प्रदीपजंगकाे ३५ वर्षे विरासत

A+ A A-

प्रदीपजंग पाण्डे नेपालको औद्योगिक तथा व्यावसायिक क्षेत्रमा परिचित नाम हो । उनी साढे ३ दशकदेखि औद्योगिक क्षेत्रमा सक्रिय छन् ।

नेपाल उद्योग वाणिज्य महासंघका अध्यक्ष बनिसकेका पाण्डेले औषधि, सिमेन्ट, बैंक तथा वित्त, जलविद्युत तथा पर्यटन क्षेत्रमा पनि लगानी विस्तार गरेका छन् ।

एकै पटक धेरै उद्योगमा लगानी विस्तार गर्नु हुँदैन भन्ने सोच राख्ने पाण्डे अघिल्लो प्रोजेक्ट सिस्टममा चल्न थाल्यो र नाफा दिन थाल्यो भने मात्र बल्ल अर्काे नयाँ प्रोजेक्टमा हात हाल्ने बताउँछन् ।

****

पछल्लाे समय कोरोना महामारी, लकडाउन, सुस्त आर्थिक क्रियाकलापलगायत कारणले मानवजीवन निकै प्रभावित भएकाे छ । त्यसको असर विश्‍वभरका उद्योग कलकारखाना र आर्थिक गतिविधिमा देखा नपर्ने कुरै भएन । कतिले त व्यवसायबाटै हात धुनुपरेका उदाहरण पनि छन् । कतिले रोजगारी गुमाएर पेटभरि खान नपाउने अवस्था आयो ।

अन्य उद्योगहरूका साथै औषधि उद्योगहरूमा विशेष प्राथमिकता दिएका उद्योगी प्रदीपजंग पाण्डेको दिनचर्या विगतभन्दा फरक देखिएन । करिब ३५ वर्षदेखिको सक्रिय निरन्तरतालाई वैश्विक महामारीकाे याे विषम परिस्थितिमा पनि उनले कुनै कमी हुन दिएका छैनन् । बरु यो समयमा आफ्नाे कार्यचाप र दायित्व बझ बढेको सम्झेर खटिइरहन्छन् उनी ।

‘विगतमा लागेको लकडाउन र अहिले सुस्त देखिएको आर्थिक क्रियाकलापका कारण म फुर्सदिलो छैन, बरु थप जिम्मेवारी बढाएको छ'

बिहानै उठेर नित्यकर्म, पाठपूजा गरेपछि अन्य कर्मचारीहरूसँगसँगै कार्यालय पुगिहाल्ने, कुन उद्योगमा के समस्या छ सोधीखोजी गर्ने, कहीँ काममा समस्या छ भने तुरुन्त समाधान गर्ने कार्यमा ब्यस्त रहन्छन् पाण्डे ।

समस्या र चुनौतीको समाधान खोज्दै आजको दृश्‍यमा भोलिको रेखा कोर्ने उनकाे बानी छ । ‘विगतमा लागेको लकडाउन र अहिले सुस्त देखिएको आर्थिक क्रियाकलापका कारण म फुर्सदिलो छैन, बरु थप जिम्मेवारी बढाएको छ,' उद्योगी पाण्डे भन्छन् ।

उनले पहिलो उद्योगका रूपमा ३ दशकअघि किनेको लोमस फर्मास्युटिकल्स उद्योगलाई विस्तार गरी केही नयाँ उत्पादनहरू बजारमा ल्याएका छन् । अहिलेको आवश्‍यकताअनुसार उनले हेन्डवास, स्यानिटाइजरलगायतका उत्पादनहरू थप गरेका छन् ।

तीन दशकअघि आफूले औषधि उद्याेग सुरु गर्दा 'के नेपालमा पनि औषधि बन्छ र ?' भन्ने आमधारणा रहेकाे पाण्डे बताउँछन् ।

