इन्सपेक्टर बन्न नपाएकी गंगाको संसद्‍ यात्रा

A+ A A-

निर्धन परिवारमा जन्मिएकी गंगा चौधरी (थारु) को बाल्यकाल सुखद रहेन । गरिबी, भोकसँग त लड्नु नै थियो, त्योभन्दा ठूलो युद्ध उनले आफ्नै परिवारमा गर्नुपर्‍यो । नमीठा अतीत उनको स्मृतिबाट अझै ओझेलिएका छैनन् ।

यिनै अतीतले उनलाई बलियो बनाएको छ । संविधानसभा हुँदै उनी संघीय संसदको सांसद बनेकी छन् । यहाँसम्म आइपुग्न उनले जीवनमा दुःख र सङ्घर्षका पहाड फोरेकी छन् ।

आमामाथि दुर्व्यवहार

बुबा सामान्य जागिरे । आमाले पनि सकेको बनिबुतो गर्थिन् । जीवन चलेकै थियो । गंगा जन्मिनुअघि २ दिदीको जन्म भएको थियो । बुबाको आशा थियो- वंश धान्न छोरै जन्मियोस् । छोरा भएन भन्ने वंश नास हुन्छ भन्ने समाज ।

उनका बुबा पनि त्यसबाट अछुतो रहेनन् । गंगापछि पनि छोरी नै जन्मिइन् । छोरी जन्मिँदा परिवार बेखुसी । त्यसपछि आमामाथि दुर्व्यवहार हुन थाल्यो । छोरा नजन्मिनुको दोषी आमा बनिन् । आमामाथि दुर्व्यवहार हुन थाल्यो ।

छोराको मोह

‘आमाले घर, समाजबाट याताना पाउनुभयो । छोरी जन्मिनु आमाको के दोष थियो ? आमा धैर्यको मूर्ति हो । हरेक यातना सहेर पनि हामीलाई हुर्काउन धेरै सङ्घर्ष गर्नुभयो’, गंगा भन्छिन् । कखरा नपढेकी आमाबाटै गंगाले धेरै कुरा सिकेको बताउँछिन् ।

स्कुल जान पाउँदाको खुसी

चुलबुले उमेर । साथीभाइसँग खेल्ने, रमाउने । उनीसँगै खेल्ने साथी विद्यालय जान्थे । पहाडी समुदायबाट आएका उनका साथी थिए । उनीहरू खेल्दै स्कुल गएको देख्दा गंगाको मन पनि विद्यालयमै पुग्थ्यो । ‘ओहो ! ती साथीसँगै किताब र काकी बोकेर विद्यालय जान पाए !’, गंगा विद्यालय जाने सपना बुन्न थालिन् ।

गंगाले एक दिन बुबालाई भनिन्, ‘बुबा, म पनि स्कुल जान्छु । पढ्न चाहन्छु । सिलपाटी ल्याइदिनुहोस् न ।’ बुबाले पढ्नका लागि सहमति जनाएपछि गंगा प्रफुल्ल भइन् । अघिसम्म कल्पनामा विद्यालय गएकी गंगा अब साँच्चिकै विद्यालय जाने भइन् ।

धनी मन्छेले मात्र पढ्ने हो भन्ने साँघुरो चेत भएको समाज । टोलमा कुरा काट्न थालियो । ‘भागिरामले छोरीलाई पढाउने रे ! अब यो गाउँमा भाले होइन, पोथी बास्छ’ भनेर समाजबाट खिसिट्युरी भयो । समाज नै उनका वैरी भए तर गंगाका बुबाले कसैको कुरा सुनेनन् ।

‘मेरी छोरीलाई म एउटा मैनबत्ती बनाउँछु । एक दिन आफू जलेर भए पनि तपाईंहरूलाई उज्याले दिनेछे’, खिसिट्युरी गर्नेलाई गंगाका बुबाले जवाफ दिए ।

