कामदारको प्रश्न: नेपालमा श्रममन्त्री छन् र ?

A+ A A-

'विदेशमा रहेका श्रमिकले श्रममन्त्री को छ ?' भनेर सामाजिक सञ्जालमा सोधीखोजी गर्न थालेका छन् । कोरोना भाइरसका कारण समस्या परेका श्रमिकले आफ्ना समस्यालाई बेवास्ता गरेपछि उनीहरूले श्रममन्त्रीका बारेमा चासो राख्दै प्रश्न गर्न थालेका हुन् । वैदेशिक रोजगारीमा कार्यरत कामदार समस्यामा पर्दासमेत श्रममन्त्रीले केही आश्वासन नदिएको गुनासो सामाजिक सञ्जालमा धेरै आउन थालेको छ ।

मलेसियामा ४ महिना कोरोना भाइरसका कारण अलपत्र परेर फर्किएका काभ्रेका राजन बानियाँ नेपालमा श्रममन्त्री को छ ? भनेर प्रश्न गर्छन् । नेपालबाट मलेसिया वैदेशिक रोजगारीमा जाँदा सरकारलाई कर तिरेर गए पनि फर्किंदा सहयोग नगरेको उनको गुनासो छ ।

सरकारले श्रमिकलाई कोरोना भाइरसको महामारीमा बेवास्ता गरेको उनको आरोप छ । ‘वैदेशिक रोजगारीमा जाँदा सरकारलाई कर तिरेको थिएँ । १ वर्ष मलेसिया बस्दा रेमिट्यान्ससमेत पठाउँदै आएको हुँ । हामी रोजगारीमा जाने कामदारलाई श्रम मन्त्रालयले बेवास्ता गर्‍यो’, उनले भने, ‘नेपालमा श्रममन्त्री काे छ ? श्रमिक समस्यामा पर्दा केही नबोली बसेका छन् । श्रममन्त्रीले त श्रमिक समस्यालाई नजिकबाट हेर्नुपर्छ । तर, यहाँ श्रमिकको नेतृत्व गर्ने श्रममन्त्रीले नै बेवास्ता गरे ।’

वैदेशिक रोजगारीमा गएका धेरै कामदार रोजगारदाता देशमा कोरोना भाइरसका कारण अलपत्र परेर बसेका उनको भनाइ छ ।

यस्तै, नेपालमा रोजगारी गुमाएका कामदारले पनि श्रममन्त्री काे छ भनेर प्रश्न गर्छन् । धादिङका रामप्रसाद लम्साल काठमाडौंकाे एउटा बीमा कम्पनीमा काम गर्दै आएका थिए । कोरोना भाइरसका कारण बीमा कम्पनीले कामबाट आफूलाई निकालिदिएकाे उनले बताए ।

‘नेपालमा श्रमिकका समस्या हेर्ने अधिकार पाएको श्रम मन्त्रालय कामदारको कोटा कटौती भएको विषयमा बेखर छ । नेपालमा के श्रम मन्त्री छन् र ? भए त कामदार समस्या पर्दा केही सहयोग गर्थे हाेलान्', उनले भने, ‘कोरोना भाइरस नियन्त्रण गर्न सरकारले लकडाउन गर्दा धेरै रोजगारदाता कम्पनीले आर्थिक समस्या देखााउँदै कामदार निकालिरहेका छन् । तर, यस विषयमा सम्बन्धित मन्त्री र मन्त्रालय चुपचाप बसेका छन् । श्रमिकका पक्षमा कसले बोल्छ ?’