यो उद्योगबाट उपचारका लागि अति आवश्‍यक पर्ने मुटु तथा मधुमेह, मानसिक रोग, हर्मन, एन्टिबायोटिकलगायत विश्‍व स्वास्थ्य संगठन (डब्लूएचओ) को मापदण्डअनुरुपका करिब ३ सय प्रकारका औषधि उत्पादन हुने गरेका छन् ।

पाण्डेका अनुसार लामो समयदेखि सञ्चालनमा रहेको लोमस फर्मास्युटिकल्स र पछिल्लो साढे २ वर्षदेखि सञ्चालनमा रहेको लोमस परेन्टरल्स एण्ड फर्मुलेसन गरी दुई औषधि उद्योगले मात्र नेपालकाे औषधि बजारमा ६ प्रतिशत हिस्सा ओगट्छ ।

औषधि उद्योगको विस्तारका क्रममा पाण्डेले २०७५ सालमा लोमस परेन्टरल्स एण्ड फर्मुलेसन उद्योग जनकपुरमा विस्तार गरेका थिए । अहिले यो उद्योगले बजारमा आवश्‍यक पर्ने नयाँ औषधिको पहिचान गरेर उत्पादन गर्ने काम गरेको छ ।

औद्योगिक यात्रा

लोमस फर्मास्युटिकल्समा हात हाल्नुअघि पनि पाण्डे केही समय व्यवसायमा थिए । आयको र झन्झटको हिसाबले सहज थियो । तर, आफ्नो र देशको पहिचानका लागि पनि उद्योग नै उपयुक्त हुने र मान्छेलाई अत्यावश्‍यक पर्ने सामग्री उत्पादन गर्ने लक्ष्यसहित पाण्डेले पहिलो उद्योगका रूपमा लोमस फर्मास्युटिकल्स प्रालि संचालन गरेका हुन् ।

सुरुमा १०/१२ प्रकारका औषधि उत्पादन हुने गरेको लाेमस फर्मास्युटिकल्समा अहिले करिब ३ सयभन्दा बढी प्रकारका औषधि उत्पादन गरेका छन् ।

नेपालमा औषधि नै उत्पादन नभएको र अधिकांश औषधिहरू पूर्णत: आयातमा भर पर्नुपर्ने अवस्थामा पाण्डे औषधि उत्पादन व्यवसायमा लागेका थिए ।

‘सुरुवाती उद्देश्‍य नै आयात प्रतिस्थापनमा सघाउ पुर्‍याउनु र गुणस्तरीय औषधि नेपाली बजारमा पुर्‍याउनु थियाे,' पाण्डे थप्छन्, ‘नागरिकको स्वास्थ्य र जनजीवनमा सघाउ पुर्‍याउने उद्योगहरू नै मेरो प्राथमिकतामा परे, सोहीअनुसार लोमस फर्मास्युटिकल्सलाई प्रत्येक वर्ष नयाँ-नयाँ औषधिहरू थप गरी विस्तार गरियो र हाल महामारीको कठिन मोडमा पनि यस उद्योगको विस्तार कार्य जारी छ ।’

औषधि उद्योगलाई सही ट्रयाकमा ल्याएपछि १८ वर्षअघि उनले कसमस सिमेन्ट इन्डस्ट्रिज प्रालि स्थापना गरे । सिमेन्ट उद्योगलाई पनि उनले विस्तार गरेका छन् । अहिले सिमेन्ट उद्याेगमा पनि संख्या र उत्पादन क्षमता दुवै विस्तार गर्दै लगेको उनी बताउँछन् ।

त्यति मात्र हाेइन, उनले जनकपुरमा क्लिङ्करसमेत उत्पादन गरिरहेका छन् । पाण्डे भन्छन्, 'सफल उद्योगीको पहिचान भनेकै निरन्तर उद्योग व्यवसाय क्षेत्रमा समर्पित भई रोजगार वृद्धि गर्नु र राष्ट्रको अर्थतन्त्रमा टेवा पुर्‍याउनु हाे ।'

