बिजनेसको 'मूल परेका' हुलासचन्दको विरासत

A+ A A-

‘नेपाल उद्योग वाणिज्य महासंघ, नेपाली कच्चा पदार्थ केन्द्रित उद्योगको विस्तार, रोजगारी सिर्जना गर्ने विषय’ हजुरबुबा रामलाल गोल्छासहितको 'किचन मिटिङ'मा राखेको नेपाल उद्योग वाणिज्य महासंघका भावी अध्यक्ष शेखर गोल्छाको स्मरणमा अझै ताजा छ ।

उनी सुनाउँछन्, ‘पारिवारिक विरासत जोगाउनका लागि पनि हामीले यी कुनै पनि विषय बिर्सनुहुँदैन । क्षमताअनुसारको कर्म गर्दै जान्छौँ ।’

रामलाल गोल्छाले स्थापना गरेको गोल्छा अर्गनाइजेसनका दर्जनौँ उद्योगहरूभित्र १७ हजार जनाले रोजगारी पाएका छन् । हंसराज र हुलासचन्दका छाेराहरूबाट समेत विस्तार गरिएका उद्योग, व्यवसायबाट अहिले १७ हजार जनाभन्दा बढीले राेजगारी पाए पनि उनीहरू विभाजन गरेर हर्दैनन् । हिसाब समग्र गाेल्छा परिवारभित्र हुन्छ ।

हंसराजका ५ छाेरा हुन्, जसमध्ये दिवाकर गोल्छाको २०७५ चैतमा निधन भएको थियो । हुलासचन्दका ४ छाेरा सबै व्यस्त छन् उद्यम व्यवसायमा ।

०००

कोरोना महामारी र बन्दाबन्दी नभएको भए यतिबेला शेखर गोल्छाले नेपाल उद्योग वाणिज्य महासंघमा अध्यक्षको कुर्सी सम्हालिसकेका हुन्थे । परिस्थितिवश अध्यक्षको कुर्सीमा बस्ने समय आएर पनि बस्न पाएका छैनन् ।

नेपाल उद्योग वाणिज्य महासंघको कुर्सीमा पुग्नु गोल्छा परिवारको एउटा साेख र सोच दुवै हो । किनकि, महासंघको तदर्थ समिति निर्माणका क्रममा बनाइएको पहिलो विधानदेखि महासंघले अहिले प्रयोग गरेको लोगोको डिजाइनमा समेत गोल्छा परिवारको सहभागिता छ । अहिले महासंघले प्रयोग गरेको लोगोको डिजाइन उनै हुलासचन्द गोल्छाको हो ।

महासंघका थोरै कार्यसमितिमा मात्र गोल्छा परिवारको उपस्थिति नरहेको होला । तर, अध्यक्षका लागि पक्का भएका शेखर गोल्छा भने उनको परिवारबाट नै पहिलो व्यक्ति हुन् अध्यक्ष बन्ने ।

उद्योग क्षेत्रको विकाससँगै महासंघलाई सबल बनाउने कार्य आफ्नो परिवारभित्रको समेत बहसको विषय हुने गरेको र आफू महासंघको नेतृत्वमा पुगेको समयमा थप सबल र सशक्त बनाउने प्रतिवद्धता गर्छन् शेखर ।

उनका बुबा हुलासचन्द गोल्छा र उनका ठूलाेबुबाका छोरा दिवाकर गोल्छाले पनि अध्यक्ष बन्ने चाहना राखेका थिए । २०५० सालमा महासंघको स्वाभाविक उम्मेदवारको रूपमा हुलासचन्द गोल्छा थिए । तर, पछि सोही पदमा उद्योगी विनोद चौधरी उम्मेदवार भए । स्वास्थ्यमा समस्या आएपछि हुलासचन्दले उम्मेदवारी नै दिएनन् ।

फेरि २०६४ सालमा गोल्छा परिवारबाट महासंघमा तत्कालीन प्रथम उपाध्यक्ष दिवाकर गोल्छाले अध्यक्ष बन्ने तीव्र चाहना राखेका थिए । शेखरको भाषामा 'षड्यन्त्रका बाबुजद' दिवाकरले चाहना भएर पनि अध्यक्षमा उम्मेदवारी दिएनन् । अध्यक्षमा कुशकुमार जोशी र चण्डिराज ढकाल उठेका थिए । गोल्छा परिवारको सहयोग कुशकुमारलाई थियो । कुशकुमार नै विजयी भए । ढकाल दोस्रो कार्यकालको अध्यक्ष बन्ने आसमा थिए ।

