चलचित्र क्षेत्रमा कोरोनाले उब्जाएको बहस

A+ A A-

विश्वव्यापी रूपमा देखापरेको कोभिड- १९ को अनपेक्षित र अप्रत्याशित मार खेपिरहेको छ, चलचित्र क्षेत्रले । वैश्विक सिने जगतकै यो दशाले नेपाली चलचित्रलाई नछोप्ने कुरै भएन ।

विभिन्न राजनीतिक, सामाजिक र प्राकृतिक संक्रमणपछि तङ्ग्रिन खोजिरहेको नेपाली चलचित्र फेरि थला परेको छ । आगामी दिनमा नेपाली चलचित्रको गति र दिशा कस्तो रहला ? स्वाभाविक हिसाबले अहिले गरामगरम बहस चल्न थालेको छ ।

मूलत: कोरोना-संक्रमणकालमा उठेको सवाल छ, ‘नेपाली चलचित्रको अवस्था उस्तै रहला ?’

यो प्रश्नलाई दुई पाटोबाट विश्लेषण गर्न थालिएको छ । एक-आर्थिक वा लगानी, हल सञ्चालन र चलचित्र क्षेत्रका जनशक्तिको क्राइसिस । अर्को पक्ष- चलचित्रको कथा, प्रस्तुति र शिल्प ।

६ दशक लामो इतिहास बोकेर सुस्त गतिमा भए पनि दौडिरहेको नेपाली चलचित्र अहिले ‘पज’ भएको छ । अर्थात् यसको गति एकाएक रोकिएको छ । सन्नाटा छाएको छ ।

यो सून्य अवस्था कहिलेसम्म रहने हो, त्यसको कुनै टुङ्गो छैन । त्यसैले चलचित्रको भविष्य-रेखाबारे अहिले नै ठोस अनुमान गर्न त्यति सम्भव देखिँदैन । भोलिका दिनमा नेपाली चलचित्रले कस्तो गति तय गर्नेछ भन्ने कुरा अनिश्चित छ ।

अहिलेको अवस्थालाई हेरेर सामान्य आँकलन गर्न सकिन्छ कि, कोरोना महाव्याधिले नेपाली चलचित्रलाई पनि ऋणात्मक अवस्थामा पुर्‍याएको छ । निर्माता, लगानीकर्ता, हल संचालक, वितरकमाथि आर्थिक व्ययभार बढेको छ । प्रदर्शनको मुखैमा रहेका चलचित्रहरू थन्किएका छन् ।

रिलिजको तयारीमा रहेका चलचित्र ‘म यस्तो गीत गाउँछु-२, निरफूल, प्रेम गीत-३, चपली हाइट-३, हिजो आजका कुरा’ लगायत रिलिज हुन पाएनन् । छायांकनरत ‘ए मेरो हजुर-३, परदेशी-२, २ नम्बरी’ लगायत चलचित्रले छायांकन रोक्न बाध्य भए ।

छायांकनको अन्तिम तयारीमा रहेका चलचित्रहरू पनि छायांकनमा जान पाएनन् । हलवालाहरू बैंकको ब्याज तिर्दा खुइया काड्न थालिसके । यहीँबाट पनि प्रष्ट हुन्छ चलचित्र क्षेत्रले बेहोर्नुपरेको घाटा ।

०००

यो घाटा तुरुन्तै परिपूर्ति हुने अवस्था पनि छैन । किनभने, चलचित्र हलहरू कहिलेबाट संचालन हुने हुन् भन्ने कुराको टुंगो नै छैन । त्योमाथि हल सुरु हुनेबित्तिकै दर्शक हलमा पुगिहाल्छन् भन्ने कुराको कल्पना अहिले गर्न सकिँदैन ।

यो माहामारीका कारण धेरैले आफ्नो रोजगारी गुमाएका छन् । त्यसैले लकडाउनपछि सबैको पहिलो प्राथमिकता भनेको काम नै हुन्छ । लामो समय अनुत्पादक भएका व्यक्तिहरू तुरुन्तै हलमा जान खोज्दैनन् । मनोरञ्जनलाई उनीहरूले वास्ता गर्दैनन् । त्यसैले हल संचालनमा आइहाले पनि दर्शकको सन्तोषजनक उपस्थिति देख्न गाह्रो हुनेछ ।

अहिले धेरैको आर्थिक स्थिति पनि कमजोर भएको छ । त्यसैले मनोरञ्जनमा उनीहरूले पैसा खेर फाल्ने आँट गर्दैनन् । आफ्नो आर्थिक अवस्था सामान्य अवस्थामा आइसकेपछि मात्र उनीहरूले मनोरञ्जन खोज्न थाल्छन् ।