पढइमा तेज, खेलकुदमा अब्बल

विद्यालय गएपछि गंगाको परिचयमा परिवर्तन आउन थाल्यो । खेलकुदमा अब्बल । पढाइमा तेज । परीक्षामा कहिल्यै उनुत्तीर्ण हुनुपरेन । लङजम्प, हाइजम्प र रेस गंगाका पर्याय थिए । खेलकुदमा सधैँ अगाडि । प्रतियोगितमा उपाधि हात पार्थिन् ।

शिक्षक, शिक्षिका र साथीले पनि औधी माया गर्ने । थारू समुदायमा पढ्ने को हो ? भन्दा गंगाको नाम आउन थाल्यो । विभिन्न संघसंस्थाबाट गएका प्रतिनिधिले पनि उनलाई खोज्न थाले । सबैको नजरमा पर्दै गइन् । ७ कक्षादेखि उनले विभिन्न अवसर पाउन थालिन् ।

बुबाको दोस्रो विवाह

गंगाको पढाइ तीव्र चल्दै थियो । उन्नतिका पाइला अगाडि बढ्दै थिए । तर, घरमा बुबाको मन अझै खिन्न । कारण उही- वंश धान्ने छोरो छैन ।

‘आमालाई बारबार दबाब र यातना आउन थाल्यो । त्यसपछि आमाले अर्को विवाह गर्न बुबालाई बाटो खुला गरिदिनुभयो । नचिनेको ल्याए दुःख हुन्छ भनेर आमाले आफ्नै काकाकी छोरीलाई मागेर ल्याउनुभयो’, गंगा भन्छिन् ।

अब गंगाकी आमाले छोराका लागि यातना नपाउने भइन् । भाइ नजन्माएसम्म कान्छी आमा र गंगाकी आमा मिलेर बसेका थिए । २०४५ सालमा कान्छी आमाबाट छोरो जन्मियो । घरमा खुसीयाली छायो । बुबाको वंश जोगिने भयो ।

‘भाइ जन्मिएपछि कान्छी आमाको माइतीबाट अनेकथरी कुरा आउन थाल्यो’, गंगा भन्छिन्, ‘छोरीलाई पढायो भने टाउकोमा टेक्न थाल्छन् । छोरीलाई पढाउनुहुँदैन भन्न थाले । घरमा फेरि कलह सुरु भयो ।’

यहीबीचमा गंगाका २ दिदीको विवाह भयो । उनी ८ कक्षामा पुगेकी थिइन् । घरको कलहले गंगालाई पढ्न गाह्रो भयो । आमामाथि फेरि अनेक लान्छना र अन्धविश्वासका कुरा लगाउन थाले । यसबेलासम्म आइपुग्दा गंगा बुझ्ने भइसकेकी थिइन् ।

बहिनीलाई झुन्ड्याएर मार्न खोज्दा...

ठ्याक्कै कुन दिन हो, उनको स्मृतिमा छैन तर कान्छी आमाले गंगाकी बहिनीलाई झुन्ड्याएर मार्न लागेकी रहिछन् । बहिनीलाई झुन्ड्याएको गंगाको आँखाले देखिहाले । उनले हारगुहार गरिन् ।

समाजसँग सहयोगको याचना गरिन् । उनको आर्तनादले सबै मान्छे भेला भए । र, बहिनीलाई गंगाले जोगाउन सफल भइन् । त्यो डोरीबाट बहिनीलाई फुत्काउन सफल भइन् । त्यो दिन सम्झिँदा गंगा भक्कानिइन्, बोल्दाबोल्दै उनको गला अवरुद्ध भयो ।

परिवासँग छुट्टै

त्यसपछि उनले बुबालाई भनिन्, ‘अब आमालाई अलग गरिदिनु । छुट्टिएर बस्यो भने झगडा हुँदैन ।’

उनको प्रस्तावमा बुबा पनि राजी भए । बुबा कान्छी आमासँग बस्न थाले, गंगा र बहिनी आफ्नै आमासँग । घरको मानो छुट्टियो । एउटै परिवार अलग्गियो ।

