कृत्रिम खुट्टाबाट 'विश्वयात्रा'

A+ A A-

२०५९ साल चैतकाे पहिलो साता तम्घासको अर्जुन बोर्डिङको गेटमा २ घुँडामा चप्पल लगाएर घिस्रँदै गरेकी युवती देखिइन् । धेरैको भीडमा ती युवती जसोतसो हातमा केही कागज अड्याएर अघि बढिरहेकी थिइन् । यत्तिकैमा त्यो दृश्यले अर्जुन बोर्डिङका प्रिन्सिपल दानबहादुर केसीको ध्यान खिच्याे । उनी युवतीको नजिक पुगे । तर, घण्टी बजेकाले कुरा गर्न नपाउँदै युवती कक्षाकोठातिर लागिन् ।

दुवै खुट्टा गुमाएकी ती युवती चैतको पहिलो साता अर्जुन बोर्डिङको गेटमा घिस्रँदै एसएलसी दिन आएकी थिइन् । उनी गुल्मीको अर्जै माध्यमिक विद्यालयबाट बोर्ड परीक्षा दिन आएकी गंगा रायमाझी थिइन् ।

घिस्रिँदै एसएलसी दिन आएकी गंगालाई बाेलाएर प्रिन्सिपल केसीले केही बेर कुरा गरे । यसरी घिस्रेर नभई खुट्टा हालेर पनि हिँड्न सकिन्छ नि भन्दै सहयोग गर्ने प्रतिवद्धता जनाए । गंगा खुसी भइन् । केसीले तत्कालीन प्रमुख जिल्ला अधिकारी नेत्रप्रसाद शर्मालाई गंगाका बारेमा बताए ।

शर्मा पनि केसीको कुरामा सहमत भए । गंगालाई एसएलसी दिएपछि तम्घास बोलाइयो । तत्कालीन प्रजिअ शर्मा र अर्जुन बोर्डिङ स्कुलका तत्कालीन प्रिन्सिपल केसीकाे पहलमा गंगालाई उपचारका लागि भन्दै पोखराको हरियोखर्क अस्पताल लगियो । त्यहाँ ४ महिना बसेर उनले खुट्टा लगाइन् ।

गंगाकाे जीवनकथा

गुल्मीको मालिका गाउँपालिका- ५, छापहिलेमा भदाै २०४२ मा बुबा नरबहादुर रायमाझी र आमा हीराकुमारी रायमाझीकाे सन्तानका रूपमा जन्मिएकी गंगाले ३ महिनाको उमेरमा जलेर खुट्टा गुमाउनुपर्‍याे । राति सुतेको अवस्थामा जलेर दुवै खुट्टा उनले गुमाएकी हुन् ।

गंगाको परिवार त्यसपछि अर्जेवा (हाल मुसिकोट नगरपालिका) मा बसाइँ सर्‍याे । गंगाले त्यहाँ ६ वर्ष बिताइन् । दुवै खुट्टा नभएकाले त्यहाँ पढ्न सम्भव भएन । घरभन्दा माथि स्कुल थियो । हिँडेर जान सम्भव भएन । दैनिक बोकेर ल्याउन र लैजान पनि सम्भव थिएन । कखरा उनले अर्जेवामै जानिसकेकी थिइन् । त्यसपछि उनी मामाघरमा बसेर पढ्ने उद्देश्यले २०४८ सालमा अर्जे (मालिका गाउँपालिका-६) आइन् ।

मामा, हजुरबुबा, हजुरआमा सबैको सहयोगमा उनले शिशुदेखि नै अर्जेमा रहेको अर्जे माध्यमिक विद्यालयमा अध्ययन गर्न थालिन् ।

हात र खुट्टामा २ जोर चप्पलको मद्दतले विद्यालय आउनेजाने गर्थिन् उनी । गंगाले मामाघरमै बसेर कक्षा १० सम्म अध्ययन गरिन् । २०५९ सालमा एसएसली दिन उनी तम्घासको अर्जुन बोर्डिङ स्कुल आएकी थिइन् ।