त्योमाथि कोरोनाको डर सबैमा छँदै छ । त्यसको उपचार अहिलेसम्म पनि पत्तो लागेको छैन । खोप पत्ता लागिहाले पनि त्यसलाई प्रयोगमा ल्याउन लामो समय लाग्ने विज्ञहरूले बताइरेहका छन् । त्यसैले पनि जबसम्म यसको समाधान भेटिँदैन वा कोरोना भन्ने शब्द दर्शकले बिर्सिंदैनन्, तबसम्म कोही दर्शक हल पुग्ने साहस गर्दैनन् ।

यो अवस्थमा चलचित्र रिलिज गरिहाल्न जोकोही निर्माताहरू पनि डराइरहेका छन् । कारण, दर्शक नआउने डर नै त हो । केही निर्माताहरू त चलचित्र बनाउन पनि डराइरहेका छन् ।

यसको एक फाइदा पनि छ, अब चलचित्र क्षेत्रमा ‘टुरिस्ट प्रोड्युसर’ भने कम हुनेछन् । जसले चलचित्र क्षेत्रलाई नै आफ्नो कर्म वा पेसा बनाएको छ, ती व्यक्तिहरू भने केही तह माथि उठ्नेछन् । तसर्थः अब चलचित्र कम र गुणस्तरीय निर्माण हुने धेरैको आशा छ ।

तर, चलचित्र कम निर्माण हुनेबित्तिकै कलाकारहरू बेरोजगार हुने पक्का हुन्छ । त्यसैले राम्रो काम गर्ने कलाकारहरू चलचित्र क्षेत्रमा टिक्नेछन् भने अन्य कलाकार भने पाखा लाग्नेछन् ।

कोरोनाका कारण नेपाली चलचित्र क्षेत्रले ठूलो जनशक्ति गुमाउनुपर्ने हुन्छ । कलाकारभन्दा पनि यहाँ प्रविधिकहरू यस क्षेत्रबाट पलायन हुनेछन् ।

अहिले नै प्रायः प्राविधिकहरू गाउँ फर्किएका छन् । दैनिक ज्याला मजदुरी गरेर खानेहरू आफ्नो विकल्पको खोजीमा लागिसके । त्यसैले उनीहरूलाई फर्काउन गाह्रो हुन्छ । एउटा चलचित्रका लागि उनीहरू राजधानी फर्किने छैनन् ।

०००

कोरोनापछि चलचित्र क्षेत्रले कथा, प्रस्तुति र शिल्पमा कायापलट नै गर्ने धेरैले बोलिरहेका छन् । तर, त्यो कुरा अहिले सम्भव देखिँदैन । निरन्तर काम गर्दै आइरहेका निर्माता-निर्देशकले कायापलट गर्ने विषयवस्तु उठाउने छैनन् ।

लकडाउनले उनीहरूको सोचाइ र काम गर्ने शैलीमा केही भिन्नता ल्याएको छैन । सोही मान्छेले नै चलचित्र बनाउन निरन्तरता दिने हो भने चलचित्र क्षेत्र पुनः पुरानै ढर्रामा चल्नेमा शंका छैन ।

अहिले चलचित्र क्षेत्रमा हाँस्य कथाहरू बिकिरहेका छन् । हाँस्यप्रधान चलचित्रले दर्शकलाई हलसम्म तानिरहेको थियो । अब पनि केही समय हाँस्य चलचित्रहरूले नै स्थान जमाउने पक्का देखिन्छ ।

किनभने, यो लकडाउनका कारण धेरैले रोजगारी गुमाएका छन् । थुनिएर बस्नुपर्दा दिक्क भएका छन् । यी र यस्तै कुराले उनीहरू डिप्रेस भएका छन् ।

उनीहरूको डिप्रेसन उतार्न पनि कमेडी चलचित्र चाहिन्छ । मानसिक रूपमा ठीक हुनका लागि पनि दर्शकले कमेडी चलचित्रलाई नै रोजाइमा राख्नेछन् । त्यसैले पनि अबको केही समय अझै कमेडी चलचित्रले बजार लिनेछ भन्ने कुरामा शंका भएन ।

डिजिटल प्लेटफर्मको असर

लकडाउनको समयमा थुनिएर बसेका धेरै चलचित्रप्रेमी दर्शकहरूले डिजिटल प्लेटफर्मको प्रयोग गरेर चलचित्रहरू हेरेका छन् । लामो समय थुनिएर बस्दा उनीहरूले विभिन्न देशका उत्कृष्ट चलचित्रहरू हेर्न भ्याइसकेका छन् । उनीहरूको स्वाद त्यसैमा अडिएको छ ।

