१५ लाख नेपाली तस्करको निशानामा, वार्षिक ३५ हजार बेचबिखन

प्रतीकात्मक तस्वीर

A+ A A-

हरेक वर्षको ३० जुलाईकाे दिनलाई संयुक्त राष्ट्र संघकाे आह्वानमा अन्तर्राष्ट्रिय मानव बेचबिखनविरुद्ध दिवसको रूपमा मनाइँदै आएको छ ।

सन् २०१३ देखि मानव बेचबिखनसम्बन्धी अपराधका बारेमा सचेतना फैलाउन यो दिन यो दिवस मनाउन थालिएको हो ।

विश्वमा मानव बेचविखन बढ्दै गएपछि राष्ट्र संघले तस्करी नियन्त्रण गर्न सचेतना कार्यक्रमका सुरु गरेको थियो ।

नेपाल पनि मानव तस्करी हुनबाट अछुतो छैन । पछिल्लो समय वैदेशिक रोजगारी र विकसित देशमा अध्ययन गर्ने बहानामा नेपाली तस्करी भइरहेको विभिन्न अध्ययनले देखाइरहेको छ ।

नेपालबाट पनि वार्षिक ठूलो संख्यामा रोजगारी र अन्य बहानामा नागरिक तस्करी भइरहेका छन् ।

नेपालबाट रोजगारीको बहानामा भारत हुँदै तस्कर गरिएका अधिकांश महिला मलेसिया, खाडीका देश र अफ्रिका पुर्‍याइने गरिएको प्रहरी अनुसन्धानबाट खुलासा हुँदै आएको छ । भारत हुँदै तस्करीमा परेका महिला मलेसिया, साउदी, कुबेत, इराक, ओमन, बहराइन, यूएई र अफ्रीकाका देशमा घरेलु र डान्स बारमा काम गर्ने कामदारका पुग्ने गरेका छन् ।

विदेशमा राम्रो रोजगारीमा लगाइदिने प्रलोभन देखाएर तस्करले रूट परिवर्तन गरेर महिलाको तस्करी गरिरहेका छन् ।

भारतसँग जोडिएको सिमाना हुँदै वार्षिक ४ हजारभन्दा बढी महिला रोजगारीका नाममा तस्करीमा पर्ने गरेको प्रहरी र माइती नेपालको विभिन्न अध्ययनमा उल्लेख छ ।

नेपाल भारतको सिमाना हुँदै मासिक ३ सयभन्दा बढी महिलाको तस्करी भइरहेको विभिन्न अध्ययनले देखाउँछ ।

३५ हजार बेचबिखन, १५ लाख जोखिममा

प्रत्येक वर्ष मानव बेचबिखनमा पर्ने मानिसको संख्या बढ्दो छ । राष्ट्रिय मानवअधिकार आयोगको मानव बेचविखन प्रतिवेदन २०७६ को तथ्यांकअनुसार नेपालबाट वार्षिक ३५ हजार मानिस बेचबिखनको शिकार हुँदै आएका छन् । जसमा १२ हजार वैदेशिक रोजगारी, ७ हजार वयस्क मनोरञ्जन र ३ हजार बालश्रमका लागि बेचबिखनमा परेको आयोगको तथ्यांकमा उल्लेख छ ।

नेपालका करिब १५ लाख मानिस मानव बेचबिखनको जोखिम रहेको आयोगले औँल्याएको छ । मानवअधिकार आयोगको प्रतिवेदनअनुसार यौन शोषणका लागि महिला र बालबालिकाको बेचबिखनले ठूलो हिस्सा लिए पनि बाध्यकारी श्रम, अस्थायी नियन्त्रण, मानव तस्करीसँगै अवैध सामग्रीको तस्करीलगायतका प्रयोजन पनि बढ्दै गएको छ ।

आयोगको प्रतिवेदनमा १३ देखि १९ वर्ष उमेरका १२ लाख ग्रामीण किशोरी धेरै मानव तस्करीको जोखिम रहेको जनाइएको छ ।

त्यसैगरी, वयस्क मनोरञ्जनका लागि ४० हजार, वैदेशिक रोजगारीको तयारीमा रहेका झण्डै २ लाख र बालश्रमका लागि १ लाख मानिस जोखिममा छन् । नेपालबाट वार्षिक २५ हजारसम्म मानिस अप्रत्यक्ष रूपमा तस्करीमा पर्ने गरेका छन् ।

विगत ११ वर्षमा रोजगारीमा गएका ५० हजारभन्दा धेरै महिलाको तस्करीमा परेको माइती नेपालको तथ्यांकमा उल्लेख छ ।

नेपालबाट धेरै महिला अवैध बाटो भएर तस्करी भइरहेको माइती नेपालका उपनिर्देशक अचुत नेपाल बताउँछन् ।

तस्करीमा परेका महिलाको अवस्थाबारे सरकार र सम्बन्धित निकाय बेखबर रहेको नेपालको आरोप छ ।

