गिरिजाले राजनीतिमा ल्याए, माओवादीले विधवा बनाए

A+ A A-

सीतादेवी यादवलाई राजनीतिमा होमिन्छु भन्ने कहिल्यै लागेको थिएन । उनलाई लाग्थ्यो, राजनीति गर्न कठिन हुन्छ । त्यसैले उनी राजनीतिमा आउन चाहेकी थिइनन् । तर, तत्कालीन कांग्रेस सभापति गिरिजाप्रसाद कोइरालाका २ शब्दले उनलाई राजनीतिमा ल्यायो ।

रमाइलो बाल्यकाल

उनी भारतको विहार राज्यको मधुवनीमा २०१२ सालमा बुबा श्रीहरिलाल यादव र माता शिलादेवी यादवबाट जन्मिएकी हुन् । उनको बाल्यकाल मधुवनीको पद्यमा गाउँमै बित्यो । निम्नमाध्यमिक तहसम्म उनले गाउँमै पढिन् । नाना अर्थात् मामाघरका हजुरबुबा नै विद्यालयको प्रधानाध्यापक भएकाले उनलाई पढ्न सहज नै भयो ।

त्यसबेला छोरीलाई पढाउनुहुँदैन भन्ने थियो । यद्यपि, उनका बाआमाले उनलाई पढाए । बुबाले गाउँमा हाई स्कुलसमेत खोलेका थिए । सीतादेवीले वनारसबाट आईएसम्मको अध्ययन गरेकी छन् ।

१६ वर्षमा विवाह

१६ वर्षको उमेरमा उनको सिरहाकोे सुचेना गाउँ (सिरहा नगरपालिका– १५)का चन्द्रनारायण यादवसँग विवाह भयो । उनका श्रीमान पनि पढेलेखेका थिए । त्यस समयमा पनि चन्द्रनारायणले डबल एमए वा २ विषयमा स्नातकोत्तर गरेका थिए । चन्द्रनारायण सिरहामा चर्चित र लोकप्रिय थिए ।

डाक्टर वा नर्स बन्ने सपना

सीतादेवीको सपना थियो डाक्टर वा नर्स बनेर जनताको सेवा गर्ने । डाक्टर बन्ने उनको सपना पूरा त भएन तर जनताको सेवा गर्ने अवसर भने मनग्य पाएकी छन् । उनी नेपाली कांग्रेसको सिरहा जिल्ला सभापति हुँदै केन्द्रीय कोषाध्यक्ष, संविधानसभा सदस्य, मन्त्री र संघीय सांसद बनेकी छन् । सङ्घर्षले नै उनी यहाँसम्म आइपुगेकी हुन् ।

श्रीमानको गोली हानेर हत्या

सेतै फुलेका कपाल, सँगै छ एउटा झोला । जीवनका केही चिनोहरू त्यही झोलामा बोकेकी छन् सीतादेवीले । नागरिकता र श्रीमान चन्द्रनारायणको नाममा बनाएको अस्पतालको तस्बीर उनको साथमै छ । घरिघरि तिनै फोटो हेर्छिन् र श्रीमानप्रति श्रद्धाभाव प्रकट गर्छिन् ।

श्रीमान चन्द्रनारायण सिरहा कांग्रेसका नेता थिए । उनको घरमा नेता, कार्यकर्ताको घुइँचो लाग्थ्यो । वडाबाट राजनीति सुरु गरेका चन्द्रनारायण जिल्ला विकास समिति सभापति बनेका थिए । उनको लोकप्रियता उकालोलाग्दो थियो ।

उता, देशमा द्वन्द्व पनि उत्कर्षमा पुगेको थियो । चन्द्रनारायण द्वन्द्वको सिकार भए । तत्कालीन माओवादीले ५ असार २०५७ मा मर्निङ वाकमा निस्किएका चन्द्रनारायणलाई गोली हानेर हत्या गर्‍यो । मर्निङ वाकमा निस्किएका चन्द्रनारायण कहिल्यै घर नफर्किने गरी अस्ताए सँगै उनका सपना पनि खरानी भए ।

श्रीमान गुमाउनुको पीडामा सीतादेवी भावविह्वल हुन्छिन् । उनले श्रीमान गुमाइन् । देशले एउटा इमान्दार नेता गुमायो । उनको स्मृतिबाट त्यो कालो दिन अझै हराएको छैन ।

श्रीमानको हत्यापछि राजनीतिमा

सीतादेवीलाई सुरुमा राजनीतिमा आउने चाहना नै थिएन । राजीनितिकै कारण उनले श्रीमान गुमाएकी थिइन् । उनको सिउँदो पखालिएको थियो । त्यसैले उनी राजनीतिमा आउन चाहेकी थिइनन् ।

