जंगबहादुरका सन्तानको कथा

A+ A A-

समय र परिस्थितिले मान्छेलाई कहिले कहाँबाट कहाँ पुर्‍याउँछ ? केबाट के बनाउँछ ? ठेगान हुँदैन ।

यो बुझ्न १९०३ सालपछि जंगबहादुर राणाको अविच्छिन्न २९ वर्षे शासन र अहिले उनका सन्ततिले भोग्नुपरेको अभाव र अपमानपूर्ण जीवन हेरे पुग्छ ।

पूर्वमा मनहरा नदी । पश्चिममा बागमती । दुई नदीबीचमा काठमाडौंको अग्लो र आकर्षक ठाउँमा एउटा बस्ती छ । जसलाई दरबार क्षेत्र भनेर चिनिन्छ ।

कागेश्वरी मनहरा क्षेत्रमा जंगबहादुरका सन्तानको बसोबास छ । अहिले मनहरा कागेश्वरी क्षेत्रमा नयाँ घरहरू बन्दै छन् । यीमध्येका अधिकांश घर पूर्वप्रधानमन्त्री जंगबहादुर राणाका सन्तानका हुन् । यही क्षेत्रमा जंगबहादुरका सातौँ पुस्ताका २२ परिवार बस्दै आएका छन् ।

खासमा यो क्षेत्रमा जगतजंग राणाको ७ सय रोपनी जग्गा थियो । जसमध्ये ३६ रोपनी जग्गा उनका सन्तानले पाए ।

यो जग्गा २०६३ सालमा सर्वोच्चको एउटा फैसलापछि जंगबहादुरका सन्तानले पाए । सबै जनामा भाग लाग्दा प्रतिपरिवार करिब ८ आनाजति पर्‍यो । तर, आर्थिक कठिनाइका कारण जंगबहादुरका सन्तानले घरजग्गा कारोबारीलाई पूरै फाँट नै बिक्री गरे । पछि तिनै व्यापारीबाट चार/पाँच आना खरिद गरे । अहिले त्यही जमिनमा घर बनाउन थालेका छन् ।

जंगबहादुरको उदय

घटना १९०३ सालको हो । तत्कालीन महारानी राज्यलक्ष्मीका प्रियपात्र गगनसिंहको रहस्यमय हत्यापश्चात् हत्यारा पत्ता लगाउने उद्देश्यले रानीले कोतमा बोलाएको भेलामा सम्पूर्ण तयारीसहित गएका जंगबहादुर राणाले आफ्ना सबै विरोधीलाई सखाप पारे ।

सम्पूर्ण माहौललाई आफूअनुकूल उपयोग गरी राणा शासनको बीजारोपण गरे । जुन हत्याकाण्ड नेपालको इतिहासमा कोतपर्वको नामले प्रसिद्ध छ ।

कोतपर्वमा बचेका विरोधीहरूलाई उनले भण्डारखाल पर्वमा समाप्त पारे । जसको बलमा १ सय ४ वर्षे राणा शासनको बलियो आधार तयार पार्न सफल बने ।

वास्तवमा भण्डारखाल पर्वमा जंगबहादुरको हत्या गर्ने योजना थियो । रोलक्रम मिचेर आफ्नो छोरालाई उत्तराधिकारी बनाउन नमानेकाले जंगबहादुरसँग रानी रुष्ट थिइन् । त्यसैले भण्डारखालमा उनको हत्या गराउने योजना बनाएकी थिइन् ।

रानीको गोप्य योजनाबारे चाल पाएका जंगबहादुरले भण्डारखाल पर्वमा आफ्ना थप विरोधीहरूलाई समाप्त पारी थप शक्ति आर्जन गर्न सफल भए ।

तर अनौठो के रह्यो भने जंगबहादुरले कोतपर्व र भण्डारखाल पर्वमा रगतको खोलो बगाएर प्राप्त गरेको सत्ता उनैका सन्तानहरूले उपभोग गर्न पाएनन् ।

नेपालको इतिहासमा १९४२ मा त्योभन्दा भयानक हत्याकाण्ड भयो । जसमा जंगबहादुरका जेठा छोरा जगतजंगसहित जंग खलकको सर्वनाश गरे, शमशेर खलकले । र, यसरी सम्पूर्ण शासनसत्ता कब्जा जमाउन सफल भए ।

शमशेरहरूले जंगबहादुर खलकका छोरा मान्छे भेटे मारिदिनू र छोरी मान्छे भेटे डाँडा कटाउनू भन्ने उर्दी जारी गरेका थिए । सोहीबमोजिम जंगबहादुर खलकका बच्चादेखि बुढासम्म सबैलाई जो जहाँ भेटियो, त्यहीँ हत्या गरियो ।

दरबारका एक जना सुसारेले जंगबहादुरका सन्ततिलाई केटीको भेषमा काठमाडौं उपत्यका कटाउने काम गरे (विस्तृत विवरण भिडियोमा हेर्नुहोस ) ।

अनि आयो जंगबहादुरका सन्तानलाई प्रजातन्त्र

२००७ साल अर्थात् नेपालमा प्रजातन्त्र आउनुअघिसम्म जंगबहादुरका सन्तानहरूलाई नामको पछि जबरा लेख्न र पढ्न प्रतिबन्ध थियो । समग्रमा खुला जीवनयापन गर्नसमेत प्रतिबन्ध थियो ।

उनीहरू कुनै काम विशेषले उपत्यका छिर्नुपर्ने भएमा अनुमति लिनुपर्थ्याे र तोकिएको मितिभन्दा एक दिन बढी बसेमा सोधखोज गर्न सुरक्षाकर्मी आइपुग्थे ।

