अयोध्याको राजनीतिक गोलचक्कर

A+ A A-

प्रधानमन्त्री केपी ओलीले असार अन्तिम साता हिन्दुहरूले भगवान मान्ने राम जन्मिएको ठाउँ अयोध्या नेपालमा पर्छ भनेर सार्वजनिक अभिव्यक्ति दिए । उक्त अभिव्यक्तिको नेपाल र भारतमा तीव्र विरोध भयो । आफ्नै प्रधानमन्त्रीले दिएको अभिव्यक्तिका बारेमा परराष्ट्र मन्त्रालयले वक्तव्य निकालेर प्रष्टीकरण दियो ।

कार्यकारी प्रधानमन्त्रीको एउटा अभिव्यक्तिका बारेमा त्यसरी प्रष्टीकरण दिने अवस्था सिर्जना हुनु लज्जाजनक घटना थियो । प्रधानमन्त्रीको भनाइबाट उतपन्न लाज छोप्नका लागि वक्तव्य निकालिएपछि भारतीय पक्षबाट बेग्लै प्रतिक्रिया सार्वजनिक भएन । भारतीय पक्षले प्रधानमन्त्रीको भनाइलाई होइन, परराष्ट्र मन्त्रालयको वक्तव्यलाई आधिकारिकता दियो ।

अयोध्या र जनकपुर

अयोध्या र जनकपुरको विशेष खालको सम्बन्ध छ । यो सम्बन्ध दिल्ली र काठमाडौंले जोडेको सम्बन्ध पनि होइन । अयोध्या र जनकपुरको सम्बन्धलाई दिल्ली र काठमाडौंले भत्काएर भत्किँदैन पनि । प्रधानमन्त्री केपी शर्मा ओलीले अयोध्या र जनकपुरको सम्बन्ध भत्काउने जुन प्रयत्न गरेका छन्, त्यसको जनस्तरबाटै व्यापक निन्दा गरिएको छ । अहिले केपी ओली नै निन्दाका पात्र भएका छन् ।

राजा दशरथका छोरा रामलाई नेपाल र भारतका हिन्दु समुदायमा भगवानका रूपमा लिइन्छ । रामायणमा वर्णन गरिएका राम हिन्दुहरूका आस्थाका पात्र हुन् । सदियौँदेखि उनी भारतको अयोध्यामा जन्मिएको विश्वास गरिन्छ र त्यहीअनुसार धार्मिक व्यवहार गरिन्छ ।

अयोध्याबाट विवाह पञ्चमीका दिन जनकपुरमा जन्ती बोलाइन्छ र विवाह पञ्चमीको उत्सव मनाइन्छ । जनस्तरबाट हुने त्यस प्रकारका धार्मिक क्रियाकलापले देशको राजनीतिमा कुनै असर गरेको थिएन । २ देशका जनताको बीचमा धार्मिक सद्भाव राख्ने काम भएका थिए ।

स्वयं प्रधानमन्त्री केपी ओली र भारतीय प्रधानमन्त्री नरेन्द्र मोदीले जनकपुर पुगेर एउटा धार्मिक सडक सर्किट सञ्चालनमा ल्याउने घोषणा गरेका थिए । अहिले एकाएक अयोध्या नेपालमा पर्छ भनेर ओलीले अतिवाद निम्त्याउन खोजेका छन् ।

अयोध्याको सर्वेक्षण

प्रधानमन्त्री केपी ओलीले चितवनको अयोध्यापुरीलाई अयोध्या दाबी गरे पनि त्यस सम्बन्धमा नेपालमा कुनै सर्वेक्षणहरू भएका छैनन् । दुई–चार जना पण्डितहरूले रामायणमा उल्लेख गरिएका ठाउँहरू र तिनको दूरी यहीँ नजिकै छ भनेकै कुरालाई आधार मानिएको छ । साहित्यिक कृतिलाई आधार मानेर दाबी गरिएका कुराहरूलाई प्रधानमन्त्रीले आधिकारिकता दिनु अशोभनीय कार्य हो ।

भारतको उत्तर प्रदेशमा रहेको अयोध्यामा भारतीय पुरातत्त्व विभागले सर्वेक्षण गरेको थियो । एक जना मुसलमान समुदायका केके मोहम्मद पनि उक्त टोलीमा सामेल भएका थिए । उनले भनेका थिए कि त्यहाँ मन्दिरको अवशेष फेला परेको थियो । भारतीय सर्वाेच्च अदालतले राम मन्दिरका बारेमा ऐतिहासिक फैसला गरेपछि मोहम्मदको उक्त कुरा बीबीसीले प्रकाशन गरेको थियो ।