श्रीमानको हत्यापछि उनी विचलित भइन् । उनलाई सम्झाउन तत्कालीन पार्टी सभापति गिरिजाप्रसाद कोइरालालगायतका शीर्ष नेता पुगे । उनका श्रीमानले जिल्लामा गरेको विकास निर्माणका काम देखेर शीर्ष नेता नै चकित परेका थिए । ठूलाठूला विकासका आयोजना सुरु गरेका चन्द्रनारायणले पूरा गर्न भने सकेका थिएनन् ।

उनको सपना पूरा गर्न पार्टीका शीर्ष नेता र जिल्लाका नेता, कार्यकर्ताले सीतादेवीलाई राजनीतिमा आउन प्रस्ताव गरे ।

‘सबैले दाजुको सपना पूरा गर्न राजनीतिमा आउन भन्नुभयो । म राजनीतिमा आउन तयार थिइनँ । इच्छा मरिसकेको थियो । उहाँ (श्रीमान)ले सुरु गरेका काम थुप्रै अधुरा थिए । त्यसलाई पूरा गर्न सबैको आग्रहलाई मैले शिरोधार्य गरेँ’, सीतादेवी भन्छिन् ।

श्रीमानको हत्यापछि उनी वियोगमा थिइन् । छोरा सुवासचन्द्र यादवले एमबीबीएस पढेका थिए । तर, उनले आफ्नो करियसलाई भन्दा पनि आमालाई साथ दिए । बुबाको सपना पूरा गर्न आमाको काँध थापेर उनी लागिपरे ।

अहिले सिरहामै बुबाको नाममा अस्पताल खोलेर दीन–दुखीलाई निःशुल्क स्वास्व्थ्य सेवा दिइरहेका छन् । छोरी पुष्पा यादव र सुनिता यादवले पनि आमालाई साथ र सहयोग दिएका छन् । छोराछोरी र जनताको साथले नै सीतादेवी यो स्थानमा पुगेको बताउँछिन् ।

सर्वसम्मत जिल्ला सभापति

श्रीमानको हत्या भएकै सालको कुरा हो । पार्टीको जिल्ला अधिवेशन हुने भयो । तत्कालीन सभापति गिरिजाप्रसाद कोइरालाले सीतादेवीलाई सभापति बन्न आग्रह गरे । ‘गिरिजाबाबुले सभापति बन्न भन्नुभयो । राजनीति गाह्रो छ म बन्दिनँ भनेँ । तर, गिरिजाबाबुले तपाईंलाई जे मनपर्छ, त्यही बोल्ने हो भनेपछि सभापति बन्न तयार भएँ’, उनी भन्छिन् ।

श्रीमानको हत्या भएकै सालमा उनी सर्वसम्मत सिरहा जिल्ला सभापति बनिन् । जिल्ला सभापति भएपछि उनी गाउँगाउँमा पस्न थालिन् । द्वन्द्वको आगोमा देश फसेको थियो तर उनी अन्यायमा परेका जनताको न्यायका लागि आवाज उठाउन थालिन् । ३ कार्यकाल उनले जिल्ला सभापति भएर काम गरिन् ।

आन्दोलनको नेतृत्वकर्ता

२०६२/०६३ सालमा उनकै नेतृत्वमा सिरहामा आन्दोलन भयो । राजाको कूका विरुद्ध लोकतन्त्र स्थापनाका लागि उनी सडक सङ्घर्षमा उत्रिएकी थिइन् । आन्दोलनका लागि कहिले विराटनगर त कहिले काठमाडौं पुग्थिन् ।

उनकै नेतृत्वमा सिरहाका हजारौँ महिला सडकमा उत्रिएका थिए । तिनै महिलाको जगमा देशमा गणतन्त्र स्थापित भएको छ ।

पुनर्स्थापित संसदको सांसद

राजाले संसद पुनर्स्थापना गरेर दरबारबाट बिदा भए । तत्कालीन विद्रोही माओवादी शान्ति प्रक्रियामा आयो । पुनर्स्थापित संसदमा माओवादी पनि समावेश भयो । पुनर्स्थापित संसदपछि गिरिजाप्रसाद कोइराला प्रधानमन्त्री बनेका थिए ।

१० जना सांसद मनोनीत गर्नुपर्ने थियो । मनोनीत सांसदमा सीतादेवी पनि परेकी थिइन् ।

पहिलो संविधानसभामा पराजित

जनताले चुनेका प्रतिनिधिले देशको संविधान बनाउन संविधासभाको निर्वाचन भयो । सीतादेवी पनि सिरहाबाट उम्मेदवार बनिन् । पहिलो संविधानसभा निर्वाचनमा कांग्रेसले धेरै सिट गुमाउन पुग्यो । सीतादेवी पनि पराजित भइन् ।

निर्वाचनमा पराजित भए पनि उनले राजनीतिक जीवनमा हार खाइनन् । पहिलो संविधानसभाले संविधान दिन सकेन र दोस्रो संविधानसभाको निर्वाचन हुने भयो ।