पाण्डेले १५ वर्षअघिदेखि बीमाक्षेत्रमा पनि लगानी विस्तार गरेका छन् । उनी संस्थापक सञ्चालक रहेकाे शिखर इन्स्योरेन्स कम्पनी सञ्चालनमा आएको थियो । बीमापछि बैंकिङ क्षेत्रमा केन्द्रित भएका पाण्डे १४ वर्षअघि सिटिजन्स बैंक इन्टरनेसनल लिमिटेडमा पनि संस्थापक संचालकका रूपमा प्रवेश गरी बैंक स्थापना गरेका थिए ।

उद्योगीको यात्रा कठिन परिस्थितिमा पनि सकारात्मक सोचसहित निरन्तर अघि बढ्नुपर्छ ।

पाण्डे परिवार यतिमा मात्रै हाेइन, जीवन बीमातर्फ पनि पहिचान बनाउन संस्थापक अध्यक्ष भई सिटिजन्स लाइफ इन्स्योरेन्स कम्पनी सञ्चालनमा ल्याएको छ । यो कम्पनी ३ वर्षअघि सञ्चालनमा आएको थियो ।

पर्यटन क्षेत्रमा तथा उड्डयन क्षेत्रमा पनि पाण्डे परिवारको सहभागिता छ । भएका उद्योगहरूलाई निरन्तर विस्तार गर्दै अघि बढ्ने नीति राख्ने पाण्डे भन्छन् ‘ उद्योगीको यात्रा कठिन परिस्थितिमा पनि सकारात्मक सोचसहित निरन्तर अघि बढ्नुपर्छ ।’

लामो समयदेखि औषधि उद्योगमा बढी सक्रिय रहेका पाण्डेले नेपालमा ठूलो मात्रामा औषधिको उत्पादन बढाउन नसकिएको भन्दै लार्ज स्केलमा औषधि उत्पादन गर्ने नीतिसहित औषधि उद्योगमा थप लगानी विस्तार गरे ।

उनले २०७५ सालमा लोमस परेन्टरल्स एण्ड फर्मुलेसन नामकाे उद्याेग जनकपुरमा विस्तार गरेका थिए । यो उद्योगको विस्तार कार्य अहिले पनि जारी रहेको उनी बताउँछन् ।

पाण्डेको लगानी औषधि, सिमेन्ट, बैंक, इन्स्योरेन्स, हाइड्रोपावर, पर्यटनलगायत क्षेत्रमा छ । औषधि क्षेत्रमा थप लगानी विस्तार गर्दै औषधि निर्यात गर्ने लक्ष्यमा उनी छन् । नेपालबाट औषधि निर्यातको पर्याप्त सम्भावना रहेको उनी बताउँछन् ।

उनले जलविद्युत् क्षेत्रमा पनि लगानी विस्तार गरिरहेका छन् । उनको तादीखोला आयोजनाले ५ मेगावाट बिजुली उत्पादन गर्छ । उनी संलग्न मिस्त्री खोला आयोजनाले ४२ मेगावाट बिजुली उत्पादन गर्छ ।

५ हजार जनालाई पूर्णकालीन रोजगारी

पाण्डेले आधा दर्जन क्षेत्रका दर्जनभन्दा बढी उद्योगमा गरी अहिले करिब ५ हजार जनालाई रोजगारी दिएका छन् । श्रमिकको क्षमता वृद्धिबाट नै उद्योगको उत्पादन वृद्धिमा टेवा पुग्ने बताउने उनले आफ्ना उद्योगहरूमा सामान्य लेखपढसमेत गर्न नजान्नेदेखि पोस्ट डक्टरल गरेका अनुसन्धानकर्ताहरूलाई समेत राेजगारी दिएका छन् ।

प्रत्यक्ष रोजगारीकाे संख्या ५ हजार रहे पनि अप्रत्यक्ष रूपमा १० हजारभन्दा बढीले आफ्नो उद्योगमा राेजगारी पाएकाे उनी दाबी गर्छन् ।

कुनै पनि उद्योगमा श्रमिकलाई अपनत्व बढाउन सक्दा उत्पादन वृद्धिमा समेत सहयोग पुग्ने उनको भोगाइ छ । उद्याेगलाई सफल तुल्याउने हाे भने श्रमिकलाई प्रोत्साहनका कार्यक्रम र मनोबल उच्च बनाउने कार्यहरू गर्नुपर्ने उनकाे तर्क ५ ।