गोल्छा परिवारबाट तेस्रो पटकको प्रयासपछि बुबाले नेतृत्व गर्न चाहेको संस्थामा २७ वर्षपछि आफैँ नेतृत्व गर्दै गरेका शेखर गोल्छा अध्यक्षको कुर्सी कामले स्वर्णिम बनाउन चाहन्छन् ।

यसका लागि विभिन्न विषयमा अहिले पनि अध्‍ययन गरिरहेका छन् उनी । उनले उद्योगको कसरी विस्तार गर्न सकिन्छ, देशभित्र निजी क्षेत्रको तर्फबाट अधिकतम कति रोजगारी सिर्जना गर्न सकिन्छ भनेर अध्ययन गरिरहेकाे बताए ।

यसमा १० वर्षे दीर्घकालीन कार्ययोजना र आफ्नो अध्ययनको कार्यकालमा गर्न सकिने ३ वर्षे मध्यमकालीन कार्ययाेजना तयार पारेको उनी बताउँछन् । आफ्नो व्यवसाय पनि तीव्र रूपले विस्तारको योजनामा छन् शेखर । उनी पछिल्लो समयमा भ्याक्सिन उत्पादनमा पनि केन्द्रित छन् । उनको उद्योगमा उत्पादन हुने भ्याक्सिन अहिले १५ देशमा निर्यात भइरहेको छ ।

उनले नवलपरासीमा मोटरसाइकलको एसेम्बल्ड उद्योग सञ्चालन गर्दै छन्, जसमा ३ सय इन्जिनियरले रोजगारी पाउँदै छन् । नेपालमै सामसुङको टेलिभजन फिट गर्छ गोल्छा ग्रुपले । मोटरसाइकलसम्बन्धी अन्य उद्योग पनि सञ्चालनको तयारीमा छन् । उनका बाजेले भनेजस्तै उद्योग र रोजगारी दुवै बढाएर अघि बढ्ने योजनामा छन् शेखर गाेल्छा । छोरा अभिमन्यु र श्रीमती सीमा पनि उनलाई साथ दिइरहेका छन् ।

०००

नेपालमा उद्योगका विषयमा चासो राख्ने जोकोहीका लागि गोल्छा अर्गनाइजेसन नौलो भएन । इतिहास पल्टाएर हेर्ने हाे भने नेपालमा औद्याेगिक इतिहास र गोल्छाहरूको इतिहास सँगसँगै अघि बढेको देखिन्छ । नेपालमा उद्योगकाे सुरुवात रामलाल गोल्छाले गरेका हुन् । त्यसपछि रामलालका छोराहरू हंसराज र हुलासचन्द गोल्छाले व्यवसाय विस्तार गरेका हुन् । अहिले पनि उनका २ पुस्ता सक्रिय छन् ।

हंसराजका छोराहरू लोकमान्य गोल्छा, राजकुमार गोल्छाहरू र हुलासचन्दका छोराहरू शेखर गोल्छा, सुरेन्द्र गोल्छाहरू उद्योग, व्यवसायमा सक्रिय छन् । पनाति पुस्ता अर्थात् शेखरका छोरा अभिमन्यु गोल्छाहरू पनि विजनेसमा जमिसकेका छन् । यस हिसाबले हेर्दा नेपालमा उद्योग स्थापनाकाे इतिहास ४ पुस्ताभन्दा लामो छैन ।

०००

व्यवसायमा गोल्छा परिवार

रामलाल गोल्छाको जिजुबुबा पुस्ता पद्मसिंह गोल्छा कृषि पेसामा रहेको देखिन्छ । त्यसपछिको पुस्ता भने व्यवसाय केन्द्रित भएको गोल्छा ग्रुपले राखेको पारिवारिक अभिलेखमा देखिन्छ ।

