महामारीविरुद्ध दैनिक १७ घण्टा लड्ने डा. जामुन सिंह

A+ A A-

‘बिहान बाथरुम पुग्दा मिनेटैपिच्छे बिरामीको फोन आउँछ । परिस्थितियस्तो छ कि हरेक फोन उत्तिकै महत्वपूर्ण छ । त्यसैले उठाउनैपर्ने बाध्यता पनि छ । कुन बिरामी कतिखेर कुन पीडामा हुन्छन् सबैसँग डिल गर्नुपर्छ । चैनका साथ कहिल्यै नित्यकर्म पनि गर्न सक्दिनँ’, उनी भन्छन्, ‘न खाजा न कहिल्यै खानाकै ठेगान हुन्छ । पछिल्लो समय प्रायः दिउँसो २/३ बजेपछि मात्र खाना खाने फुर्सद हुन्छ । कहिलेकाहीँ भोकै पनि बस्नुपर्ने अवस्था आइपर्छ । अचेल जीवनको कुनै रुटिनै छैन् ।’

दिनभर कोरोना संक्रमितसँगै अन्यको उपचार र व्यवस्थापनमा समेत खटिने उनी राति २ बजेपछि मात्र ओछ्यानमा कोल्टे फेर्ने मौका पाउँछन् । तर, उठ्नासाथ मोबाइल हेर्दा कम्तीमा ७÷८ वटा कल छुटिसकेको हुन्छ । र, सुतिरहेकैबेला बजिरहने फोनकै घण्टी सुनेर उनका श्रीमती र बालबच्चा आजित भइसकेका छन् ।

प्रादेशिक अस्पताल जनकपुरका कोभिड अस्पताल इन्चार्ज डा. जामुनप्रसाद सिंहको दैनिकी यसरी नै चलेको छ अहिले । धनुषा, महोत्तरी र सर्लाही गरी ३ जिल्लाका संक्रमितको उपचार तथा व्यवस्थापन गर्ने यो अस्पतालले जिम्मेवारी पाएको छ । तर, नेपालमा कोरोना संक्रमण पाइएदेखि रातदिन विभिन्न सरकारी, गैरसरकारी, राष्ट्रिय तथा अन्तर्राष्ट्रिय तालिमपछि संक्रमण रोकथाम, नियन्त्रण तथा उपचारमा खटिएका उनी पछिल्लो समय ‘हार्ड ड्युटी’ ले शारीरिक कमजोरी महसुस गरिरहेको सुनाउँछन् ।

‘अहिले जसरी हामी खटिरहेका छौँ त्यसरी खटिरहने हो भने कोरोना लागे ज्यानको खतरा छ । ८ घण्टाभन्दा धेरै काम गर्नु र १५ दिनमा ७ दिनभन्दा धेरै काम गर्नु स्वास्थ्यका लागि पनि घातक छ,’ उनले भने । तर, जनशक्ति अभावले खटिनुबाहेक तत्काल अर्को कुनै विकल्प नदेखेको उनी बताउँछन् । उपचारपछि निको भएका संक्रमितका साथै अन्य बिरामी परिवारसँग खुसीका साथ दिन बिताइ रहेका छन् । तर, महामारीयता सयौँको ज्यान बचाएका उनले न आफ्नो इष्टमित्रका लागि समय निकाल्न पाएका छन् न परिवारकै लागि ।

‘मिडियामा मलाई संक्रमण भएको सुनेर कहिलेकाहीँ आमा रोइरहन्छिन् तर उहाँलाई भेट्ने समय हुँदैन । फोनमै जसोतसो सम्झाइ बुझाई गरेर सान्तवना दिन्छु । कहीँलेकाहीँ श्रीमती, बालबच्चा सबै विरामी पर्छन् । म १२ बजे राति कोठा पुग्दा सबैजना भोकै सुतिसकेको हुन्छन् । कहिलेकाही म पनि भोकै सुत्छु । बिरामीको बेला समेत परिवारसँगै बस्न नपाउँदा उनीहरू आक्रोश व्यक्त गर्छन्’, डा. सिंहले दैनिक सुनाउँदै थपे, ‘कोठा पुगे लगत्तै गेटबाटै ८ महिनाको छोरो काखीमा आउन खोज्छन् तर नुहाइधुवाई नगरी छुने अवस्था नभएर सधैँ आधा घण्टा कराउँछन् । संक्रमणको जोखिमका कारण अलग्गै सुत्छु ।’