त्यस बेला जिल्ला सदरमुकाममा परीक्षा केन्द्र हुन्थ्यो । साेही परीक्षा दिन आएकी थिइन् गंगा । एसएलसी दिएपछि गंगा खुट्टा राख्न पोखरा पुगिन् । पोखराको हरियोखर्क अस्पतालमा ४ महिना बसिन् । त्यही बेला न्यूजिल्याण्डबाट रब काउन्न अस्पतालको निरीक्षणमा आएका थिए । त्यहाँ उनले गंगालाई देखे ।

एसएलसी दिएर खुट्टा राख्न आएकी गंगालाई देखेपछि रब खुसी भए । उनले अस्पतालमै गंगालाई के पढ्ने इच्छा छ भनेर सोधे । गंगाले सीएमए पढ्ने इच्छा रहेको बताइन् ।

४ महिनामा खुट्टा हालेर उनी तम्घास फर्किइन् । तत्कालीन प्रजिअ शर्माले निःशुल्क रूपमा तम्घास इन्स्टिच्युटमा सीएमए अध्ययनका लागि व्यवस्था मिलाइदिए। अध्ययन गरुन्जेल, बस्ने, खाने र अन्य शैक्षिक क्रियाकलापमा लाग्ने सबै खर्च न्युजिल्याण्डका रबले ब्यहाेरिदिए ।

१५ महिनामा गंगाले सीएमए पास गरिन् । ट्रेडिङ गरिरहेका बेला जिल्ला अस्पतालका तत्कालीन प्रमुख डा. तारानाथ पौडेलले फोन गरेर करारमा जागिर खान आउन भने । भर्खरै पढाइ सकाएकी गंगा चकित परिन् ।

'एक्कासि डाक्टरले काम गर्न आऊ भनेपछि म झसंग भएँ, खुसी पनि लाग्याे', उनले सम्झिइन्, 'शायद डाक्टरलाई दानबहादुर सर र तत्कालीन सीडीओ नेत्र सरले भनिदिनुभएकाे थियाे ।'

उनले करार सेवामा जागिर गर्न थालिन् ।

न्युजिल्याण्डका रब पुनः ०६२ सालमा अस्पतालको निरीक्षणमा आए । त्यो बेला गंगालाई जागिर गरेको देखेपछि धेरै खुसी भए । तम्घास आएका रबले पुनः उसैगरी गंगालाई सोधे, 'यत्तिकै जागिर गरेर खुसी छौ कि थप केही गर्न चाहन्छ्याै ?' गंगाले रबलाई भनिन्, 'मजस्तै अपाङ्गता भएकाहरूलाई सहयोग गर्ने संस्था चलाउन चाहन्छु ।'

त्यसपछि रबले संस्था स्थापना र सञ्चालनका लागि सहयोग गर्ने बताए । संस्था स्थापना गरियाे ।अध्यक्ष बने पत्रकार जनार्दन घिमिरे । त्यसपछि तम्घासमै सुरु भयो आशा अपाङ्ग केन्द्र, २ साउन २०६३ देखि ।

गंगा जिल्ला अस्पतालको करार जागिर छाडेर ०६३ पछि पूर्णकालीन सेवामा लागिन् । यसमा उनकी माइली बहिनी राधिका रायमाझीले पनि सहयोग गरिन् । आफूजस्तै अपाङ्गता भएकाहरूलाई पुनःस्थापना गर्ने उद्देश्यले सञ्चालनमा ल्याइएको आशा अपाङ्गता केन्द्रमा अहिले पनि १६ जना बालबालिका छन् ।

केन्द्रमा शारीरिक तथा मानसिक अपाङ्गता भएका बालबालिकाहरू छन् । यो संख्या घटबढ भइरहन्छ । अप्ठ्याराेमा परेकाहरूसमेत केन्द्रमा आउने भएकाले नियमित बस्नेहरू अहिले पनि १६ जना छन् ।

केन्द्रले अहिले जिल्लाभरि नै पुनःस्थापनाका कार्यक्रम गरिरहेकाे छ । कान नसुन्नेहरूलाई मेसिन दिने, हातखुट्टा नभएकाहरूलाई कृत्रिम हातखुट्टा दिने, ह्विलचेयर दिने, फिजियोथेरापि गर्ने काम केन्द्रले गर्दै आएको छ ।

मामाघरले जीवन देखाइदियो

विद्यालयमा घस्रिँदै जाँदा उनका साथीले उनलाई जिस्काउँथे । दुर्व्यवहार गर्थे । तर, गंगाका मामा र हजुरबुबा त्यही विद्यालयमा पढाउने भएकाले नराम्रो भन्नेहरूलाई हप्काउँथे । उनका अनुसार कतिपयलाई त गालामा चड्कनसमेत लगाइदिन्थे रे !

