाई पनि नेपालमै बसेर कृषि पेसामा लाग्न सल्लाह दिन्छु ।'

मलेसियामा उत्पादन नहुने पाखाहरूमा तरकारी, फलफूल र अन्य खेती गर्छन् । नेपालमा त माटो, हावापानी र खेतीयोग्य जमिन नै भएकाले यहाँ कृषिका लागि राम्राे सम्भावना रहेकाे उनकाे बुझाइ छ । अब तरकारी खेती पनि थपेर अगाडि बढ्ने याेजना उनले बनाइरहेका छन् ।

कालु भन्छन्, ‘कालिजका लागि आधुनिक सुविधायुक्त खोर निर्माण गर्नुपर्छ । याे खुल्ला ठाउँमा हल्का मात्र उड्ने कुखुराजस्तै चरा हो । कालिज हरियो घाँस भएको जमिनमा रमाउँछन् । कालिजका लागि घाँस उमार्न सुरू गरेको छु ।’

उनले थपे, ‘हुर्किएको कालिज बजारमा प्रतिगोटा ३ हजार २ सय रुपैयाँसम्ममा बिक्री हुन्छ । एउटा हुर्किएकाे कालिजकाे ताैल २ केजीसम्म हुन्छ । कालिज हुर्काउन ४ देखि ६ महिना लाग्छ । कालिजको चल्लाकाे मूल्य पनि निकै नै महँगो पर्छ । एउटा कालिजको चल्लालाई १ हजार ६ सय रुपैयाँसम्ममा किन्नुपर्छ ।’

कालुले फार्म सञ्चालनका लागि ४० लाख रुपैयाँ प्रत्यक्ष लगानी गरेका छन् । कालिजका लागि १६ रोपनी र सतुवा खेतीका लागि ५ रोपेनी जग्गाकाे प्रयाेग उनले गरेका छन् । हाल उनको फार्ममा दैनिक ५ जना खटिने गरेका छन् ।

सरकारले किसानलाई सहुयलित ऋण दिने भने पनि बैंकले ग्रामीण क्षेत्रका कृषकलाई ऋण दिन नमानेकाे कालुको गुनासो छ ।

वैदेशिक रोजगारीबाट फर्किएका युवालाई सरकारले केही व्यवसाय गर्न सहुयलित कर्जा दिने घोषणा गरे पनि उनले त्यस्ताे सुविधा अहिलेसम्मै पाउन नसकेकाे बताए । गाउँघरको जग्गाजमिनको धितो मूल्यांकन गर्न बैंक हिच्किचाउने गरेकाे उनको अनुभव छ ।

नेपालकाे जंगलमा चिलिमे, मुनाल, डाँफे, फोक्रास, कालिज र चिर गरी ६ प्रजातिका कालिज पाइन्छ । कालिज पानी भएको चिसो जमिनमा रमाउँछन् । नेपालको जंगलमा पाइने कालिजभन्दा विदेशबाट अण्डा ल्याएर कालिजका चल्ला उत्पादन गरेर पाल्न गरिन्छ । विगतमा विदेशबाट अण्डा ल्याएर चल्ला उत्पादन गरिन्थ्यो । हाल नेपालमै पनि कालिजका चल्ला उत्पादन हुन थालेकाे छ ।

नेपालमा व्यावसायिक रूपमा पालन गरिएका कालिज विदेशबाट अण्डा ल्याई चल्ला उत्पादन गरेर हुर्किएका कालिज हुन् । कालिज समुद्री सतहको २ सय ४५ मिटरदेखि ३ हजार ५० मिटरसम्म पालन गर्न सकिन्छ । नेपालको हिमाल, पहाड र तराईमा कालिज पाइन्छ । कालिज धेरै संख्यामा पहाडी क्षेत्रमै पाइने गरेको छ ।

सतुवा खेती

सतुवा (सतावर) उच्च पहाडी भेगमा पाइने एक प्रकारको वनस्पति हाे । याे वनस्पतिबाट औषधि उत्पादन गरिने भएकाले अन्तर्राष्ट्रिय बजारमा यसको माग उच्च छ । नेपालमा स्थानीयस्तरमा सतुवाको व्यावसायिक उत्पादन सुरु भए पनि बिचौलियाका कारण किसानले उचित मूल्य नपाएको कालुले बताए ।

‘नेपाली बजारमा सतुवाको माग र मूल्य दुवै उच्च छ । सतुवाको मूल्य प्रतिकेजी ६ हजारदेखि १२ हजार रुपैयाँसम्म पर्छ । बिचौलियाका कारण किसानले बजारभन्दा धेरै कम मूल्यमा बेच्नुपर्ने बाध्यता छ,’ उनले भने, ‘सतुवा बहुउपयोगी वनस्पति भएको र यसले विविध प्रकारका रोगसमेत निको पार्ने औषधिका रूपमा प्रयोग हुन्छ । नेपालमा सतुवाको उपयोगिता बुझ्ने मान्छे कम भएका कारण पनि व्यावसायिक खेती हुन सकेकाे छैन ।’

सरकारले नै सतुवा खेतीमा पहिचान गर्न नसकेको उनको भनाइ छ । उनका अनुसार कतिपयलाई त सतुवा खेतीका बारेमा जानकारीसमेत छैन। सतुवा खाँदा पेट, घाँटी दुखेको, खाना अपच भएको समस्याका साथै सर्पले टोक्दासमेत औषधिका रूपमा प्रयोग गरिन्छ ।

सरकारले सतुवालाई संरक्षित जडीबुटीको सूचीमा राखेको छ । बिनाअनुमति सतुवाको ओसारपसार तथा व्यक्तिगत खेती गर्न पाइँदैन । सतुवा खेतीका लागि फार्म दर्ता गर्नुपर्छ । नेपालमा वार्षिक करिब २० हजार टन सतुवा उत्पादन हुने गरेको छ ।

सतुवा एकवर्षे बिरुवा हो, जुन वर्षामा हुर्कन्छ अनि हिउँदमा मर्छ । सतुवा सामान्यतया समुद्री सतहदेखि १६०० मिटर माथिसम्म खेती गर्न सकिन्छ ।

कालु भन्छन्, 'सतुवाका लागि माटो हल्का र मलिलो हुनुपर्छ । याे पहाडी भेगमा धेरै हुन्छ । रोपेको १ वर्ष बिराएर खन्दा राम्रो हुने भएकाले वर्ष दिन बिराएर निकाल्दा राम्रो हुन्छ । नेपालका पहाडी भेगमा पछिल्लो समय सतुवाकाे व्यावसायिक खेती सुरु भएको छ ।

लामाले अन्य ४ जना साथीसँग सहकार्य गरेर खेती गरिरहेको जानकारी दिए । विभिन्न विषयमा अध्ययन गरेका साथीहरु समेत लामासँग सहकार्य गरेर कृषिमा काम गरिरहेका छन् । सुकबहादुर घाले, सुकमान तामाङ, निल भिर घाले र धामी सिंह लामासिँग लामाले मिलेर कालिज र सतुवा खेती गरिरहेका छन् ।

प्रकाशित मिति: बिहीबार, भदौ १८, २०७७ १४:०७