पद्मसिंह गोल्छाको परिवार कृषि र पशुपालनमा केन्द्रित थियो तर कृषि र पुशपालनबाट मात्र गुजारा चलाउन गाह्रो भएपछि सम्भावनाको खोजीमा उनका छोरा फत्तेचन्द्र भारतको असमको जरतमा पुगेर काम सुरु गरेका देखिन्छ । फत्तेचन्द्रको मृत्युपछि फेरि सम्भावनाको खोजीमा उनका छोरा टन्सुखाड १९३५ सालमा इस्ट बङ्गाल पुगेको गोल्छा ग्रुपले राखेको अभिलेखमा देखिन्छ ।

टन्सुखाडका ६ वटी छोरीपछि १ छोराका रूपमा रामलाल गोल्छाको जन्म भएको थियो १९५५ सालमा । परिवारमा अन्तिम सन्तानका रूपमा जन्मिएका रामलालले १५ वर्षको उमेरमा १९७० सालमा धापीदेवीसँग विवाह गरे । रामलालले बुबाको मृत्युपछि मात्र पारिवारिक विजनेस सम्हालेको उल्लेख गरिएको छ ।

गोल्छाको नेपाल प्रवेश

भारतको प्रवेशगञ्जमा समेत व्यवसाय सुरु गरेका रामलाल गोल्छाले १९७८ सालमा नेपाल आउने निधो गरेको अभिलेख छ । पहिला देवानगञ्जमा बसेका उनी पछि विराटनगर सरेका थिए । विराटनगमा आएपछि उनले हंसराज हनुमान माल कम्पनी स्थापना गरेका थिए । पछि हंसराज हुलासचन्द बनेको हाे । उनले नेपालमा यो कम्पनी १९८८ सालमा खोलेका देखिन्छ । यसलाई अहिले हुलासचन्दका ४ छोरामध्ये पनि साहिँला शेखर गोल्छाले चलाइरहेका छन् ।

शेखरको व्यसाय हंसराज हुलासचन्द कम्पनी प्राइभेट लिमिटेड, हिम इलेक्ट्रोनिक्स लिमिटेड, हुलास अटो क्राफ्ट र हेस्टर बायो साइन्सेस कम्पनीहरूबाट विस्तार भएको छ ।

रामलाल गोल्छालाई ‘जुट किङ’का रूपमा समेत चर्चा गर्ने गरिन्छ । नेपालमा जुट उद्योग सञ्चालनका विषयमा भारतको कलकत्ताका जुट उद्योगी राधाकृष्ण चमडियाको सल्लाहमा रामलाल गोल्छाले विराटनगरमा जुट मिल स्थापना गर्ने इच्छा राखेर सो कुरा पूर्वप्रधानमन्त्रीहरू मातृकाप्रसाद, बीपी र गिरिजाप्रसाद कोइरालाका पिता, समाजसेवी कृष्णप्रसाद कोइरालालाई भनेका थिए रे ! कृष्णप्रसाद गोल्छाका दौँतरी पनि रहेको बताइन्छ ।

उद्योग सञ्चालन र यसबाट हुने लाभका विषयमा राणा प्रधानमन्त्रीसँग पनि चिनजान भएका कृष्णप्रसाद कोइरालाले प्रधानमन्त्रीलाई भन्न लगाएर हिँडेरै विराटनगरबाट काठमाडौं आई परामर्श गरेको उल्लेख छ । पछि जुद्धशमशेर विराटनगर पुगेको समयमा हरैँचामा उद्योग खोल्न अनुमति मागेको र अनुमति प्राप्त भएको उल्लेख छ । राणा प्रधानमन्त्री जुद्धशमशेरको स्वीकृतिपछि २ वर्षमा निर्माण सकिएपछि १९९३ सालदेखि विराटनगर जुटमिल सञ्चालनमा आएको थियो ।

विराटनगर जुटमिलपछि २००३ सालमा रघुपति जुटमिल सञ्चालनमा आएको थियो, जतिबेला पद्मशमशेर प्रधानमन्त्री थिए । रघुपति जुटमिल अहिले हंसराजका कान्छा छोरा राजकुमार गोल्छाले सञ्चालन गरेका छन् ।