नेपालमा औद्योगिक वातावरणका विषयमा पाण्डे भन्छन्

१९९० अगाडि संकुचित सोचले सीमित क्षेत्रमा लगानी भएको र लाइसेन्स प्रथा थियो ।

१९९० को खुल्ला अर्थतन्त्रपश्चात् धेरै क्षेत्रमा लगानी खुल्ला भयाे र सहज वातावरण भई धेरै क्षेत्रमा निजीक्षेत्रको लगानी विस्तार भयाे । औद्याेगिक विकाससँगै राष्ट्रले आर्थिक उन्नतिमा काँचुली फेरेको हो ।

हाल विश्वव्यापी महामारीले नेपालको अर्थतन्त्रमा असर पर्न गएको छ ।

यसको प्रभाव सबैजसो क्षेत्रमा पर्न गई भएका उद्योग संरचनाहरू जोगाई राख्न धेरै कठिन अवस्था सिर्जना भएकाे छ भने बेरोजगारी संख्या बढ्न गई राष्ट्रको अर्थतन्त्रमा समेत प्रत्येक्ष असर पर्न गएको छ ।

यस्तो कठिन अवस्थामा मौजुदा उद्योगहरू बचाइराख्न सरकारको सहयोग र सकारात्मक कार्यको धेरै आवश्यकता छ ।

स्वदेशी उत्पादनलाई प्राथमिकता दिई अनावश्यक खर्च कटौती गर्दै आयातमा रोक लगाउन सरकारले अपनाएको नीतिको सही कार्यान्वयन हुनु जरुरी छ ।

स्वदेशी उद्योग व्यवसाय बाँचे नै रोजगारी वृद्धि भई आयात प्रतिस्थापनमा सघाउ पुग्ने र समस्त अर्थतन्त्रको विकास पनि हुनेछ ।

बाजेदेखि नाति पुस्तासम्म सक्रिय

प्रदीपजंग पाण्डेकाे परिवारमा उनी मात्रै हाेइन । उनका ३ भाइ छोरा र नातिहरूसमेत व्यवसायमा सक्रिय छन् । छोराहरूले क्षेत्रगत जिम्मेवारी निर्वाह गरकेा छन् । छोराहरूको लगावबाट सन्तुष्ट रहेको पाण्डे बताउँछन् ।

सबैले आ–आफ्नो जिम्मेवारी पूर्ण रूपमा पूरा गर्ने गरेकाे उनको भनाइ छ । बेलाबखतमा उद्याेगका मुख्य जिम्मेवारी पनि छोराहरूलाई दिने गरेकाे उनी बताउँछन् ।

छोराहरूमध्ये प्रवलजंग पाण्डेले सिमेन्टका साथै प्राेडक्सनको पाटो हेर्छन् । त्यस्तै, प्रज्वलजंगले औषधि उद्योग हेरेका छन् भने प्रतापजंग पाण्डे बैंक तथा वित्त र पर्यटनक्षेत्रकाे जिम्मामा छन् । नाति प्रणावजंग पाण्डे पनि उद्योगको काममा केन्द्रित हुन थालेका छन् । उनले लोमसका उत्पादनहरूमध्ये पछिल्लो उत्पादन स्यानिटाइजर शाखा हेरिरहेका छन् ।

कोभिडको प्रभाव

कोभिडका कारण विशेष गरी पर्यटन र यातायात क्षेत्रमा गम्भीर असर परेको छ भने उत्पादन र सेवाक्षेत्रमा प्रत्यक्ष प्रभाव पारेको पाण्डेको बुझाइ छ ।

बैंकको सावाँब्याज भुक्तानीदेखि कर्मचारीको तलबभत्ता भुक्तानीसम्म नेपाली उद्योगहरूले समस्या खेपिरहे पनि चुनौतीको सामना गरेर अघि बढ्ने क्षमता राख्नुपर्ने उनी बताउँछन् ।