काकाहरूको रेखदेखमा उनकी आमा बस्न थालिन् । उनी ८ कक्षामा पढ्दै थिइन् । आमाले अठोट गरिन्, जसरी पनि छोरीलाई पढाउने । भिख मागेर भए पनि पढाउँछु भन्ने हिम्मत गरिन् आमाले ।

‘आफू दुःख गर्छु तर छोरीहरूलाई कसैको भाँडा माझ्न दिन्नँ । सबै खाऊ छोरी, हरेस नखाऊ’, गंगाकी आमाले भन्थिन् । उनले आमाको कुरालाई मन्त्रको रूपमा लिइन् भने कान्छी आमाले दिएको यातनालाई प्रेरणाको रूपमा ग्रहण गरेर अगाडि बढिन् ।

८ कक्षामा पढ्दा विवाह

गंगा ८ कक्षामा पढ्दै थिइन् । बढ्दो उमेर । फक्रिँदो यौवन अवस्था । विवाहको प्रस्ताव आयो । घर, परिवार राम्रो भएका कारण उनको विवाह हुने पक्कापक्की भयो । उनी कैलाली लम्कीचुहाबाट अन्मिएर दाङको देउखुरी आइन् ।

विवाह भएपछि पढ्न पाइएला कि नपाइला ? अझैँ कस्ता दिन भोग्नुपर्ने हो ? भन्ने लागिरह्यो उनलाई । जन्म दिने ‘बुबाआमाको घरमा त्यति राम्रो हुन सकेन । पराई घरमा के होला ?’, गंगा सोच्न थालिन् ।

विवाहपछि पनि पढ्न पाइन्

तर, जन्म दिने बुबाआमाभन्दा कर्म दिने सासू-ससुरा राम्रा पाइन् गंगाले । त्यसैले उनले फेरि पढ्ने अवसर पाइन् । विवाहपछि पनि उनले पढाइलाई निरन्तरता दिइन् ।

‘कर्म दिने सासू-ससुराले सहयोग गर्नुभयो । पढ्ने अवसर पाएँ । कतै ठेस नलागोस् भनेर श्रीमानले प्रत्येक पाइलामा चप्पलको काम गर्नुहुन्छ । इन्टर (प्रवीणता प्रमाणपत्र तह)सम्म पढेँ । श्रीमानले अझै पढ भन्नुहुन्छ’, उनी भन्छिन् ।

विवाहपछि गंगाका ३ वटा सन्तान भए । उनी आमा बनिन् । जिम्मेवारी पनि थपिँदै गयो । तर, हिजोकी गंगा र आजकी गंगामा धेरै परिवर्तन आएको छ । हिजो छोरोका लागि मरिहत्ते गर्ने बुबा ‘मैले यही छोरीको आशा, भरोसा गरेको भए आज कति राम्रो हुने रहेछ’ भनेर थक्कथक्क भएका छन् ।

समाजमा मलिालाईहरूलाई पढाउन थालिन् । प्रौढ कक्षा चलाउँदै हिँड्न थालिन् । महिलाको दियो बनेर हिँड्न थालिन् । सहकारी संस्था खोलेर ९ सय महिललाकी सारथि बनेर उद्यमी बनाएकी छन् आज गंगाले ।

इन्सपेक्टर बन्ने सपना

राष्ट्रसेवक बन्ने उनको लक्ष्य थियो । खेलकुदमा अब्बल गंगा इन्सपेक्टर बनेर राष्ट्रको सेवा गर्न चाहन्थिन् । तर, उनको सोचमा परिवर्तन आयो । राजनीतिबाट झनै धेरै देश र जनताको सेवा गर्न सकिने उनले बुझिन् ।

अनि होमिइन् राजनीतिमा

इन्सपेक्टर बन्ने सपनालाई छाडेर उनी राजनीतिमा होमिइन् । उनका आदर्श पात्र हुन्, जननेता मदन भण्डारी । उनी ८ कक्षामा पढ्ने बेलामा मदन कैलाली टीकापुर गएका थिए । मदनको भाषण सुन्न साइकल चढेर गएकी थिइन् गंगा ।