जुद्धशमशेर १९८९ देखि २००२ सालसम्म १३ वर्ष प्रधानमन्त्री बनेका थिए । त्यसपछिका राणा प्रधानमन्त्री पद्मशमशेर २००२ देखि २००५ सालसम्म प्रधानमन्त्री बने । पद्मशमशेरको पालामा रघुपति जुटमिलको अनुमति पाएका थिए भने २००५ देखि २००८ सालसम्म मोहनशमशेर प्रधानमन्त्री बने ।

२००८ सालदेखि भने मातृकाप्रसाद कोइराला प्रधानमन्त्री बने । मातृका रामलाल गोल्छाले नेपालमा उद्योग सञ्चालन गर्नका लागि परामर्श लिएका कृष्णप्रसाद कोइरालाका छोरा थिए । त्यतिबेला भने उनले उद्योग विस्तार गरेको देखिँदैन । प्रधानमन्त्री टंकप्रसाद आचार्यको पालामा भने रघुपति जुटमिलको स्वामित्व तत्कालीन सरकारले लिएपछि २०१३ सालमा गोल्छा ग्रुपले हिमालयन जुट प्रेस सञ्चालन गरेको थियो । 'जुट किङ्स'का रूपमा हेरिएका रामलाल गोल्छापछि अन्य क्षेत्रमा विजनेस विस्तार गर्न हुलाचन्द गोल्छाको ठूलो योगदान रहेको उल्लेख गरिएको छ ।

विजनेसमा हुलासचन्द गोल्छा

स्टिल फ्याक्ट्री व्यवसाय विस्तारित हुलाचन्दले नै बनाएको उल्लेख गरिएको छ । त्यसो त रामलाल गोल्छाकै सक्रियतामा महत्त्वपूर्ण उपलब्धि हासिल गरेको देखिएको छ । रामलाल गोल्छाकै सक्रियतामा नेपाल बैंक लिमिटेडको स्थापना भई नेपालमा बैंकिङ कारोबार हुनुका साथै नेपालबाट एलसी खोल्ने पहिलो नेपाली व्यापारी पनि रामलाल गोल्छा नै भएका पाइन्छ । नेपालको पहिलो समुद्रपार निर्यात, पहिलो ट्याक्स पेयर, सबैभन्दा बढी रोजगारी दिने औद्योगिक घरानालगायतका उपाधि पनि यही कम्पनीले पाएको छ ।

०००

नेपाल-भारतको ओहोरदोहोर, शिक्षामा हुलासको चासो

रामलाल गोल्छाकी श्रीमती निकै बिरामी भएपछि उपचारका लागि उनको परिवार पुन: राजस्थान गएकाे थियो । सोही समयमा हंसराज र हुलाचन्दलाई त्यतै पढाउन थालियो । हंसराजलाई ४ र हुलासचन्दलाई राजस्थानको विञ्जराज वाणिक विद्यालयमा १ कक्षामा पढाइएको थियो । उनको पढाइ निकै राम्रो भएपछि १ कक्षापछि सिधै ४ कक्षामा पुर्‍याइएको थियो भने उनलाई तत्कालीन समयमा सम्मान गरिएको उल्लेख गरिएको छ ।

२००० सालमा गोल्छा परिवार फेरि नेपाल फर्कियो । नेपाल आएपछि हुलासचन्दले संस्कृत र गणित विशेष रूपमा पढ्न थाले । उनले नेपाल आएपछि जुद्ध इङ्लिस स्कुलमा पढाइ सुरु गरे । पढाइमा तेजिला हुलासचन्दको एसएलसीमा भने पास लिस्टमा नाम आएन । नाम नआएपछि तत्कालीन हेडमास्टरलाई उनले पुन: नाम हेरिदिन आग्रह गरे ।

उनी प्रथम श्रेणीमा पास भएका रहेछन् । काठमाडौं उपत्यकाबाहिरका मानिस प्रथम श्रेणीमा पास हुँदैनन् भन्ने मान्यताले द्वितीय र तृतीय श्रेणीमा नाम हरेर नाम रिजल्ट देखाइएछ तर उनको नाममा प्रथम श्रेणीमा नै रहेको अभिलेखमा उल्लेख गरिएको छ । त्यसपछि भने त्यसपछि भने उनी कलकत्तामा आईएस्सी पढ्न गए । २०१२ सालमा बुबा रामलाल गोल्छाले पारिवारकि विजनेसमा सहयोग गर्न आग्रह गरे ।

