कोरोना व्यवस्थापनमा अमेरिकी मोडल

A+ A A-

स्वास्थ्य तथा जनसंख्या मन्त्रालयका प्रवक्ता प्रा.डा. जागेश्वर गौतमले कोरोना नियन्त्रणको क्षेत्रमा नेपालले अमेरिकाभन्दा राम्रोसँग व्यवस्थापन गरेको दाबी गरिरहेका छन् ।

संसारलाई खरानी बनाउने सामर्थ्य राख्ने अमेरिकाले पनि भाइरससँग लड्न नसकेर बेहाल भइरहेको अवस्थामा नेपालले उसले भन्दा राम्रो र व्यवस्थित रूपमा काम गरिरहेको गौतमको दाबी छ ।

यो पनि पढ्नुहोस्

अमेरिकाले भन्दा राम्रो गरेका छौँ

अमेरिकामा दिनदिनै बढ्दै गइरहेको कोरोना भाइरस संक्रमितको संख्या हेर्दा कहालीलाग्दो छ । हरेक दिन ४० हजारभन्दा बढी नयाँ संक्रमित पहिचान भइरहेका छन् । १७ अगस्टसम्ममा ५६ लाखभन्दा बढी व्यक्ति संक्रमित भइसकेका छन् ।

अस्पतालमा कोभिड- १९ का बिरामीको भीड छ । मृत्यु हुनेको संख्या पनि १ लाख ७३ हजार नाघिसकेको छ । बाहिरबाट हेर्दा अमेरिकाको अवस्था वास्तवमै कहालीलाग्दो देखिन्छ ।

संक्रमितको संख्या डरलाग्दो गरी फैलिँदै जाँदा अमेरिकाले कोरोनाको संक्रमण नियन्त्रणका लागि कुनै काम नै गरेको छैन वा तयारी शून्य वा विकल्पविहीन बनिसकेको जस्तो लाग्छ ।

स्वास्थ्य तथा जनसंख्या मन्त्रालयका प्रवक्ता गौतमले पनि यसकै आधारमा आफ्नो धारणा बनाएका बुझ्न सकिन्छ । अमेरिकामै बसिरहेकाहरू वर्ल्डोमिटरमा कोरोना संक्रमितको संख्या हेर्छन् तब कहालिन्छन् । जब बाहिर निस्किन्छन् वा आफ्नै दैनिकी सुरु गर्छन्, त्यस्तो अनुभव नै गर्दैनन् ।

यस लेखमा अमेरिकाले कोरोना संक्रमणसँग जुध्नका लागि अमेरिकाले तल्लो तहमा गरिरहेका प्रयासहरूलाई सबैले बुझ्ने गरी लेख्ने प्रयत्न गरिएको छ । यसमा नीति, रणनीति, बजेटलगायतका ठूला कुरा समेटिएका छैनन् ।

अलिकति विगतमा फर्किऔँ ।

सन् २०२० को मार्च तथा अप्रिलमा अमेरिकामा कोरोना संक्रमणको दर द्रुत गतिमा फैलियो । यसैलाई हेरेर धेरै विश्लेषकले अमेरिकाको महाशक्ति खोसिन लागेको आसयमा विभिन्न लेख लेखे ।

हुन पनि त्यस समयमा हरेक दिन ३० हजारभन्दा बढी संक्रमित र ३ हजारभन्दा बढी मृतकको संख्या सार्वजनिक भइरहेको थियो । संक्रमण र मृत्युदर तीब्र गतिमा फैलिँदै गए पनि अमेरिकाले चिनियाँ मोडलले बन्दाबन्दी घोषणा गरेन ।

नागरिकलाई महत्त्वपूर्ण काममा बाहेक घरबाहिर ननिस्किन आग्रह गर्दै स्टे एट होम अर्डर मात्र जारी गरेको थियो । सक्ने र मिल्नेसम्म घरमै बसे अनि कतिपय निस्किए । तर, नागरिकलाई बाहिर निस्किनै नपाउने, हिँडडुल गर्नै नपाउने नियमसहितको बन्दाबन्दी गरेन ।

