वैकल्पिक शिक्षण हल्लै बढी : विद्यार्थी ७० लाख, पढ्ने सय जना !

A+ A A-

रेडियो टेलिभिजन र अनलाइनबाट शिक्षण सिकाइ कार्यक्रम चलिरहेको छ । कोरोना भाइरस (कोभिड १९) का कारण ७० लाख बालबालिकाको पठनपाठन प्रभावित भएको थियो ।

ती बालबालिकाको सिकाइमा असर नपरोस् भन्नका लागि वैकल्पिक शिक्षण सिकाइ सुरु गरिएको हो । शिक्षण सिकाइ सुरु भएको एक साता बित्यो ।

महामारीमा विद्यार्थीको सिकाइलाई कुनै न कुनै रुपबाट निरन्तरता दिनु सकारात्मक पक्ष हो ।

७० प्रतिशत सामुदायिक र ३० प्रतिशत निजी विद्यालयले ओगटेका छन् । वैकल्पिक सिकाइमा कति विद्यार्थी जोडिएका छन् । कसैसँग पनि तथ्यांक छैन । रेडियो टेलिभिजनबाट प्रसारण भएको शिक्षण सिकाइ सामाजिक सञ्जालबाट पनि प्रत्यक्ष प्रसारण गरिएको छ भने युटुबमा पनि राखिएको छ ।

सामाजिक सञ्जालमा प्रत्यक्ष हेर्नेको सङ्ख्या १०/१२ जना पनि पुगेको देखिँदैन भने एक हप्ताको अवधिमा युट्युबमा १ सय भ्युज पनि पुगेको छैन । यसैलाई आधार मान्ने हो भने पनि वैकल्पिक शिक्षण सिकाइ प्रभावकारी भएको देखिँदैन ।

जहाँ इन्टरनेट, रेडियो, टेलिभिजन, अनलाइनलगायतका सबै प्रविधि भएको ठाउँको हालत त यस्तो छ भने ग्रामीण क्षेत्रमा के होला ? यो समय खेतीपाती र बाली लगाउने हो ।

अधिकांश बालबालिका बाआमासँगै खेतबारीमा हुन्छन् । उनीहरूलाई न रेडियो सुन्ने फुर्सद छ, न टेलिभिजन हेर्न नै । विद्यार्थी कहाँ के गर्दै छन् भन्ने शिक्षकलाई थाहै छैन ।

शिक्षण सिकाइ किन प्रभावकारी भएन ? प्रभावकारी बनाउन के गर्ने ? कहाँकहाँ अलमल भयो ? अबको विकल्प के हो त ?

ढिला सुरु भयो

वैकल्पिक शिक्षण सिकाइ वैशाखबाट नै सुरु हुनुपर्ने हो । सरकारले ढीला गरी सुरु गर्‍यो । विद्यार्थीको ३ महिनाको समय त्यत्तिकै गुज्रियो । ढिलै भए पनि सुरु भएको छ । यो सकारात्मक पक्ष हो ।

पाठ्यसामग्री भएन

रेडियो, टेलिभिजन, अनलाइनलगायतका माध्यमबाट शिक्षण सिकाइ भइरहेको छ । तर, सरकारले अहिले जुन ढंगको पाठ्यसामग्री बनायो, त्यो सामग्री अनलाइनका लागि काम लाग्ने छैनन् । अनलाइन सामग्रीको विशेषता भनेको शिक्षक धेरै बोल्ने होइन । शिक्षक कम बोल्ने र विद्यार्थीलाई धेरै बोल्न लगाउने हो ।

कक्षा कोठाकै शैली

रेडियो, टेलिभिजन र अनलाइनबाट पढाउँदा पनि कक्षा कोठामा पढाएको जस्तै देखियो । ५/७ मिनेट शिक्षकले अवधारणा पढाउने हो, विषयवस्तु होइन । विषयवस्तु यो किताबमा छ तपाईंले नै हेर्नुहोस् भनेर भन्ने हो । अथवा बाआमा, दाजु, दिदीलाई सोध्न लगाउने । यस्ता खालका सामग्री बनाउनुपर्छ ।