बिजनेसको 'मूल परेका' हुलासचन्दको बिजनेस यात्रा

हुलासचन्द गोल्छालाई गोल्छा ग्रुपमा विजेनेसका 'मूल परेका' मानिस भनेर पनि चिनिन्छ । जुन दिन विराटनगर जुटमिल स्थपनाका लागि रामलाल गोल्छाले जग्गा किनेका थिए, सोही दिन सन् ११ फागुन १९९१ मा उनको जन्म भएको उल्लेख छ । हुलासचन्द भाडाको घरमा जन्मिएका थिए । शेखर सम्झिन्छन्, ‘हजुरबुबाले प्रत्येक वर्ष बुबा जन्मेको भाडाको घर देखाएर दु:ख स्मरण गराउनुहुन्थ्यो ।’

आईएस्सी पढ्न कलकत्ता गएका उनी पारिवारिक विजनेसमा सहयोग गर्न बुबाले बोलाएपछि नेपाल आएका थिए । राजा महेन्द्रको निर्देशनमा रघुपति जुटमिलको इन्चार्ज उनलाई बनाइयो । उनले इन्चार्ज पाएको १ वर्षमा नै उद्योगले निकै राम्रो गर्‍यो ।

जुटको उत्पादन ३ टनबाट पढेर १२ टन पुग्यो । रघुपति जुटमिललाई सरकारको स्वामित्वमा गएको र जुटमा गोल्छाहरूको सोखका कारण २०१३ सालमा हिमालयन जुट प्रेस सञ्चालनमा ल्याएको थियो, जुन वर्ष हुलासचन्दको विवाहसमेत भएको थियो । त्यसपछि जुटको अन्तर्राष्ट्रिय प्रितस्पर्धाका साथै विश्‍व भ्रमण केन्द्रित देखियो गोल्छा परिवार । विश्‍व बजारमा प्रतिस्पर्धामा केन्द्रित देखियो । अस्ट्रेलियदेखि युरोपसम्म नेपाली जुट पुग्यो ।

२०१२/०१३ सालमा नेपालमा रहेका उद्योग अनुगमनका लागि विश्वका विभिन्न प्रतिनिधिमण्डलहरू आउन थाले । बेलायतका तत्कालीन युवराजले समेत तत्कालीन समयमा गोल्छाहरूले चलाएका उद्योगहरूको अनुगमन गरेका थिए ।

०००

जुटमिलपछि स्टिल फ्याक्ट्रीका लागि हुलासचन्द गोल्छाले आफ्नो बुबा रामलाललाई मनाएको उल्लेख गरिएको छ ।

स्टिलमा निकै सफलता हासिल गर्‍यो गोल्छा ग्रुपले । हुलास मेटल क्राफ्टका समान भारतको केरलामा निकै निर्यात गरिएको उल्लेख छ । त्यसपछि राइस मिल र कागज कारखानातर्फ पनि विस्तार गरेको उल्लेख गरिएको छ ।

हंस राइस मिल, एलोकर राइस मिल, भारतको नेसनल रिसर्च एण्ड डेभलपमेन्ट कर्पोरेसनसँगको सहकार्यमा हुलासचन्द पेपर बोर्ड स्थापना गरेको उल्लेख छ । यसबाट सजिलो प्रविधिबाट पेपर बनाउने र सस्तोमा बिक्री गर्ने लक्ष्य राखिएको थियो तर सफलता भने पाउन नसकेको उल्लेख गरिएको छ ।

०००

२०४८ सालपछि निजीकरणको अभियान सुरु भएपछि भृकुटी पेपर यस ग्रुपले आफ्नो बनाएको थियो । त्यसपछि सुगर मिल्सतिर लागेको देखिन्छ । सुगर मिल सञ्चालनमा पनि ठूलो सङ्घर्ष गरेको देखिन्छ यस ग्रुपले । लोन उपलब्ध गराउनेलगायतका विषयमा निकै गाह्रो गरी २०५० सालमा रौतहटमा श्रीराम सुगर मिल्स स्थापना गरेको थियो । त्यस क्रमसम्म विराटनगर र सुनसरीमा धेरै उद्योग सञ्चालनमा ल्याएको थियो । झापामा बिपी राइस मिल, नेपालगञ्जमा घनश्‍याम राइस मिल (पछि धीरज राइस मिल नामकरण) स्थापना भए ।