त्यसको प्रत्यक्ष प्रभाव भने नेपाली चलचित्र क्षेत्रलाई पर्न सक्छ । किनभने, विदेशी चलचित्र जस्तो क्वालिटी र प्रस्तुति नेपाली चलचित्रको छैन । नेपाली चलचित्रको बजार नै सानो भएकाले पनि ठूलो लगानी गरेर चलचित्र बनाउने अवस्था छैन । त्यसैले निकै महँगो बजेटमा बनेको विदेशी चलचित्रलाई नेपाली चलचित्रले भेट्न सक्दैन ।

महँगो बजेटमा भव्य सेटदेखि थुप्रै एनिमेसन गरेका चलचित्र हेरेर आँखा शीतल पारेका दर्शकले नेपाली चलचित्रको फुस्रो दृश्यलाई नस्वीकार्न सक्छन् ।

यदि विदेशी चलचित्र र नेपाली चलचित्रबीच दर्शकले तुलना गरेर हेर्ने बानी बसाले भने त नेपाली चलचित्रको अवस्था शून्य नै हुन्छ । यसको प्रष्ट उदाहरण के हुन सक्छ भने- बलिउडमा अत्यधिक सफल भएको चलचित्रलाई नेपालीकरण गरेर यहाँ रिलिज गरियो भने दर्शकले पक्कै पनि बलिउडकै चलचित्र हेर्नेछन् ।

अझ, घरमा सुतीसुती आफूलाई अनकूल समयमा चलचित्र हेर्न पाउने भएपछि दर्शक हलसम्म जाने चेष्टा गर्दैनन् । हलमा खर्च हुनेभन्दा आधी पैसामा नै उसले उत्कृष्ट चलचित्र हेर्छ । जसका कारण हलमा दर्शक घट्ने हुन् कि भन्ने डर सुरु भएको छ ।

नेपाली युवाहरूले त नेपाली चलचित्र हेर्दै हेर्दैनन् भन्दा पनि फरक नपर्ला । झन, डिजिटल प्लेटफर्ममा उत्कृष्टभन्दा उत्कृष्ट चलचित्र हेर्न पाउने भएपछि उनीहरूलाई हलसम्म तान्न सक्ने हिम्मत कसको ?

त्यसैले लकडाउनको बेला अत्यधिक प्रयोग भएको डिजिटल प्लेटफर्म नेपाली चलचित्रका लागि ठूलो चुनौती बनिरहेको प्रष्ट हुन्छ ।

०००

केही चलचित्रकर्मीहरू भने डिजिटल प्लेटफर्मले हलमा चलचित्र हेर्ने दर्शकलाई तान्न नसक्ने दाबी गरिरहेका छन् । हलमा चलचित्र हेर्न बानी परेका दर्शकहरू सानो स्क्रिनमा चलचित्र हरेर सन्तुष्ट हुँदैनन् । त्यसैले पनि हलमा दर्शक नघट्ने आस चलचित्रकर्मीमा छँदै छ ।

दर्शकलाई हलसम्म तान्न सक्ने अर्को मुख्य आस भनेको मौलिक चलचित्र र मौलिक कथा नै हाे । यदि विदेशी लय छोडेर आफ्नै मौलिक कथामा चलचित्रहरू बन्ने हो भने नेपाली दर्शक हल अवश्यै पुग्नेछन् ।

नेपालमा भएको भषा, संस्कृति, रहनसहन विदेशी चलचित्रमा पाइँदैन । हाम्रो देशमा भएको ‘क्राफ्ट’ र ‘कन्टेन्ट’ कुनै बलिउड वा हलिउड चलचित्रमा पाइँदैन । उनीहरूले त्यसलाई बुझ्दैनन् पनि । यहाँको कथा र त्यसको ज्ञान हामीलाई नै थाहा छ ।

यदि नेपालको मौलिक विषयवस्तुलाई चलचित्र मेकरले आन्तरआत्माबाट बुझ्ने र त्यसमा सरल, मीठो र गज्जबको प्रस्तुति दिने हो भने नेपाली दर्शक हल फर्किन बाध्य हुन्छन् ।

यहाँको मौलिक कथामा उत्कृष्ट चलचित्रहरू बन्न थाले भने कुनै पनि विदेशी चलचित्रले नेपाली चलचित्रलाई हल्लाउने हिम्मत राख्ने छैन । चाहे त्यो हलमा होस् वा डिजिटल प्लेटफर्ममा नै । किनभने गुन्द्रुकको स्वाद पिज्जामा पाइन्न ।

कोरोना एउटा अवसर पनि बनेको छ । यही समय हो, चलचित्र मेकरले नेपालीपनलाई बुझ्ने । यही समय हो, नेपाली चलचित्र मेकरहरूले नेपाली कला, संस्कृति र मौलिकतामा कथा रच्ने । यही समय हो, चलचित्र क्षेत्रलाई नयाँ मोड दिने ।

प्रकाशित मिति: बुधबार, भदौ ३, २०७७ २१:५७