यसरी सामाजिक सञ्जालमार्फत् भइरहेको विराेधप्रति श्रममन्त्री यादव भने जानकार छैनन् सायद । त्यही भएर उनीले अहिलेसम्म केही प्रतिक्रिया दिएका छैनन् । तर, देशभित्रकै श्रमिक कोरोना भाइरसका कारण १५ दिनसम्म चिउरा र चाउचाउ खाँदै बालबच्चा च्यापेर घर फर्किंदै गरेको विषयमा त पक्कै जानकार थिए होलान् ? यस्तो परिस्थितिमा समेत श्रममन्त्री यादवले श्रमिकका विषयमा मुुख नखोलेको कामदारले आरोप लगाइरहेका छन् ।

रोजीरोटीका लागि दैनिक ज्यालादारीमा काम गर्दै आएका श्रमिक लकडाउनमा भोकभोकै बसेको र बाटोमा हिँडेको सञ्चारमाध्यममार्फत थाहा त पाएकै थिए होलान् ? यस्तो बेलामा पनि श्रममन्त्री यादवले सहानुभूतिसमेत देखाएनन् । कोरोना भाइरसका कारण खानबस्न परेपछि दूधेबालक, गर्भवती महिला, वृद्ध बोेकेर बाटोमा हिँडेको मन्त्री यादवले थाहा नपाएजस्तो गरेर बसेका श्रमिकको आरोप छ ।

कोरोना भाइरसको महामारीका कारण देश, विदेशमा रहेका श्रमिक त्रासमा छन् । वैदेशिक रोजगारीमा कार्यरत श्रमिक एकातिर कोरोनाका कारण जागिर गुम्ने चिन्ता र अर्कोतिर बिहान-बेलुका छाक कसरी टार्ने भन्ने समस्यामा छन् । लकडाउनका कारण विदेशमा रहेका करिब ४० प्रतिशत विभिन्न क्षेत्रमा कार्यरत कामदार रोजगारी गुमाएर स्वदेश फर्कन थालेको विभिन्न संघसंस्थाले अनुमानित तथ्याङ्क सार्वजनिक गरिरहेका छन् ।

हाल सरकारले कोरोना भाइरसका कारण विदेशमा अलपत्र परेका नागरिककाे उद्धार गरिरहेको छ, जसमा ७५ प्रतिशत वैदेशिक रोजगारीमा कार्यरत कामदार नै स्वदेश फर्किइरहेका श्रम, रोजगार तथा सामाजिक सुरक्षा मन्त्रालयले जनाएको छ । कोरोना भाइरसका हजारौँ श्रमिक देशभित्रै खानेबस्ने समस्यामा गुज्रिरहेका छन् । यस्तो अवस्थामा श्रमिककै नेतृत्व र जिम्मेवार श्रम मन्त्रालयले केही नगरेको कामदारको गुनासाे छ ।

कोरोनाका कारण विदेशमा रहेका श्रमिक ठूलो समस्या र अलपत्र अवस्थामा छन् । यसरी अलपत्र श्रमिकलाई विभिन्न संघसंस्थाले खान र बस्नका लागि सहयोग गरिरहेका छन् । उनीहरूलाई स्वास्थ्य समस्या त छँदै छ, बस्ने र खाने समस्यासमेत हुन थालेपछि नेपाल फर्किन सरकारलाई हारगुहार गरिरहेका छन् ।

देश-विदेशमा श्रमिक भोकभोकै, चुपचाप श्रममन्त्री

गत मंसिरमा सरकारले तत्कालीन श्रममन्त्री गोकर्ण विष्टलाई हटाएर श्रम मन्त्रालयको जिम्मा रामेश्वर राय यादवलाई दिएको थियो । श्रममन्त्री यादवले श्रम मन्त्रालय सम्हालेको ८ महिना पूरा भएको छ । तर, श्रममन्त्री यादव श्रमिकका हकहितका लागि के गर्दै छन् भनेर श्रमिकले केही थाहा पाएका छैनन् । कोरोना भाइरसकाे संक्रमणमा देश-विदेशमा कार्यरत कामदारलाई श्रममन्त्री यादवले सन्त्वनासमेत दिन नसकेको श्रमिकको आरोप छ ।