त्यस समयमा नागरिक पनि कुनै महत्त्वपूर्ण काम नपरीकन घरबाहिर निस्किएनन् । मनोरञ्जनस्थल, पार्क तथा खेद मैदानमा गएनन् । सबैभन्दा धेरै मानिसको जमघट हुने प्रमुख स्थान मानिने चर्च बन्द गरे र भर्चुअल रूपमा सञ्चालन गरे । विद्यालय, क्याम्पस अनलाइन प्रणालीमा रूपान्तरण गरे । अत्यावश्यकबाहेकका अन्य बजार र पसलहरू बन्द गरिए ।

अमेरिकामा खाद्य सामग्री स्टोर, मेडिकल पसल मात्र होइन रेस्टुरेण्टलाई पनि अत्यावश्यक सामग्री बिक्री गर्ने स्थानको रूपमा उल्लेख गरिएको छ । त्यसैले अधिकांश रेस्टुरेण्टले स्टे एट होम अवधिमा त्यहीँ बसेर खाने डाइनिङ मात्र बन्द गरे । तर, टेक अवे सेवा कहिल्यै बन्द गरेनन् । मनोरञ्जनस्थल बन्द भए तर सार्वजनिक यातायातका साधन कहिल्यै बन्द गरेनन् ।

बढी मानिसको भीड हुने र प्रत्यक्ष रूपमा सेवाग्राही र सेवाप्रदायक भेट हुने सरकारी सेवा बन्द गरे । जस्तै : मोटर लाइसेन्सको ट्रायल बन्द भयो, गाडीको नवीकरण गर्नका लागि गर्नुपर्ने जाँच जस्ता काम बन्द भए । यस्ता केही सीमित सेवाबाहेक सम्पूर्ण सेवालाई अनलाइन प्रणालीबाट सञ्चालन गरे ।

सरकारले मानिस भेला हुने स्थान बन्द त गरिदियो तर व्यक्तिको घुमफिर गर्ने स्वतन्त्रतामा लगाम लगाएन । घरबाहिर ननिस्कन अनुरोध गर्‍यो तर घरभित्रै जर्बजस्ती थुन्ने प्रयत्न गरेन । कतिपय व्यक्तिहरू बाहिर निस्किन छाडेनन् । कोरोना संक्रमणको गति धेरै रोकिएन ।

यद्यपि, यसबीचमा अमेरिकी केन्द्रीय तथा राज्य सरकारले कोरोनासँग जुध्नका लागि आवश्यक पर्ने सम्पूर्ण तयारी गरेका देखिन्छ । कोरोना परीक्षणको आफ्नो क्षमतामा व्यापक सुधार गरे ।

करिब ४५ दिन जारी भएको स्टे एट होम अर्डरको अन्त्य गर्ने दिन इलिनोई राज्यका गर्भनर जेबी प्रिट्झकरले दिएको मन्त्व्यले अमेरिकी संक्रमण नियन्त्रणका लागि गरेको पूर्वतयारीलाई बुझ्न सजिलो पार्छ । उनले आफ्नो राज्यमा मात्र हरेक दिन एक लाख व्यक्तिको परीक्षण गर्ने र ३० हजारलाई स्वास्थ्य सेवा दिनका लागि राज्य सरकारले तयारी पूरा गरेको बताएका थिए ।

यहि १८ अगस्टमा वासिङ्टनन पोस्टमा प्रकाशित एउटा समाचारअनुसार अमेरिकी सरकारले पछिल्लो ३ महिनामा कोरोना भाइरससँग जुध्नका लागि दशौँ हजार भेन्टिलेटर बनाएको छ । यसका लागि ३ बिलियन डलर खर्च गरिसकेको छ ।

यही बीचमा नेपाल सरकारले पनि ११ चैतदेखि ६ साउनसम्म बन्दाबन्दी गर्‍यो । त्यत्रो समय बन्दाबन्दी गरेर पनि न त आफ्नो परीक्षण क्षमतालाई बढायो, न भेन्टिलेटर थप्यो वा न त कुनै स्वास्थ्य सेवा विस्तारका लागि काम नै गर्‍यो । अथवा न त कुनै आवश्यक नीति, रणनीति र योजना नै बनायो ।