औद्योगिक विकास नै दीर्घकालिक आर्थिक विकासको माध्यम हो भन्ने विषयलाई सरकारले सधैँ मनन गर्न जरुरी रहेको उनीकाे भनाइ छ ।

याे विषम अवस्थामा उद्योग व्यवसाय टिकाइराख्न नै अहिलेकाे मुख्य चुनौती हाे । भविष्यको अन्योलले गर्दा थप लगानी विस्तारका योजना पनि अधिकांश उद्योगीले थाँतीमा राखेको पाण्डे बताउँछन् ।

महामारी लम्बिँदै गएमा उद्योग व्यवसायको भविष्य अन्याेलमा पर्ने भएकाले नै थप लगानी विस्तार र परियोजनाका काम थाँतीमा राखिएकाे उनले बताए ।

पाण्डे रोजगारी प्रवर्द्धन, आयात प्रतिस्थापन र राष्ट्रिय अर्थतन्त्रमा टेवा पुर्‍याउन स्वदेशी उद्योगलाई विस्तार गरी गुणस्तरीय उत्पादन वृद्धि गर्न राज्यका प्रत्येक अंगले प्राथमिकता दिनुपर्ने उनकाे सुझाव छ । उद्योगीका समस्याहरूकाे निराकरणमा सरकारले ध्यान पुर्‍याउन सके लगानी वृद्धिमासमेत टेवा पुग्ने उनकाे बुझाइ छ ।

भावी चुनौती र सम्भावना

हिजोजस्तै उद्योग क्षेत्रमा थप चुनौती छन् । ती चुनौतीकाे सामना गर्न सके छिटो प्रतिफल प्राप्त गर्न सक्ने अवसर पनि रहेकाे पाण्डे बताउँछन् । नेपालमा हाइड्रोपावर, पर्यटन, हवाई यातायात, कृषि, सिमेन्ट, औषधि, शिक्षा, स्वास्थ्य, निर्माण, सूचना प्रविधिमा लगानी विस्तार गर्न सक्ने यथेष्ठ सम्भावना रहेकाे उनकाे ठम्याइ छ ।

यसका अलावा स्थायी सरकार, पर्याप्त विद्युत, मजदुरको समस्या समाधानलगायतका कारण पनि उद्योग व्यवसायमा लगानी गर्ने वातावरण निर्माण भएकाे छ । याे अवसरलाई लगानीमा परिणत गर्न र देशमा औद्योगिक वातावरण स्थापना गर्न सरकारले उद्याेगी व्यवसायीकाे मनाेबल बढ्ने खालका याेजनाहरू ल्याउनुपर्ने उनकाे सुझाव छ ।

महामारीको याे कठिन अवस्थामा मितव्ययिता अपनाई आ-आफ्नो क्षेत्रको व्यवसाय जोगाई राख्न उनकाे सुझाव छ ।

उद्योगी व्यवसायीलाई हेर्ने सरकारकाे नजर अझै सकारात्मक बनाउनुपर्ने पाण्डेको भनाइ छ । वैदेशिक उत्पादनसँग प्रतिस्पर्धा गर्न सक्ने खालका स्वदेशी उत्पादन बजारमा ल्याउन सरकारले उचित खालकाे नीति अवलम्बन गर्नुपर्ने उनकाे भनाइ छ ।

निर्यात प्रवर्द्धनको वातावरण अझै बन्न नसकेकाे र त्यसका लागि दक्ष जनसक्तिको व्यवस्था गरी उद्योगी व्यवसायीको क्षमता अभिवृद्ध गर्न जरुरी पाण्डेले बताउँछन् ।

सरकार र निजीक्षेत्रबाट १ दिनको उत्पादनमा ह्रास आउँदा राष्ट्रिय अर्थतन्त्रमा असर पर्छ भन्ने उच्च भावना जागृत गराउनु अहिलेको आवश्‍यकता ठान्छन् पाण्डे ।

प्रकाशित मिति: शुक्रबार, साउन ३०, २०७७ २१:३८