परिवारको सोच उद्योग र रोजगारी सिर्जनामा निरन्तर वृद्धि गर्ने थियो । सर्लाहीमा गार्मेन्ट मेसिन सञ्चालनमा ल्यायो । उक्त मेसिनबाट उत्पादित सामग्रीहरूले विश्‍व बजार छाउन थालेको उल्लेख गरिएको छ । इन्डष्ट्री धेरै राम्राे त्यसले इन्जिनियरिङ प्रोजेक्ट बनाउन सहयोग गर्‍यो । 'हुलास भए अरू किन रोज्ने' नारा बनाएर अघि बढायो ।

गोल्छा परिवारले सुरुवातको चरणमा खाद्यान्न, जुट, पेपर, सुगर, कृषि र स्टिल उद्योगमा केन्द्रित थियो । रामलाल र हुलासचन्दको सोच पनि नेपाली कच्चा पदार्थ अधिकतम प्रयोग गर्ने र बढीभन्दा बढी रोजगारी सिर्जना गर्ने क्षेत्रमा केन्द्रित हुने थियो ।

०००

२०४५ सालमा हुलास मोटर्स स्थापना भयो । यस कम्पनीले शेर्पा ४६ डी (मुस्ताङ) गाडी पनि उत्पादन गर्‍यो । यही गाडी २०६८ सालमा डा. बाबुराम भट्टराई प्रधानमन्त्री हुँदा चढेका थिए तर पछि भने बन्द भयो ।

२०५० सालपछि भने विद्युतीय सामग्री विस्तारतिर पनि केन्द्रित भयो गोल्छा ग्रुप । विद्युतीय सामग्रीमा डेवा र सामसुङसँग सहकार्य गरेर काम सुरु गरेको थियो ।

दोस्रो चरणमा फाइनान्स, रियल स्टेट, इन्स्योरेन्स क्षेत्रमा केन्द्रित भयो । नेपालमा पहिलो पटक टेलिभिजन सेट सुचारु गरेको पनि गोल्छा अर्गानाइजेसनले हो । त्यसबेला तत्कालीन राजा वीरेन्द्रले अवलोकन गरेका थिए ।

हुलासचन्दको स्वभाव तत्कालीन (२०४८ ताका) प्रधानमन्त्री गरिजाप्रसाद कोइरालालाई निकै मनपर्‍यो । कोइरालाका धेरै विदेश भ्रमणमा हुलासचन्द छुटेनन् ।

हुलासचन्दले नेपाल उद्योग वाणिज्य महासंघका उपाध्यक्ष, विशालबजारका संस्थापक निर्देशकलगायत भूमिका निभाएका थिए । इन्टरप्राइजेजका तर्फबाट उनले संयुक्त राष्ट्रसंघमा पनि भाग लिएका थिए ।

१९९० को त्यो चमक तर पाएन निरन्तरता

नेपालमा गोल्छा परिवारमा तेस्रो पुस्ताका शेखर गोल्छाका अनुसार यदि सन् १९९० (२०४८ साल)पछिको नीति र क्रियाकलाप अघि बढेको भए अहिले नेपाल मध्यम आय भएको देश भइसक्थ्यो । ‘१९९० को दशकमा नेपाली उद्योगले धेरै प्रोत्साहन पाएर प्रोत्साहनअनुसारको फल पनि आएको थियो । यदि त्यतिबेला जस्तो अवस्थाले निरन्तरता पाएको भए र अरुण तेस्रो जस्ता ठूला परियोजना नरोकिए तथा ऊर्जामा हामी आत्मनिर्भर भएको भए हाम्रा अहिलेको प्रतिव्यक्ति आय ४-५ हजार डलर पुग्थ्यो । हामी मिडल इनकम भएको राष्ट्रको सूचीमा हुने थियौँ होला’, शेखरले भने ।