राति १२ बजेसम्म बिरामीसँगै

चीनको वुहानमा कोरोना भाइरस संक्रमण देखिएको समयदेखि डा. सिंहलाई सरकारी कामको सिलसिलामा १५ दिनका लागि इन्डोनेसिया जानुपर्ने भयो । तर, बाटोमा मलेसिया हुँदै जानुपर्ने भएकाले परिवारले उनलाई रोक्ने धेरै कोसिस गरे । ‘मलेसिया हुँदै जानुपर्ने थियो । उतिखेर मलेसियामा पनि संक्रमित भेटिन थालेका थिए । इन्डोनेसियामा ४ वटा प्रदेशको चाइनिज बस्तीमा काम गर्नुपर्ने थियो । त्यहाँ संक्रमणको डर भएकाले नजान परिवारको दबाब थियो,’ उनले महामारीका आफ्ना सुरुवाती दिन स्मरण गरे ।

उनी इन्डोनेसियाबाट नफर्किँदै नेपालमा समेत संक्रमण देखिन थालेको थियो । स्वदेश फर्किँदा विश्व स्वास्थ्य संगठनले खतराको चेतावनी दिइसकेको थियो । तर, संक्रमण नेपालमा प्रवेश गरिसकेपछि व्यवस्थापन कसरी गर्ने चुनौती थियो । जनकपुर पुगे लगत्तै उनलाई स्वास्थ्य मन्त्रालयबाट काठमाडौं आउन फोन आयो । ‘त्यसयता सधैँ बिहान निद्रा खुलेदेखि राति २ बजेसम्म त्यसमै दिनुपरेको छ । कोभिड सम्बन्धमा केही परे फोन गर्नु भनेर सबैतिर मेरै नम्बर दिइएको छ । संक्रमित परिवारसँगै शंकास्पद बिरामीका आफन्त तथा परिवारले मलाई नै फोन गर्छन्,’ उनले भने । सिंहका अनुसार प्रादेशिक अस्पताल जनकपुरले मात्र ११ सय बढी संक्रमित उपचारपछि डिस्चार्ज भएर घर फर्केका छन् ।

सरकारसँग अब २ वटा विकल्प

समुदायस्तरमा संक्रमण फैलिसकेको प्रदेश २ मा यतिखेर कोरोना नियन्त्रण तथा उपचारमा २ वटा चुनौती देख्छन् । कोरोना संक्रमितको उपचार कसरी गर्ने ? साथै, अन्य बिरामीको उपचार कसरी गर्ने ? भनेर जुन हिसाबले तयार गर्नुपथ्र्यो त्यसमा सरकार नराम्ररी चुकेको डा. सिंहको बुझाई छ ।

‘हेल्थ सेक्टरमा सरकाले जुन हिसबले काम गर्नुपथ्र्यो त्यो सकेनन् । यो समाजका साथै स्वास्थ्यकर्मीका लागि पनि खतरा हो । यदि यसरी नै मृत्यु दर बढ्दै जाने हो भने समाजमा त्राहिमामको अवस्था आउँछ,’ उनी थप्छन्, ‘हामीले सरकारलाई स्वास्थ्यकर्मीको ठूलो चेन बनाउन दबाब दिइरहेका छौँ । स्वास्थ्यकर्मीमा तीव्र रूपमा संक्रमित हुँदै गएका छन् । हामी तनावको स्थितिमा छौँ । यदि यसलाई हामी युद्धको संज्ञा दिन्छौँ भने एउटा सेना खसे भने अर्को तयार हुनुपर्छ तर अहिले घाइते हुँदैमा हामीले लडाइँ छोड्नुपर्ने स्थितिमा छौँ ।’

पछिल्लो समय महामारीविरुद्ध खटिएका स्वास्थ्यकर्मीमा जुन हिसाबमा संक्रमण देखिँदै गएको छ त्यसअनुसार संख्यात्मक हिसाबले प्रदेशमा डेढदेखि २ महिनासम्म मात्र चिकित्सकले थेग्न सक्ने अवस्था रहेको उनले बताए । अहिलेको अवस्थामा लकडाउनका साथैै कोभिड र ननकोभिड अस्पतालको विभाजन जरुरी रहेको उनको भनाई छ । ठाउँठाउँमा कोभिड डेडिकेटेड अस्पताल भइदिए उपचार तथा संक्रमण रोकथाम सहज हुने उनको बुझाई छ ।

कोरोना संक्रमितको उपचारका लागि निजी अस्पताल तथा चिकित्सकले सहयोग नगरेको देखिन्छ भन्ने प्रश्नमा उनको जवाफ छ, ‘अहिलेको अवस्थामा कुनै निजी अस्पताल रहेन । सबै अस्पताल सरकारको हो । तर सरकारले डाक्टरको तलब दिनुपर्यो नि । अस्पतालको घरभाडा तिरदिनपर्यो । अनि उपचार गर्न कसले मान्दैन ? सरकारले भन्छ आफै उपचार गर, डाक्टरलाई तलब देउ ? तर, अस्पतालले कहाँबाट दिने ? उपचारमा अर्बौँ खर्च हुन्छ, कुन अस्पतालको सामथ्र्य छ ? सरकारले खर्चबाट पन्छिएर हुँदैन यसबारे सरकारले योजना बनाउनैपर्छ ।’