वैदेशिक रोजगारीमा रहेका करिब साढे ४ लाख नेपाली श्रमिक स्वदेश फर्कन सरकारको प्रतीक्षारत रहेको वैदेशिक रोजगार बोर्डले नै जानकारी दिएको छ । बोर्डको अध्यक्षसमेत श्रममन्त्री यादव नै छन् । नेपालभित्र करिब १७ लाख श्रमिक कोरोना भाइरसका कारण बेरोजगार भएपछि घरमै बसिरहेको राजनीतिक दल निकट ट्रेड युनियनहरूले बताइरहेका छन् ।

कोरोना भाइरसका कारण देश-विदेशमा कार्यरत श्रमिकले रोजगारी गुमाएको र समस्यामा परेको विषयमा भने श्रममन्त्री बेखर जस्तै छन् । श्रम, मन्त्रालयकै तथ्याङ्कलाई आधार मान्ने हो भने वैदेशिक रोजगारीमा ४४ लाख श्रमिक कार्यरत छन् ।

भारतसहित विश्वमा करिब ७५ लाख नेपाली रोजगारीमा कार्यरत रहेकाे विभागको अनुमान छ । यी देशबाहिर रहेका श्रमिकका समस्या हेर्ने जिम्मा श्रम मन्त्रालयले पाएको छ । कोरोना भाइरसका कारण वैदेशिक रोजगारी, देशभित्र काम गर्ने श्रमिक समस्यामा परेको र लकडाउनमा श्रमिकलाई परेका समस्याप्रति श्रममन्त्री यादव भने चुपचाप छन् ।

श्रम मन्त्रालयको जिम्मेवारी समालेपछि धेरै काम भइरहेको श्रममन्त्री यादवको दाबी छ । ‘धेरै काम भएको छ । तपाईंहरूले नदेखेको मात्र हो । गरेको कामकाे प्रचार गर्दै हिँड्ने बानी छैन । त्यो मेरो कमजाेरी हो’, उनले भने, ‘श्रमिकका समस्याप्रति दिनरात काम गरिरहेको छु । म एउटा जनताको सेवक हुँ । श्रमिकका पक्षमा काम गर्दिनँ र ? अब विस्तारै मैले गरेको कामको नजिता थाहा हुन्छ ।’

श्रम मन्त्रालयले बेरोजगारी समस्या समाधान गर्ने योजनामुखी बजेट ल्याएको उनको भनाइ छ । ८ महिना श्रममन्त्री हुँदा केही गर्न नसकेको आरोप छ नि ? भन्ने प्रश्नमा मन्त्री यादवले त्यो मासिक र वार्षिक प्रगति विवरणबाट थाहा हुने बताए ।

देशभित्र रोजगारीमा कार्यरत ४० प्रतिशत श्रमिकले लकडाउन अवधिमा तलब सुविधा नपाएको विभिन्न संघसस्थाको अध्ययनमा भनिएको छ भने, कोरोनाका कारण वैदेशिक रोजगारी गुमाएर फर्किएका अधिकांश कामदारले तलब नपाएको गुनासो श्रम मन्त्रालयकै कल सेन्टरमा गर्दै आएका छन् । देशभित्र लकडाउनकाे अवधिमा तलब नदिने रोजगारदातालाई कारबाही र श्रमिकलाई तलब दिलाउन श्रममन्त्री यादवले पहल नगरेको कामदारले सामाजिक सञ्जालमा आरोप लगाइरहेका छन् ।

कतिपय रोजगारदाता कम्पनीले लकडाउनको अवधिमा कर्मचारीको कोटा कटौती गर्दै तलब नै नदिई कामबाट निकाल्न थालेका छन् । रोजगारदाता कम्पनीले कोरोना भाइरसको महामारीमा तलब नदिई श्रमिकको कोटा कटौती गर्दा ती श्रमिक परिवार कसरी पाल्ने भन्ने समस्यासमेत थपिएको छ । तर, योसविषयमा श्रममन्त्री यादव भने खासै चिन्तित देखिँदैनन् । देशमा धेरै ठूलो संख्यामा श्रमिक बेरोजगार हुँदै छन् । सरकारले कसरी बेरोजगारी समस्या समाधान गर्ने भन्ने विषयमा श्रममन्त्री योजनाविहीन अवस्थामा छन् ।