विद्यार्थीले पढाएकै बुझेनन्

विद्यार्थीले वैकल्पिक शिक्षण सिकाइ प्रभावकारी नभएको गुनासो गरिरहेका छन् । मलाई त अनलाइनबाट पढ्न मन लागेन । सरले पढाएको बुझिनँ भन्न थालिसके । किनभने शिक्षकले पढाएको केटाकेटीले बुझ्नै सकेनन् ।

विद्यार्थीसँग फेस टु फेस बोल्ने र अनलाइनबाट बोल्ने फरक हुने रहेछ । त्यसैले सुरुमा केटाकेटीलाई अभ्यस्त बनाउनुपर्छ । लामो अवधिको गर्नु हुन्न । विद्यार्थीमा इच्छा जगाउनुपर्छ ।

प्रिन्ट सामग्री आवश्यक

रेडियो, टेलिभिजन वा अनलाइन छ भन्दैमा विद्यार्थीले हेर्छन् सुन्छन् भन्ने हुँदैन । रेडियो टेलिभिजन सुन्न हेर्न मन नपराउने पनि हुन्छन् । त्यसैले रेडियो टीभी र अनलाइनबाट जे पढाएका छौँ, त्यसलाई प्रिन्टमा पनि निकाल्नुपर्छ । पढ्न मन पर्ने विद्यार्थीलाई प्रिन्ट उपलब्ध गराउनुपर्छ ।

शिक्षकको तयारी भएन

वैकल्पिक विधिका शिक्षक कम बोल्ने हो र विद्यार्थीलाई प्रश्न गर्ने हो । तर, कक्षा कोठामा जस्तै एकोहोरो शिक्षक बोल्ने मात्र भयो । यसको अर्थ शिक्षकको तयारी पुगेन । शिक्षा मन्त्रालयले शिक्षकलाई तयारी गराएको छैन ।

शिक्षक संघ, संगठन, प्याब्सन, एनप्यानब्सनले आफैँ बल गरेका छन् । तर, त्यो पूर्ण छैन । रेडियो शिक्षण कार्यक्रम, टेलिभिजनको कार्यक्रम र अनलाइनको कार्यक्रम एउटै भयो ।

प्रस्तुति महत्त्वपूर्ण

शिक्षकको प्रस्तुतीकरण महत्त्वपूर्ण हुन्छ । त्यसैले यो एक साताको अवधिलाई हेर्ने हो भने शिक्षाको प्रस्तुतीकरण मिलेको छैन । कक्षा कोठामा पढाएको जस्तो भएको छ । शिक्षक अभ्यस्त हुन सकेका छैनन् । यसले विद्यार्थीलाई समस्या भएको छ ।

प्रविधि समस्या होइन

शिक्षण सिकाइका लागि प्रविधि समस्या होइन । प्रयोगकर्तामा समस्या हो । मानौँ, प्रविधिमा ३ लाख विद्यार्थी जोडिए भने अरुका लागि अन्य विकल्प ल्याउनुपर्छ । ती विद्यार्थीका लागि सामग्री शिक्षकले बनाउने हो ।

शिक्षकलाई सामग्री बनाउन लगाऔं

शैक्षिक सामग्री बनाउने भनेको शिक्षकले हो । धेरै प्रकारका सामग्री बनाउन सकिन्छ । शिक्षकले बनाएको सामग्री पालिकाहरूलाई छाप्न लगाऔं । ती सामग्री विद्यार्थीलाई उपलब्ध गराउने हो भने प्रभावकारी हुन्छ । सरकारले दिएको सामग्रीलाई पनि शिक्षकले मिलाउन जानेको देखिएन । शिक्षकले त्यसलाई काँटछाँट गरेर मिलाउने हो ।

अहिलेको वैकल्पिक पछि उपयोगी बन्छ

वैकल्पिक शिक्षण सिकाइलाई बन्द गर्नु हुन्न । कमीकमजोरीलाई सच्याएर अगाडि लैजाने हो । आज वैकल्पिक, भोलि परिपूरक र पर्सि उपयोगी बन्छ । काम लाग्दैन भन्याैँ भने ठूलो गल्ती हुन्छ ।

(शिक्षाविद् डा. विद्यानाथ कोइरालाको सहयोगमा )

प्रकाशित मिति: सोमबार, असार ८, २०७७ १५:५६