बन्दाबन्दी मात्र विकल्प हो भन्ने दुष्प्रचारशिवाय केहिीगरेन । परिणामतः बन्दाबन्दी खोल्नेवित्तिकै कोरोना संक्रमण डरलाग्दो गरी बढेर गयो र फेरि बन्दाबन्दीमा फर्किनुपर्‍यो ।

५ महिना देशै बन्दाबन्दीमा राखेर कोरोना संक्रमण नियन्त्रण गर्नका लागि सिन्कोसम्म भाँचिएन । भूगोलमा नेपालभन्दा अलिक ठूलो अर्थात् १ लाख ४९ हजार ९ सय ९७ वर्ग किलोमिटर क्षेत्रफल रहेको अमेरिकाको इलिनोई राज्यको कुल जनसंख्या १ करोड २६ लाख ७१ ह्जार ८ सय २१ छ ।

यस राज्यले मात्र प्रतिदिन एक लाख व्यक्तिको परीक्षण गर्न सक्ने क्षमता विस्तार गर्‍यो । तर, नेपालमा भने त्यो शक्तिशाली देशको तरिका र शैली हो, हाम्रो त्यत्रो क्षमता छैन भन्दै आत्मसमर्पण शैलीमा बसियो ।

यतिबेला अमेरिकामा स्टे होम अर्डर अन्त्य गर्नेवित्तिकै अमेरिकामा पनि डरलाग्दो गरी संक्रमण फैलिएको छ र बन्दाबन्दी अन्त्य गरेपछि नेपालमा पनि उस्तै अवस्था छ । स्टे एट होमको अवधिमा गरिएको पूर्वतयारीले अमेरिका अहिले सामान्य अवस्थामा आफ्ना सम्पूर्ण गतिविधि सुचारु गरिरहेको छ भने नेपालले २० अगस्टदेखि फेरि निषेधाज्ञा जारी गरेको छ ।

बन्दाबन्दीको समयमा सत्ताको खिचातानीले आवश्यक कुनै काम भएन । खरिद गरिएका सामग्री र वितरण गरिएको राहतमा भ्रष्टाचार र अनियमितताले गर्दा गुणस्तरहीन सामग्री खरिद र व्यवस्थापनले स्रोत र साधनको नास मात्र भयो ।

नागरिकले पाउने दु:ख, हैरानीमा कुनै कमी भएन । अमेरिकामा अहिले पनि जो कोहीले चाहेर कोरोना परीक्षण हुँदैन । यसका लागि डाक्टरले आवश्यक ठानेमा मात्र गर्ने व्यवस्था छ । तर, नेपालमा राजनीतिक दलका आफन्त र घरपरिवार अनि उसले सिफारिस गरेकाको मात्र सहजै परीक्षण गर्ने काम भइरहेको छ ।

वास्तविक आवश्यकता परेका नागरिक अहिले पनि परीक्षणको अभावमा छन् । परिणामतः डरलाग्दो गरी कोरोना संक्रमण बढिरहेको छ ।

अमेरिकाले बन्दाबन्दी नगरेर र स्टे एट होम मात्र जारी गरेर कोरोना संक्रमणसँग जुध्नका लागि कुन किसिमले तयारी गर्‍यो भन्ने कुरा अत्यन्तै रोचक देखिन्छ ।

कुल जनसंख्या ३३ करोड १२ लाख रहेको अमेरिकाले १७ अगस्टसम्ममा ७ करोड १६ लाख ९० हजारभन्दा बढी नागरिकमा कोरोना परीक्षण गरिसकेको छ । अर्थात् प्रति १० लाखमा २ लाख १६ हजार जनामा परीक्षण गरेको देखिन्छ ।

कुल जनसंख्या २ करोड ९२ लाख रहेको नेपालले ८ लाख ५५ हजार नागरिकमा कोरोना परीक्षण गरेको छ, जुन प्रति १० लाखमा २९ हजार ६ सयको हाराहारीमा रहेको छ । त्यो पनि आधाभन्दा बढी आरडीटी परीक्षण छ ।

यतिबेला सामान्य मानिसले अमेरिकाको दैनिकीमा कोरोनाअघि र पछिको अवधिमा खासै फरक अनुभव गर्दैन । फरक यत्ति हो, पहिला मुख देखाएर जतासुकै छुँदै हिँड्न सक्थे । अहिले मास्क लगाउँछन्, कतै छुनुपर्‍यो भने सानो डिब्बामा बोकेर हिँडेको स्यानिटाइजर तत्काल प्रयोग गर्छन् ।