दोस्रो संविधानसभामा विजयी

पहिलो संविधानसभाबाट संविधान बन्न नसकेपछि दोस्रो संविधानसभाको निर्वाचनमा भयो । उनी सिरहाबाटै फेरि उम्मेदवार बनिन् । दोस्रो संविधानसभामा उनी अत्यधिक मतले विजयी भइन् । जनताको अधिकार संविधानमा लेख्ने अवसर पाइन् ।

त्यसपछि पार्टीको केन्द्रीय कोषाध्यक्ष

३ कार्यकाल जिल्लाको सभापति भएपछि उनलाई नेता, कार्यकर्ताले केन्द्रीय कार्यसमितिमा आउन जोड गरे । पार्टीको १३औँ महाधिवेशन नजिकिँदै थियो । महाधिवेशनमा २ वटा समूह बने । शेरबहादुर देउवा र रामचन्द्र पौडेलका समूह बने ।

नेता, कार्यकर्तासँग छलफल र परामर्श गरेपछि उनी पौडेल समूहबाट कोषाध्यक्षको उम्मेदवार बनिन् । अन्ततः उनी कोषाध्यक्षमा विजयी भइन् ।

शान्तिमन्त्री

२०७२ सालमा उनी शान्ति तथा पुनर्निर्माणमन्त्री बनिन् । १० वर्ष चलेको द्वन्द्वका घाउहरू थाकेका थिएनन् । थुप्रै कामहरू बाँकी थिए । उनी मन्त्री भएको समयमा शान्ति प्रक्रियाका बाँकी रहेका काम पूरा गरिन् । द्वन्द्वपीडितले न्याय पाएका थिएनन् । राहत पाउन सकेका थिएनन् । उनी आफैँ पनि द्वन्द्वबाट उठेर आएकी महिला थिइन् ।

‘म आफैँ पनि द्वन्द्वपीडित । मन्त्रालमा पुगेपछि फाइलहरू धेरै थिए । न्याय नपाएका द्वन्द्वपीडितको अनुहारले पोल्थ्यो । आफ्नोभन्दा पनि उहाँहरूको दुःखले तनाव भयो’, उनी भन्छिन् ।

वास्तविक पीडितलाई ५ लाख रुपैयाँका दरले उनले जिल्ला–जिल्लामा राहत पठाइन् । मन्त्रीबाट बिदा हुने अन्तिम समयमा फेरि ५ लाख रुपैयाँ पठाएर द्वन्द्वपीडितलाई १० लाख रुपैयाँ उपलब्ध गराइन् ।

मन्त्री भएको समयमा उनी विदेशसमेत गइनन् ।

‘विदेश जानका लागि निम्ता आउँथ्यो तर मन्त्रालयमा न्याय नपाएका नेपाली दाजुभाइ, दिदीबहिनी आउनुहुन्थ्यो । विदेशभन्दा पनि उहाँहरूलाई न्याय दिनु पहिलो दायित्व हो’, सीतादेवी भन्छिन् ।

द्वन्द्वपीडितले अझै पनि न्याय नपाएको उनको गुनासो छ । ‘बेपत्ता भएकाको छानबिन भएको छैन । पीडितले न्याय पाएको छैन । आयोग बनेको छ तर काम सकिएको छैन । द्वन्द्वपीडितले कहिले न्याय पाउँछन् ?’, उनले प्रश्न गरिन् ।

फेरि घर जल्यो

दोस्रो संविधानसभाबाट संविधान जारी हुने भयो । संविधानले तराई–मधेको अधिकार स्थापित नभएको भन्दै मधेस केन्द्रित दल आन्दोलित भएका थिए । संविधान जारी भएको दिन मधेस केन्द्रित दलका नेता, कार्यकर्ताले उनको घरमा तोडफोड र आगजानी गरे ।

‘३ असोज २०७२ मा संविधान जारी भएको समयमा सिरहामा मधेस केन्द्रित दलहरूले मेरो घरमा तोडफोड र आगजनी गरे । संविधानमा मधेसको अधिकार हुनुपर्छ भनेर मैले बोलिरहेकी थिएँ तर मेरै घरमा आगजानी र तोडफोड भयो’, उनी भन्छिन् ।

राजनीतिबाट उनले पाउनेभन्दा पनि धेरै गुमाएकी छन् । ‘एउटी श्रीमतीका लागि सबैभन्दा ठूलो सम्पत्ति श्रीमान हो’, सीतादेवी भन्छिन्, ‘राजनीतिले नै श्रीमान गुमाएँ । श्रीमानको सपना पूरा गर्न लागिपरेकी छु । बाँचुन्जेल जनताको सेवा नै गर्छु ।’

प्रकाशित मिति: शनिबार, असार १३, २०७७ ०६:४९