राम मन्दिर र बाबरी मस्जिदका बारेमा विवाद भएपछि त्यहाँ पुरातात्त्विक सर्वेक्षणहरू गरिएका छन् । भारतीय सर्वाेच्च अदालतले त्यसरी गरिएका सर्वेक्षणहरूलाई प्रमाणको रूपमा ग्रहण गरेको छ । एक प्रकारले भन्ने हो भने भारतीय पुरातत्त्व विभागले सर्वेक्षणसमेत गरेर उक्त भूमिमा आफ्नो हक स्थापित गरिसकेको छ र भारतीय सर्वाेच्च अदालतले त्यसलाई वैधानिकता दिएको छ ।

उत्तर प्रदेशको अयोध्यामा रहेका राम मन्दिर र बाबरी मस्जिदका बारेमा १६औँ शताब्दीदेखि विवाद हुँदै आएको छ । झण्डै ५ सय वर्षसम्म चलेको त्यस भूमिको विवाद गत वर्ष मात्र भारतको सर्वाेच्च अदालतले टुंगो लगाएको थियो । सिंगो भारतले टुंगो लगाएको विषयमा निहुँ खोज्नु अनैतिक कार्य हो ।

यद्यपि, नेपालले कैयौँ पुरातात्त्विक सर्वेक्षणहरू गर्न सक्छ र त्यसरी नयाँ तथ्य फेला परेमा पहिलेका तथ्यहरू खण्डित हुन सक्छन् । त्यो अध्ययन, अनुसन्धानको विषय हो । तर, कुनै अध्ययन, अनुसन्धान नगरीकन घोषणा गरिने कार्य सही हुन सक्दैन ।

एक शताब्दी लामो मुद्दा

भारतमा अयोध्याका बारेमा भएको विवाद एक शताब्दीभन्दा लामो समयसम्म अदालतमा रहेको थियो । एक शताब्दीभन्दा लामो समय लिएको र भारतमा सबैभन्दा पेचिलो बनेको विषयमा प्रधानमन्त्रीले हल्का टिप्पणी गर्नुले प्रधानमन्त्रीको मूर्खतालाई बताउँछ ।

एक शताब्दी लामो लडाइँ जितेको महसुस गरेका हिन्दु समुदायको भावनामा ठेस पुग्ने गरी अभिव्यक्ति दिने कुरा सही हुन सक्दैन । हिन्दुरहरूको भावनालाई राजनीतिक रङ दिइनुहुँदैन । उत्तर प्रदेशको अयोध्या नेपालमा भनिनुले के देखाउँछ भने ओलीले अयोध्यालाई राजनीतिक रङ दिएर धार्मिक सहिष्णुतालाई खलबल्याउन चाहन्छन् ।

अयोध्यामा मुसलमानहरूले १६औँ शताब्दीमा बनाएको बाबरी मस्जिद करिब २५ वर्ष अगाडि हिन्दुहरूले भत्काएका थिए । १६औँ शताब्दीमा राम मन्दिर भत्काएर मुसलमानहरूले बाबरी मस्जिद बनाएको हिन्दुहरूले बताउँदै आएका थिए । त्यही मस्जिदलाई सन् १९९२ मा भत्काइएको हो । बाबरी मस्दिज भत्काइएपछि भारतमा २ हजारभन्दा धेरै मान्छेको धार्मिक दंगामा ज्यान गएको थियो । त्यतिबेला मुम्बइमा मात्र ९ सय मारिएका थिए । त्यसैले विषय प्रधानमन्त्रीले सोचेजस्तो सजिलो छैन ।

जनताको भावनामाथि अनैतिक प्रवेश

अयोध्या राजनीतिक सरोकारको विषय होइन । अयोध्या हिन्दु धार्किक समुदायको आस्थाको विषय हो । अयोध्यालाई दिल्ली र काठमाडौंको विवाद बनाउनुपर्ने कुनै आवश्यकता पनि छैन । अयोध्या भारतमा पर्छ भनेर जनताले मानेका छन् र जनकपुरका राजा जनककी छोरी सीताको रामसँग विहे भएको मानिँदै आएको छ । रामायणमा उल्लेख भएको विषय यही हो ।

जनकपुर र अयोध्या कति किलोमिटर टाढा पर्छन्, त्यतिबेला फोन थियो कि थिएन, रथ चढेर एकै दिनमा जन्तीको लस्कर जनकपुर कसरी आइपुग्यो भन्ने जस्ता प्रश्नहरू अतिरञ्जित र अनैतिक प्रश्नहरू हुन् । सदियौँदेखि अयोध्या र जनकपुरको धार्मिक सम्बन्ध अत्यन्तै सरल रेखामा चलिरहेको छ ।

राजनीति गर्ने मान्छेहरू जनताको भावनामाथि अनैतिक ढंगले प्रवेश गर्नुहुँदैन । यदि अयोध्या नेपालमै पर्छ भने पनि त्यो अनुसन्धानको विषय हो तर हालसम्म भारत वा नेपालका कुनै पनि पुरातात्त्विक वा इतिहासवेत्ताले यो विषयमा अनुसन्धान गरेका थिएनन् । अनुसन्धान नै गर्दा पनि विवादरहित निष्कर्ष आउने कुनै सम्भावना छैन ।