त्यसबाहेकका अरू कुनै पनि कुरा रोकिएका छैनन् । स्टे एट होम अवधिमा बन्द भएका मनोरञ्जनस्थल, पार्क, सुपर मार्केटदेखि लिएर रेस्टुरेण्ट, बार तथा डिस्कोसमेत खुलिसकेका छन् ।

वालमार्ट जस्ता खाद्यान्न सामग्री बिक्री गर्ने स्टोरदेखि कोल्स जस्ता लत्ताकपडा बिक्री गर्ने स्टोरसम्म पूर्ववत् अवस्थामा सञ्चालित छन् ।

वालमार्टमा स्टोरको क्षमताअनुसार भित्र रहने ग्राहकको संख्या तोकिएको छ । मूल ढोकामा भित्र छिर्ने र बाहिर निस्किने ग्राहकको तथ्याङ्क राख्ने व्यवस्था मिलाइएको छ । निश्चित संख्याभन्दा बढी व्यक्तिलाई भित्र जान नदिने, भित्र ठाउँठाउँमा स्यानिटाइजर राख्ने, खुला स्थान प्रशस्त छाड्ने, सामान किन्ने स्थानलाई एकतर्फी बनाउने जस्ता काम गरिएका छन् ।

यसैगरी चेक आउट गर्ने स्थानमा मानिसको अत्यधिक चाप हुन सक्ने अवस्थालाई मध्यनजर गर्दै सेल्फ चेक आउट गर्ने स्थानहरू बढाइएका छन् ।

स्टोरभित्र मास्क अनिवार्य गरिएको छ । यस्तै अवस्था अन्य बजार तथा स्टोरहरूमा समेत अनिवार्य गरिएको छ । स्टोरहरूमा ६ फिटको दूरीलाई सुनिश्चित गरिएको छ । स्यानिटाइजरको उपलब्धता हरेक स्थानमा छ । यस्ता स्थानले आफ्नो अनलाइन फ्रि डेलिभरीलाई बढी प्रवर्द्धन गरिरहेका छन् ।

अमेरिकामा सामान्यतया हरेक स्टोरहरू फ्रेन्चाइज छन् । फ्रेन्चाइजविनाका स्टोरहरूलाई अमेरिकामा स्थापित हुन अलिक कठिन छ । निश्चित देशका संस्कृतिलाई प्रवर्द्धन गर्ने रेस्टुरेण्ट तथा स्टोरबाहेक सबै फ्रेञ्चाइज स्टोर मात्र छन् ।

त्यसैले यस्ता फ्रेन्चाइज स्टोरहरूमा एउटै मोडलमा कोरोनाबाट बच्ने तयारी गरिएको छ । धेरैजसो स्टोरले ग्राहक तान्नका लागि विभिन्न स्किमहरू ल्याइरहेका छन् ।

एउटा किन्दा अर्को सित्तैमा, ठूलो प्रतिशत छुट जस्ता स्किमले मान्छेलाई घरबाहिर निकाल्न प्रयास गरिरहेका छन् । यसैगरी सम्पूर्ण बैंकका सम्पूर्ण शाखाले ड्राइभ थ्रु सेवा दिएका छन् । सेवाग्राही गाडीमै जान्छन्, गाडीबाट नझरीकनै सम्पूर्ण काम सम्पन्न गरेर फर्किन्छन् ।

अमेरिकामा रहेका विद्यालय, विश्वविद्यालय तथा क्याम्पसका सम्पूर्ण अध्ययन, अध्यापन अनलाइन प्रणालीमा पूर्ववत् ढंगले सञ्चालित छन् । यहाँका विद्यालय तथा विश्वविद्यालयका शैक्षिक क्यालेन्डरमा एक दिन पनि तलमाथि भएन । अहिले विद्यालयलाई अनलाइन र इन पर्सन दुवै तरिकाबाट सञ्चालन गरिरहेका छन् ।