राजनीतिक अस्थिरताका कारण श्रम र सुरक्षा समस्या नेपाली उद्योगले भोग्न थाल्यो, जसका कारण उद्योगीहरू निरुत्साहित भएको उनले बताए । अहिले स्थापना भएका धेरै उद्योग सन् १९९० को दशकमा स्थापना भएका र अहिले धेरै घराना व्यापारमा केन्द्रित भएको शेखरको पनि स्वीकारोक्ति छ ।

एकातर्फ ऊर्जाको अभाव, उपयुक्त श्रम अभाव र उचित नीतिको अभाव झेलिरहेका उद्योगीहरूलाई औद्योगिक उत्पादन भन्दा पनि व्यापार केन्द्रित नीतिको खाँचो देखिएको उनकाे भनाइ छ ।

विदेशी बजारबाट ल्याउँदा राज्यको राजस्व बढ्ने, उपभोक्ताले सस्तोमा पाउने र व्यवसयीलाई पनि नाफा उत्पादन गरेर राख्नेभन्दा बढी हुने भएकाले व्यापार विस्तार भएको उनी बताउँछन् । उनले यसका बाबजुद विश्‍व व्यापार सङ्गठनलगायतका निकायमा गरेको सम्झौता र नेपालमा बढ्दो उत्पादन लागतका कारण उद्योग विस्तार चुनौतीपूर्ण भएको बताउँछन् ।

'एकातर्फ उत्पादन लागत बढ्ने, अर्कातर्फ प्रतिस्पर्धी क्षमता बढाउनुपर्ने भएकाले उद्योगमा चुनौती थपियो’, शेखरले भने । उनले महँगो विद्युत, दक्षिण एसियाकै सबैभन्दा कम श्रम उत्पादकत्व, कम्जोर पूर्वाधार, बैंकको महँगो व्याज र समयअनुसारको नीतिको अभावका कारण नेपाली उद्योग अपेक्षित विस्तार हुन नसकेको बताए ।

शेखरले उद्योगको विस्तारका लागि राजनीतिक तहमा गम्भीर समीक्षा गर्न आवश्‍यक रहेको बताए । ‘हामीले झट्ट हेर्दा उपभोक्ताले सस्तोमा सामान पाएकै छन्, राज्य सञ्चालनका लागि कर उठेकै छ भन्ने हुन्छ’, गोल्छाले भने, ‘अहिलेसम्म उद्योग विस्तार नभए पनि हामीले रेमिट्यान्स कमाएका थियौँ अब स्थिति मूल्याङ्कन गर्नै पर्छ । रोजगारी र नेपाली कच्चा पदार्थ उपयोग केन्द्रित नीति ल्याएर अघि बढ्न आवश्‍यक छ ।’

शेखर आफ्ना बुबा र हजुरबुबाले लिएका नीति अहिले थप सान्दर्भिक भएका बताउँछन् । ‘हाम्रो परिवारमा कति कमाइयो, कति गुमाइयो भन्दा बढी समीक्षा कति उद्योग बढाइयो, कतिले रोजगारी पाए भन्नेमा हुन्थ्यो’, शेखरले भने, 'अहिले यस्तो सोचको निकै बढी खाँचो छ । सरकारले व्यापार र उद्योगबीचको भिन्नता महसुस गर्न जरुरी छ ।’

व्यापारमा पारिवारिक नीति अहिले पनि प्रयोगमा रहने उनी बताउँछन् । 'कुनै एक व्यक्तिले एक सोचाइमा गरेको निर्णयले काम गर्दैन । जुनसुकै निर्णय बोर्ड बैठकमा गम्भीर छलफलपछि मात्र पास गर्ने गरिन्छ । कर्मचारी किन कार्यालयबाट निस्किन्छ र किन उत्पादन दिन सकेको छैन भन्ने विषय सुरुवातदेखि नै छलफलको विषय हो', शेखर भन्छन् ।

सीप विकासमा अझै लगानी गर्न आवश्‍यक रहेको र उत्पादन क्षेत्रमा वृद्धि आवश्यक रहेको उनी बताउँछन् । कर्मचारीलाई पनि ढुक्कले काम गर्ने वातावरण नभएसम्म उद्योग विस्तार गर्न नसकिने उनको बुझाइ छ ।

प्रकाशित मिति: शुक्रबार, साउन २३, २०७७ १८:२८