जनकपुरमा उपचार अभावमा कोरानाका साथै अन्य रोगबाट ग्रस्त व्यक्तिले ज्यान गुमाउनु परेको कुरा उनले इन्कार गरे । यस्तै समुदायस्तरमा संक्रमण फैलिन नदिन मास्क, सेनिटाइजर, साबुनपानी र भौतिक दुरी मात्र विकल्प रहेको उनको भनाई छ ।

‘स्वास्थ्यकर्मीलाई सरकारले बेवास्ता गर्‍याे, जनतामा डर बढ्दै छ’

डब्लुएचओले सुरुवाती चरणमा गरेको गल्तीको परिणामस्वरुप आम जनताका साथै पछिल्लो समय स्वास्थ्यकर्मीसमेत भयवित रहेको उनले बताए । ‘रातिराति यतिसम्म चिन्ता हुन्छ कि श्रीमतीसँग कुराकानी गर्दागर्दै दिमाग अलग भइसकेको हुन्छ । बिरामीलाई बाहिर पठाउनुपर्यो भने ३ सयपटक फोन गर्नुपर्छ । मसँग यति नेटवर्किंङ हुँदाहुँदै सिफ्ट गर्न यति मिहिनेत गर्नु परिरहेको छ । तर, भोलिका दिनमा मलाई केही भयो भने मेरो परिवार चिच्याए पनि मेरो उपचार कसैले गरिदिन्छ कि दिँदैन चिन्ता हुन्छ,’ बाल रोग विशेषज्ञ समेत रहेका डा. सिंहले वर्तमान स्थितिलाई विश्लेषण गर्दै भने, ‘अहिले सबैको मनमा डर पसिसकेको छ । डाक्टरलाई सिरियस भएको देख्दा आम जनता झनै डराउँछन् । आफ्नै साथीलाई त्यस्तो देख्दा मनमा विभिन्न तरंग आउँछन् ।’

सरकारले उपचारको क्रममा स्वास्थ्यकर्मीको मृत्यु भए उनको परिवार तथा बालबच्चाका लागि कुनै नीति नबनाएका कारण झनै चिन्ता बढेको उनको बुझाई छ । कम्तीमा सरकारले मृतक स्वास्थ्यकर्मीको परिवारलाई जागिर र बालबच्चालाई शिक्षाको व्यवस्था गर्नुपर्ने उनको धारणा छ । ‘नेपालका स्वास्थ्यकर्मी अत्यन्तै कम तलबमा काम गर्छन् । त्यसमा सरकारले २५ लाखको विमा गरिदिएको छ । एउटा डाक्टर तयार हुन करोड बढी रुपैयाँ खर्च हुन्छ । ४० वर्ष लाग्छ । योत स्वास्थ्यकर्मीसँग सरासर अन्याय हो नि,’ उनले गुनासो गरे ।

‘सरकारले मात्र गरेर सम्भव छैन, सबै एकजुट हुनुपर्छ’

धनुषा, महोत्तरी र सर्लाही लगायत प्रदेशका विभिन्न जिल्लाहरूमा क्वारेन्टाइन र आइसोलेसनको अवस्था भद्रगोल छ । भेन्टिलेटर लगायतका स्वास्थ्य सामग्री अभाव छ । संक्रमितले न राम्रो बास पाएका छन् न भोजन । यस्तो अवस्थामा आउनुको प्रमुख कारण महामारीमा व्यापारीकरण र व्यक्तिगत लाभको लोभ रहेको उनको बुझाइ छ ।

‘सबैभन्दा पहिले यहाँ कसैको नियत सफा छैन । त्यसैले व्यवस्थापन कमजोर भएको हो । ठेक्कापट्टामा सबैले फाइदा खोज्छन् । यहाँ खाना खुवाउने, क्वारेन्टाइन व्यवस्थापन गर्ने सबै काम स्वास्थ्यकर्मीलाई नै दिइयो । जुन काम जोसँग सम्बन्धित छ उसैलाई दिनुपथ्र्यो । खाना खान दक्ष जनशक्ति खटाउनुपथ्र्यो,’ उनले अगाडि थपे, ‘महामारीमा सेवाभाव हुनुपथ्र्यो । दिनमा एउटा मात्र लगाउ मिल्ने मास्क र पीपीईको भाउ आकाश छोएको छ । हामी सबै मिलेर काम गर्नुको विकल्प छैन । यो कसैमाथि आरोप प्रत्यारोप गर्ने बेला होइन । कमीकमजोरी आत्मसात गरी अघि बढ्नुपर्छ ।’

विषम परिस्थितिमा सरकारलाई दान आवश्यक रहेको उनको बुझाई छ । समाजलाई एकजुट हुनुपर्ने बताउने डा. सिंह अब सरकारको भर परेर मात्र बस्न सक्ने स्थिति नरहेको सुनाउँछन् ।

प्रकाशित मिति: आइतबार, भदौ ७, २०७७ १३:०९