प्रधानमन्त्री केपी शर्मा ओलीले बेरोजारी समस्या समाधान गर्ने सरकारले जस्तोसुकै कदम चाल्ने र योजना बनाउने कुरा आफूले गरेको सम्बोधनहरूमा बताइरहेका छन् । साथै, अर्थमन्त्री डा. युवराज खतिवडा र परराष्ट्रमन्त्री प्रदीपकुमार ज्ञवालीले समेत विदेशमा समस्यामा परेका श्रमिक र बेरोजगारी समस्या समाधान गर्ने विषयमा संसद र मन्त्रिपरिषद् बैठकमा बोल्दै आएका छन् । तर, श्रमिकका समस्या र बेरोजगारी समस्या समाधान गर्ने विषयमा स्वयं श्रममन्त्री यादव भने बोल्दैनन् ।

ऐन संशोधन र विवादित व्यक्तिलाई बोर्डमा नियुक्ति

श्रममन्त्री यादव वैदेशिक रोजगार व्यवसायी संघसँग मिलेर गत वर्ष ल्याएको वैदेशिक रोजगार ऐन संशोधन गर्न आतुर छन् । उनी देश-विदेशमा रहेका श्रमिककाे समस्यामा भन्दा वैदेशिक रोजगार व्यवसायीको प्रस्तावमा धेरै चासो दिएर काम गरिरहेका छन् । ऐनमा वैदेशिक रोजगार व्यवसाय सञ्चालन गर्न राखेकाे धरौटी फिर्ता र वार्षिक १ सय जना कामदार विदेश पठाउन नसक्ने म्यानपावर खारेज हुने प्रावधान हटाउन म्यानपावर व्यवसायीले लविङ गरिरहेका छन् । मन्त्री यादवले पनि यस विषयमा व्यवसायीलाई सहयोग गर्दै आएका छन् ।

श्रममन्त्री यादवले आइतबार बोर्डमा वैदेशिक रोजगार व्यवसायी तथा एसओएस म्यानपावर सर्भिसका सञ्चालक हेमराज गुरुङलाई विज्ञका रूपमा मनोनीत गरेका छन् । त्यसैगरी, नेपाली स्वास्थ्य व्यवसायी महासंघका अध्यक्ष कैलाश खड्कालाई पनि विज्ञकै रूपमा मनोनीत गरेको श्रम मन्त्रालयले जानकारी दिएको छ । उनीहरू दुवै वैदेशिक रोजगारीमा जाने कामदार ठग्ने व्यवसायी हुन् । सामाजिक सञ्जालमा चर्को विरोध भएपछि गुरुङले आफैँ बोर्ड विज्ञ नबस्ने भन्दै विज्ञप्ति जारी गरेका छन् ।

खडका वैदेशिक रोजगारीमा मलेसिया जाने कामदारमाथि सिन्डिकेट लगाएर ठगी गरेको आरोपमा मुद्दा चलेका व्यक्ति हुन् । उनी हाल पनि प्रहरीको फरार सूचीमै छन् । वैदेशिक रोजगारी क्षेत्रमा काम गर्दै आएका व्यवसायी नै बोर्डको विज्ञ नियुक्ति गरेको मन्त्री यादवले बताएका छन् । हाल बोर्डमा नियुक्त भएका व्यवसायीले वैदेशिक रोजगारीका क्षेत्रमा सुधार गर्न सहयोग गर्ने उनको भनाइ छ ।

वैदेशिक रोजगारीमा समस्या परेका कामदारकाे उद्धार गर्न, रोजगारदाता देशसँग कामदारका समस्या विषयमा छलफल गर्न र श्रम सम्झौताअनुसार रोजगारदाता देशका कम्पनीलाई समस्यामा परेका कामदार फर्काउन पहल गर्ने प्रयाससमेत श्रममन्त्री यादवले नगरेको आरोप छ ।

प्रकाशित मिति: बुधबार, असार २४, २०७७ १३:३७