‘तस्करले विदेशमा राम्रो रोजगारीको प्रलोभन देखाएर प्रतिव्यक्ति २० हजारदेखि २ लाखसम्म असुल गरी सेटिङ मिलाएर पठाउने गरेको पाइन्छ । तस्करीमा परेका महिला आर्थिकसँगै शारीरिक शोषणमा पर्ने गरेका छन्,’ उनले भने, ‘पछिल्लो समय रोजगारीका नाममा अधिकांश तस्करी हुने गरेको छ । भारत, चीन र बंगलादेश हुँदै नेपाली महिला मात्र होइन पुरुष पनि तस्करी भइरहेका छन् ।’

वैदेशक रोजगारीका नाम तस्करी गर्ने तस्कर विदेशमा बसेर नेपालमा धन्दा चलाउने गरेको उपनिर्देशक नेपालको दाबी छ । विदेशमा बसेर नेपालमा एजेन्ट राखेर तस्करले तस्करीको काम गर्दै आएको उनको भनाइ छ ।

अधिकांश खाडी, मलेसिया, युरोप देश र अफ्रिका तस्करी

नेपालबाट तस्करी गरिएका महिला प्रायः खाडीका देश, मलेसिया, युरोप र अफ्रिका पुराउने गरेको महिला, बालबालिका तथा ज्येष्ठ नागरिक मन्त्रालयको विभिन्न अध्ययनमा उल्लेख छ ।

सरकारले घरेलु कामदारका रुपमा खाडी जान रोक लगाएसँगै दलालहरूले महिलालाई ललाई फकाई भारत, बंगलादेश, चीन र श्रीलंका हुँदै तेस्रो मुलक पुर्‍याउने गरेका छन् ।

नेपालबाट धेरै महिला एजेन्टले सुनौली, काँकडभिट्टा, नेपालगञ्जलगायतका नेपाल-भारतका सीमा नाकाबाट भारत पुर्‍याउने प्रहरीको अनुसन्धानमा खुलाइएको हुन्छ ।

नेपालबाट खाडीका देश, मलेसिया, युरोप र अफ्रिकाका विभिन्न देश वार्षिक ४० हजार नेपाली तस्करी भइरहेका छन् ।

पछिल्लो सामाजिक सञ्जालको माध्यमबाट पनि महिला तस्कर बढ्दै गएको महिला, बालबालिका तथा ज्येष्ठ नागरिक मन्त्रालय प्रवक्ता टेकराज निरौलाले जानकारी दिएका छन् ।

सामाजिक सञ्जालमार्फत राम्रो रोजगारीका प्रलोभन देखाएर तस्करी गर्ने गरेको पाइएकोे उनको भनाइ छ ।

रोजगारीका नाममा पुरुषसमेत तस्करी

पछिल्लो महिला मात्र होइन, वैदेशिक रोजगारीका नाममा पुरुष पनि तस्करी हुने क्रम बढ्दो छ । विकसित देशको राम्रो रोजगारीमा जाने खोज्दा शिक्षित युवा नै तस्करीमा पर्ने गरेको वैदेशिक रोजगार विभागको अध्ययनमा उल्लेख छ ।

पछिल्लो समय भारतसँग अन्य देशबाट पनि रोजगारीका नाममा महिला तस्करी बढिरहेको वैदेशिक रोजगार विभागका निर्देशक भोलानाथ गुरागाईँले बताउँछन् ।

सबैभन्दा धेरै १८ देखि ४० वर्ष उमेर समुहका पुरुष तस्करीमा पर्ने गरेका छन् । भने, सोही उमेरका अशिक्षित, ग्रामिण भेगका युवती हुने गरेको उनको भनाइ छ । पछिल्लो समय विकसित रोजगारीमा प्रलोभनमा ठूलो रकम ठगिँदै तस्करीमा पर्नेगरेका पाइन्छ ।

विश्वमा रोजगारीका नाममा र अन्य बाहानामा बार्षिक ३ करोड मानिस तस्करी भइरहेको अन्तर्राष्ट्रिय श्रमिक संगठन (आईएलओ) विभिन्न प्रतिवेदनमा उल्लेख छ । पछिल्लो समय रोजगारीका नाममा सार्क राष्ट्रका देश महिला तस्करी भइरहेका छन् ।

पूर्वी एसियामा धेरै तस्करीको जोखिम बढ्दै गएको विभिन्न संस्थाले बताइरहेका छन् । यी देशबाट वार्षिक २ लाख मानिस तस्करी हुने गरेका छन् । नेपालदेखि भने रोजगारीका नाममा तस्करी भइरहेको सरकारी अध्ययनमै औँल्याएको हुन्छ ।

नेपालमा सरकारले मानव बेचबिखन तथा ओसारपसार नियन्त्रणसम्बन्धी कानुन कार्यान्वयनमा ल्याए पनि प्रभावकारी कार्यान्वयन हुन सकेको छैन ।

प्रकाशित मिति: बिहीबार, साउन १५, २०७७ १४:४५