गंगा अहिलेको सफलता र खुसी सबै मामा, हजुरबुबा र हजुरआमाकै कारण सम्भव भएको बताउँछिन् । 'मलाई अक्षर चिनाउने र लेखाउने काम मामाघरबाट भयो । मैले कहिल्यै यो गुन तिर्न सक्छुजस्ताे लाग्दैन', भावुक हुँदै गंगाले भनिन्, 'सबैले पढ्नुपर्छ, पढेर केही गर्नुपर्छ भन्दै हौसला दिनुभयो । मेरो लालनपालन गर्नुभयो । त्यसैले अहिले यहाँसम्म आइपुगेकी छु ।'

मामाघरमा रहँदा हजुरबुबा स्व. चम्फाबहादुर अर्याल, शेरबहादुर, टेकबहादुर, स्व. टोपबहादुर अर्याल, हजुरआमा टोपला, मामाहरू टेक, विमल, रामु, धीरेन्द्र, नगेन्द्र, रमेश, यमबहादुर सबैको सहयोगले नै सफलता मिलेको गंगा बताउँछिन् ।

अधुरो शिक्षा पूरा

सीएमए सकेर करारको जागिर गर्न थालेपछि गंगाको अध्ययन रोकिएकाे थियाे । जागिरकै बीचमा केही महत्त्वपूर्ण तालिम भने गंगाले लिएकी थिइन् । त्यसपछि संस्था जन्मियो । साेही संस्थालाई अगाडि बढाउन खटिइन् । थप पढ्ने उनकाे रहर अधुरै थियाे ।

सेवा गर्ने क्रममै उनी प्लस टु अध्ययनका लागि महेन्द्र माविमा भर्ना भइन् । ७ वर्षपछि अध्ययन गर्न गएकी गंगाले म्यानेजमेन्टमा उत्कृष्ट अंकका साथ प्लस टु पास गरिन् । त्यसपछि रेसुङ्गा माध्यमिक विद्यालयमा मानवशास्त्रमा स्नातक गरिन् ।

'लामो समय अध्ययनको ग्याप भए पनि विषय नलागी नै ब्याचलर सकाएँ', उनी भन्छिन्, 'अब स्नातकाेत्तर हुने अन्तिम धोको छ ।'

स्वदेश र विदेशबाट सहयोग

आशा अपाङ्ग केन्द्र सबैको सहयोगबाट चलेको छ । सुरुवाती वर्षमा गंगालाई केन्द्र सञ्चालनका लागि विदेशबाट सहयोग आउँथ्यो । कृत्रिम हातखुट्टा र अपाङ्गता भएकाहरूलाई आवश्यक पर्ने सेता छडी, ह्विल चेयर पनि सहयोगस्वरुप विदेशबाटै आउँथ्यो । तर, यस्ताे सहयाेग आउन अहिले भने केही कम भएको छ ।

गंगाले अहिले स्थानीय तहहरूसँग सहकार्य गरेर पुनःस्थापना कार्यक्रम गरिरहेकी छन् । पूर्ण अपाङ्गता भएकाहरूलाई अपाङ्गमैत्री संरचना निर्माण गर्ने काम पनि केन्द्रले स्थानीय तहसँग मिलेर गरिरहेको छ ।

परराष्ट्रमन्त्री प्रदीपकुमार ज्ञवाली, नेकपा सांसद गोकर्ण विष्ट, चन्द्र भण्डारी, प्रदेश ५ का सामाजिक विकासमन्त्री सुदर्शन बराल, पूर्वमुख्य सचिव लीलामणि पौडेलकै पहलमा संघबाट बजेटसमेत पारी गंगाले पुनःस्थापनाका कार्यक्रमहरू गरेकी छन् । हाल पनि पुनःस्थापना केन्द्र र सीपमूलक कार्यक्रमका लागि प्रदेशबाट सहयोग मिलेको गंगा बताउँछिन् ।