विद्यालयमा बालबालिकाको नियमित स्वास्थ्य चेक गर्ने, २ वटा सिफ्टमा कक्षा सञ्चालन गर्ने जस्ता विधिहरू अवलम्बन गरिएका छन् । विद्यालयमा रहेका सम्पूर्ण बच्चालाई गुगल क्रोम (सानो ल्यापटप) विद्यालयले नै दिएका छन् ।

उक्त ल्यापटपमा गुगल क्लासरुम अर्थात् विद्यालयका गतिविधिमा मात्र खुल्छन् । किन्डर गार्डेन पढ्ने बच्चाले पनि आफैँले चलाउन सक्ने गरी उक्त सफ्टवेयर निर्माण गरेका छन् । उनीहरूको छुट्टै ईमेलसमेत खोलिदिएका छन् । बच्चालाई उत्प्रेरित गर्न पढ्ने सामग्री तथा अन्य आवश्यक कुरा सोही ईमेलमा पठाउँछन् ।

कोरोनाका कारण स्टे एट होम अर्डरको समयमा यहाँका अधिकांश स्टोर बन्द थिए । ती सम्पूर्ण स्टोरको घर भाडा सरकारले व्यहोरिदियो । साना व्यवसायीले कुनै आर्थिक सङ्कट भोग्नुपरेन ।

त्यस्ता स्टोरमा काम गर्ने कामदारले आफ्नो रोजगारी गुमाए । त्यसको व्यवस्थित तथ्याङ्क भएका कारण ती रोजगारी गुमाउनेहरूलाई अघिल्लो महिनासम्म साप्ताहिक ६ सय डलरको दरले पैसा बैंक खातामै पठाइदियो सरकारले ।

सबैभन्दा ठूलो कुरा यस अवधिमा घरभाडा वा अन्य ऋणको मासिक किस्ता समयमा बुझाउन नसके पनि त्यसले व्यक्तिको क्रेडिट हिस्ट्रीमा कुनै असर नपार्ने निर्णय गरिदियो । त्यसले यहाँका नागरिकलाई ठूलो सहयोग गर्‍यो । अमेरिकामा क्रेडिट र क्राइम हिस्ट्रीको ठूलो महत्त्व छ ।

यसैगरी साना व्यवसायीहरूको व्यवसाय अहिले पनि पूर्ववत् रूपमा सञ्चालन हुन नसकिरहेकाहरूलाई सहयोग उपलब्ध गराउने व्यवस्था मिलाएको छ । कोरोनाको अवधि तथा त्यसभन्दा पछि नयाँ व्यवसाय खोल्नका लागि उत्प्रेरणा गर्न खुलेका वा खुल्दै गरेका नयाँ व्यवसायलाई अत्यन्तै न्यून ब्याजदरमा ऋण उपलब्ध गराउन बैंकहरू बीचमा प्रतिष्पर्धा देखिन्छ ।

स्टे एट होम अवधिमा ग्लोबल ट्रेड मी एलएलसी नामक नयाँ कम्पनी खोलेका गैरआवसीय नेपाली कृष्ण भण्डारी र ट्रान्स हिमालय कम्पनी खोलेका डा. शिवहरि दाहाल यतिबेला बैंकले निकै सस्तो ब्याजदरमा ऋण उपलब्ध गराउनका लागि दिनदिनै फोन, ईमेल आउने क्रम जारी रहेको बताउँछन् ।

अमेरिकामा बैंकबाट ऋण लिनका लागि व्यक्तिको क्रेडिट हिस्ट्री राम्रो छ भने विनाधितो आफूले सुरु गर्न लागेको परियोजनालाई नै देखाएर ऋण लिन सकिन्छ । अहिले बैंकले नयाँ व्यवसाय सुरु गर्नका लागि आवश्यक भएमा यस्तो ऋण लिन प्रेरित गरिरहेका छन् ।

अमेरिकाको न्युयोर्क, सिकागो जस्ता केही सीमित शहरलाई छाडेर भन्ने हो भने सार्वजनिक यातायात सेवा अत्यन्तै कमजोर छ । प्राय: हरेक व्यक्तिको आफ्नै सवारी साधन हुने भएकाले सार्वजनिक यातायातलाई त्यति धेरै ध्यान दिनुपर्ने देखिँदैन ।