यमजित प्रताप जंगबहादुर राणा अहिले ८१ वर्षका भए । यमजितको परिवारले उनकी दिदीको विवाहमा यस्तै परिस्थितिको सामना गरेको थियो ।

२००४ सालतिर उनकी दिदीको विवाह काठमाडौंमा गर्ने तय भयो । विवाह भव्य रूपमा भयो । यमजितकै भाषामा त्यो विवाह राजा वीरेन्द्र र रानी ऐश्वर्याको भन्दा भव्य थियो । यसको सम्पूर्ण खर्च दरबारले नै बेहोरेको थियो ।

यमजितका अनुसार, राणाहरू एकआपसमा रहेको दुस्मनी अरुलाई थाहा नहोस् भनेर बनावटी व्यवहार प्रदर्शन गर्दथे ।

जंगबहादुरका सन्तानहरूले स्वतन्त्रतापूर्वक उपत्यका भित्रिने र खुला जीवनयापन गर्ने तथा शिक्षा लिन पाउने अवस्था २००७ सालको प्रजातन्त्रपछि मात्रै निर्माण भयो ।

यही कारण हुन सक्छ, कतिपयले २००७ सालको प्रजातन्त्र सबैभन्दा बढी कसैका लागि आयो भने या त त्यो तत्कालीन राजा त्रिभुवन र जंगबहादुरकै सन्तानका लागि आयोसमेत भन्ने गरेको पाइन्छ ।

वैरभाव कायमै

राणा शासन समाप्त भएको करिब ७० वर्ष भइसक्दासमेत जंगबहादुर र शमशेर खलकबीचमा वैरभाव भने कायमै छ । शमशेरहरू ठूलो पदमा रहेका कार्यालयहरूमा अझै पनि जंग खलकका व्यक्तिलाई काम पाउन र काम पाएपछि पनि त्यहाँ टिक्न समस्या रहेको अनुभव सुनाउँछन् जंगबहादुरका सन्तानहरू ।

‘मार्नेले मारेर गए, मर्नेहरू मरेर गए । समय धेरै अगाडि बढिसकेको छ’, नृपेन्द्रप्रताप जंगबहादुर राणा भन्छन्, ‘अब यो वैरभाव पनि समाप्त हुनुपर्दछ ।’

जंगबहादुरका सन्ततिहरूको अवस्थाबारे सञ्चारमाध्यममा कुनै कुरा आउँदा शमशेरहरूले अहिले पनि विशेष चासो राख्ने गरेको ठाकुरप्रताप जंगबहादुर राणा बताउँछन् ।

कतिपय अवस्थामा त धम्कीसमेत आउने गरेको उनको भनाइ छ । उनी जंगिँदै थप्छन्, ‘हामी पनि जंगबहादुरका सन्तान हौँ, यस्ता हप्किदप्कीसँग डराउने कुरै आउँदैन ।’

पहिले र अहिलेको अवस्था

कागेश्वरी मनहरा क्षेत्रमा करिब ७ सय रोपनी जग्गा जगतजंगको सम्पत्ति हो । लामो कानुनी लडाइँ गरेका जंगबहादुरका सन्ततिले २०६३ मा ३६ रोपनी जमिन पाए । जसमा सबै परिवारलाई भाग लगाइयो । र, सो जमिन पनि घरजग्गा कारोबारीले खरिद गरी उनीहरूलाई नै बिक्री गरे । यसरी अहिले यौटा परिवारको भागमा चार/पाँच आना परेको छ ।

त्यही ठाउँमा अहिले जंगबहादुरका सन्तान जग्गा बेचेको पैसाले घर बनाउँदै छन् ।

पहिले जंगबहादुरका खलकलाई पढ्न प्रतिबन्ध थियो । तर, अहिले पढ्न थालेका छन् । पढेर राम्रा र आकर्षक जागिरमा पनि छ नयाँपुस्ता ।

जंगबहादुरको वंशनाश भएको खबर पाएपछि तत्कालीन ब्रिटिस इन्डिया सरकारले गम्भीर चासो राख्यो । त्यसपछि शमशेर खलकले जंगबहादुरको वंशनाश नभएको र आफूहरू जंगकै सन्तान भएको जानकारी अँग्रेजहरूलाई गराए ।

त्यसपछि उनीहरूले आफ्नो नामको पछाडि जबरा लेख्न थाले । तर जंगबहादुरका वास्तविक सन्तानलाई भने नामको पछाडि जंगबहादुरको नाम जोड्न प्रतिबन्ध थियो ।

अहिले जंग खलक पनि आफ्नो नामको पछाडि जबरा लेख्न थालेका छन् । शमशेरहरूले जबरा लेख्ने गरेकाले यिनीहरू पूरै जंगबहादुर लेख्ने गर्दछन् ।

कुनै बेलाका शासकका सन्तान अहिले जुन अवस्थामा छन्, यो सबै हेर्दा लाग्छ– समय र परिस्थितिले कसलाई कहिले कहाँ कुन अवस्थामा पुर्‍याउँछ, थाहै हुँदैन ।

समय र परिस्थितिको त्यही कठोर नियतिसँग जुद्धै अगाडी बढिरहेको छ जंगबहादुरका सन्ततिको यो सातौँ पुस्ता पनि ।

जंगबहादुरका सन्तानको कथाले एउटा गीतको झझल्को दिन्छ– समयले मानिसलाई कहाँकहाँ पुर्‍याउँछ ।

प्रकाशित मिति: सोमबार, साउन २६, २०७७ ००:२३