यस वर्ष १७ लाख रूपैयाँ पुनःस्थापना र सीपमूलक कार्यक्रममा परेको भन्दै त्यसबाट १२ लाखको अपाङ्गमैत्री २ वटा शौचालय, २ वटा बाथरुम र एउटा किचेन बनाउने काम भइरहेको उनकाे भनाइ छ ।

पुनःस्थापनाका लागि गंगा जिल्लाभर पुग्ने गर्छिन् । गंगाकाे संस्थाले गत वर्ष मात्र मालिका गाउँपालिकाका सहयोगमा पूर्ण अपाङ्गता भएका ७ वटा घरपरिवारलाई अपाङ्गमैत्री संरचना निर्माण गरिदिएकाे छ । यसबाहेक हर्दिनेटा, पुर्कोट, तम्घासमा पनि स्थानीय तहसँगकाे समन्वयमा पुनःस्थापनाको काम गरेको उनको भनाइ छ ।

१ दर्जनभन्दा बढी सम्मान, २० भन्दा बढी देशकाे भ्रमण

अहिले गंगा २ कृत्रिम खुट्टाको सहायताले सेवामा सक्रिय छन् । २०६३ सालदेखि पूर्णकालीन सेवामा लागेकी गंगाले करिब १ दर्जनभन्दा बढी सम्मान पाएकी छन् भने २० भन्दा बढी देश घुमिसकेकी छन् । उनले अमेरिकाबाट सन् २०१० मा एक विशेष सम्मान पाएकी छन् । महिला तथा बालबालिका गुल्मी, आमा सरस्वती मुभिज, रायमाझी कुलखान परिवार, पूर्वप्रधानसेनापति राजेन्द्र क्षत्रीलगायतको हातबाट १ दर्जनभन्दा बढी पुरस्कार उनले प्राप्त गरेकी छन् ।

सेवाकै क्रममा उनी विश्वका २१ देश पुगिसकेकी छन् । संस्थाका लागि फन्ड संकलन गर्नदेखि केही व्यक्तिगत साथीको निमन्त्रणमा उनी २१ देश पुगेकी हुन् । उनले न्युजिल्याण्ड, सिंगापुर, अमेरिका, यूके, जर्मनी, इटाली, क्रोएसिया, चेक रिपब्लिक, फ्रान्सलगायतका देश घुमेकी छन् । भ्रमणबाट थप प्रेरणा मिलेको गंगा बताउँछिन् ।

अपाङ्गतालाई 'विचरा' नभनौँ

१४ वर्षदेखि अपाङ्गताको क्षेत्रका काम गरेकी गंगाले धेरैलाई पुनःस्थापना गरेर स्वावलम्बी बनाएकी छन् । अपाङ्गता भएकाहरूलाई अवसर दिइए उनीहरूकाे जीवनस्तर सहज बन्ने उनकाे भनाइ छ । 'उनीहरूलाई दु:खी र विचरा भनेर दया देखाउनुभन्दा हरेक तहमा अवसर दिनुपर्छ । यसो गरेमा अपाङ्गता भएकाहरू राज्यको उच्च पदमा पुग्न सक्छन्, सम्मानकाे अनुभूति गर्न सक्छन्', उनी भन्छिन् ।

कृत्रिम खुट्टाबाटै 'विश्वयात्रा'

उनी जीवनलाई पहिलो संसार ठान्छिन् ।

'मैले जीवनभित्रको विश्व कृत्रिम खुट्टाबाटै घुमिसकेँ । भौतिक विश्वका केही हिस्सा पनि कृत्रिम खुट्टाकै साहारामा घुमेँ । अबका संघर्षपूर्ण पाइलालाई मजस्तै अपाङ्गता भएकाहरूका लागि समर्पित गर्न चाहन्छु', गंगा भन्छिन् ।

प्रकाशित मिति: शनिबार, भदौ १३, २०७७ १२:२९