यद्यपि, विभिन्न काउण्टीले सञ्चालन गरेका सार्वजनिक बसको ढोकामै स्यानिटाइजर राखिएको छ । टिकट अनलाइन सिस्टमबाट लिन मिल्ने त पहिले नै व्यवस्था थियो । एउटा लाइनको सिटमा एक जना मात्र बस्न मिल्ने बनाएका छन् ।

मेडिकल सेवा प्रभावकारी बनाएको छ । कोरोना अस्पताल र ननकोरोना अस्पताल छुट्टाछुट्टै तोकिएका छन् । कोरोनाको लक्षण देखिएका बिरामीले सम्बन्धित काउण्टीले तोकिदिएको टेलिफोनमा फोन गरेपछिका पीसीआर परीक्षण गर्ने व्यवस्था गरेका छन् ।

टेलिफोनमै सम्पूर्ण स्वास्थ्यसम्बन्धी जानकारी उपलब्ध गराउने व्यवस्था छ । अप्रिलमा अमेरिकाको स्वास्थ्य सेवामा जस्तो किसिमको भद्रगोल देखिएको थियो, जुन महिनामा आइपुग्दा त्यसमा आमूल परिवर्तन गरिसकेको देखिन्छ ।

स्टे एट होम अर्डर जारी गरेर यहाँको सरकारले सामान्य रूपमा सोच्नै नसक्ने तयारी गरेको कारण आजको दिनमा अमेरिका पूर्ववत् रूपमा व्यवस्थित ढंगबाट सञ्चालनमा छ ।

स्वास्थ्य सेवामा मात्र होइन, सम्पूर्ण अर्थतन्त्रलाई कसरी व्यवस्थापन गर्ने भन्नेसम्मका रणनीतिहरू बनायो । सरकारले बनाएका रणनीतिहरूलाई क्षेत्रगत निकायहरू र बजारले समेत पूर्ण रूपमा कार्यान्वयन गर्‍यो ।

यी सबै काम सहजै हुनुमा नागरिकको सरकारमाथिको विश्वासले काम गरेको देखिन्छ । अमेरिकामा सरकारप्रति नागरिक विश्वास यति धेरै देखिन्छ कि सरकारले जे आदेश दियो, त्यो मान्छन् ।

जस्तो : सरकारले मास्क लगाउन, स्यानिटाइजर प्रयोग गर्न र ६ फिटको दूरी कायम राख्न भन्यो, त्यो गरिरहेका छन् । समुद्रको बिचमा रमाइलोका लागि जाने, डिस्को जानेलगायतका काममा सरकारले रोक नलगाएपछि त्यहाँ नियमित जान थाले । मास्क लगाएर समुद्र तथा लेकको बीचमा पौडिइरहेका कतिपय हास्यास्पद दृश्यसमेत अमेरिकामा देख्न सकिन्छ । यी सबै कुरा आर्थिक रूपमा सम्पन्न भएर मात्र भएका होइनन्, जवाफदेही र उत्तरदायी राज्य संयन्त्र हुँदा त्यसले समग्र क्षेत्रमा सकारात्मक प्रभाव पार्ने देखिन्छ ।

राष्ट्रपति टम्पलाई हेरेर गैरजिम्मेवार जस्तो देखिन्छ तर राज्यका सम्पूर्ण प्रशासनिक संयन्त्र सबै आफ्ना करदाताप्रति उत्तरदायी छन् । स्टे एट होम आदेश किन गर्ने र किन गरेको भन्ने कुराको जवाफ दिनुपर्ने भएकाले उनीहरूले तयारी गरे ।

नेपालमा महिनौँ बन्दाबन्दी किन गरेको ? त्यत्रो समय बन्दाबन्दी गरेर के भयो ? अब फेरि किन निषेधाज्ञा जारी गरेको र यस निषेधाज्ञाको अवधिमा के तयारी गरिन्छ ? जस्ता प्रश्नको जवाफ दिनु नपर्ने हुँदा शासक र प्रशासक निस्फिक्री देखिन्छन् । आफू राज्य सत्ताको दुरूपयोग गर्दै सुरक्षित छन्, नागरिकको स्वास्थ्यको के चिन्ता ?

प्रकाशित मिति: बिहीबार, भदौ ४, २०७७ १७:४४