सदियौँदेखि मानी आएको कुरालाई विवादमा फसाएर राजनीतिक फाइदा लिन खोज्नु अनैतिक कार्य हो । त्यसले राजनीतिक स्वरूप ग्रहण गर्नुहुँदैन । वामदेव गौतमले भनेजस्तै प्रधानमन्त्रीले आफ्नो भनाइ फिर्ता लिनुपर्छ ।

धार्मिक अतिवादको खतरा

राजनीतिक र कुटनीतिक भन्दा धर्म बेग्लै विषयवस्तु हो । राजनीतिक व्यक्तिहरूले धार्मिक कुरामा हात हाल्नुहुँदैन भनेर देशलाई धर्मनिरपेक्ष घोषणा गरिएको हो । कुनै पनि धार्मिक समुदायप्रति चोट पुर्‍याउने खालका कुराहरू राजनीतिक व्यक्तिहरूले बोल्नुहुँदैन भन्ने जान्दाजान्दै प्रधानमन्त्री ओलीले बोलेपछि परराष्ट्र मन्त्रालयले यो राजनीतिक विषय नभएको भनेर प्रष्टीकरण दिने बाध्यता सिर्जना भयो । यदि परराष्ट्र मन्त्रालयले उक्त वक्तव्य ननिकालेको भए भारतमा प्रधानमन्त्री ओलीका विरुद्ध कैयौँ प्रदर्शन हुन सक्ने सम्भावना रहन्थ्यो ।

अधिकांश नेपालीहरू पनि अयोध्या भारतमै रहेको विश्वास गर्छन् । सामाजिक सञ्जाल हेर्दा र कैयौँ बौद्धिकहरूका टिप्पणीहरू पढ्दा पनि अयोध्यामाथि दाबी गरिनु शोभनीय नहुने प्रष्ट देखिन्छ । अयोध्या कहाँ पर्छ भन्ने कुराले निर्विवाद प्रमाणपत्र पाउने कुनै सम्भावना छैन ।

सय वर्षभन्दा धेरै समय मुद्दा लडेर, पुरातत्त्व विभागबाट सर्वेक्षण गरेर बसेका भारतीयहरूले नेपालका दुई–चार जना पण्डितले ‘रामायणमा यस्तो लेखेको छ’ भनेकै भरमा चितवनको अयोध्यापुरी अयोध्याको रूपमा स्थापित गर्न खोज्नुको खासै ठूलो अर्थ पनि देखिँदैन । त्यसले धार्मिक अतिवाद बढाउने, नेपाल र भारतका जनताबीचमा भएको विश्वासलाई भत्काउनेबाहेक अरू काम गर्दैन ।

तर, दंगाको खतरा टर्‍यो

झण्डै २ दशक अगाडि भारतीय अभिनेता ऋतिक रोशनले नेपालका विरुद्ध अभिव्यक्ति दिएको भन्दै नेपाली सञ्चार माध्यमले प्रचार गरे । उक्त अभिव्यक्तिका विरुद्धमा नेपालमा ठूलठूला प्रदर्शनहरू भए । केही व्यक्तिको मृत्यु भयो । देशका ठूलठूला शहरमा प्रदर्शनहरू भएका थिए । भारतमा भएको विरोधबाट ठूलो क्षति नभए पनि केही अभद्र व्यवहार गरिएका भिडियोहरू बाहिर आए ।

एउटा फिल्मी अभिनेताको अपुष्ट भनाइबाट त त्यति ठूलो दंगा हुन सक्छ भने धार्मिक भावनामा ठेस पुग्ने गरी अभिव्यक्ति दिएपछि विवाद नहुने कुरा भएन । ऋतिक रोशन काण्डबाट नेपालमा उठेको जस्तो दंगा भारतमा उठेन । छिटफुट प्रदर्शन र विरोधबाहेक ठूलो क्षति भएन । कुनै पनि दंगा नउठ्नु सकारात्मक कुरा हो ।

नेपालको प्रधानमन्त्रीकै तहबाट कुनै पनि धार्मिक आस्था वा मानी आएको कुरामाथि एकाएक प्रहार गरिएको कुरा क्षम्य हुन सक्दैन । त्यसैले परराष्ट्र मन्त्रालयले वक्तव्य निकाल्न बाध्य भएको हो । परराष्ट्र मन्त्रालयले सही समयमा वक्तव्य निकालेर विवादलाई साम्य बनाउने जुन कदम उठायो, त्यो सराहनीय कार्य हो ।

प्रकाशित मिति: मंगलबार, साउन ६, २०७७ १५:३६