फर्किने बोलामा ढुंगामा उछिट्टिएर गहिरो चोट लागेको थियो । त्यो चोटको दाग अझै पनि मेटिएको छैन ।

मदनको भाषण सुनेर उनले पार्टीको साधारण सदस्य लिएकी हुन् । ‘मदन कामरेडको भाषणा सुनेपछि घरमा आएर त्यस्तै भाषण गर्न सिक्न थालेँ । उहाँ जस्तै बन्छु भन्ने सोच आयो । ऐना हेरेर भाषण सिक्न थालेँ अनि गाउँमा हुने कार्यक्रममा बोल्न मञ्च पाउन थालेँ’, गंगा ती दिन सम्झिन्छिन् ।

गाउँमा कम्युनिस्टको झण्डा बोकेर हिँड्ने उनी एक्ली महिला थिइन्, त्यो पनि थारू समुदायबाट । उनको गाउँमा सुरुमा कम्युनिस्टको ४ भोट आएको थियो । सङ्गठन बनाउँदै गएपछि पछि गाउँ नै कम्युनिस्टको किल्ला बन्यो ।

माइती कम्युनिस्ट, घर कांग्रेस

विवाहपछि उनलाई राजनीतिमा सकस भयो । उनको ‘स्कुलिङ’ कम्युनिस्ट थियो, घर कांग्रेस । अब माइतीतिर लाग्ने कि घरतिर ? उनलाई सकस भयो । श्रीमानका आफन्तहरूका ४३ घरपरिवार सबै कांग्रेस ।

केही समय उनी तटस्थ बसिन् । जब चुनाव आउँथ्यो, श्रीमानले रूखमा भोट हाल्न भन्थे तर उनले कहिल्यै रूखमा भोट हालिनन् ।

दोस्रो जनआन्दोलनपछि थरूहट आन्दोलन भयो । त्यसपछि उनले फेरि राजनीतिलाई अगाडि बढाइन् ।

श्रीमानलाई भनिन्, ‘मलाई थाहा छ तपाईं कांग्रेस हो । तपाईंले रूखमा भोट हाल भन्नुभयो । केमा भोट हाल्यौ भनेर सोध्नुहुन्थ्यो । मैले रूखमा हालेँ भन्थेँ तर जिन्दगीमा कहिल्यै रूखमा भोट हालेको छैन । कि तपाई कांग्रेसबाट अगाडि बढ्नुहोस् होइन भने म कम्युनिस्टबाट अगाडि बढ्छु । मलाई साथ दिनुहोस् ।’

त्यसपपछि केही दिन गंगाका श्रीमान मौन बसे । हुन्छ वा हुँदैन केही उत्तर आएन । ३ दिनपछि श्रीमानले गंगालाई भने, ‘तिमी अगाडि बढ ।’

त्यसपछि उनले घर, परिवार र देवरहरूलाई प्रस्ताव राखिन्, ‘कि तपाईंहरू अगाडि बढ्नुहोस् कि मलाई अगाडि बढ्न दिनुहोस् ।’ घर, परिवार र देवरहरूले पनि गंगालाई साथ दिए । कांग्रेसको गढ रहेको दाङका ४३ घर, परिवारलाई सूर्यमा भोट हाल्ने बनाइन् ।

‘पहिले आफू परिवर्तन हुनुपर्छ अनि घर र समाजलाई परिवर्तन गर्न सकिन्छ’, गंगा भन्छिन् ।

थारू समुदायको हकअधिकारका लागि उनी बोल्न थालिन् । संविधानमा आफ्नो समुदायको हकअधिकार स्थापित गर्न उनी थरूहट तराई पार्टी नेपालबाट दोस्रो संविधानसभामा आइन् । विधायन समितिकी सभापति भइन् । वर्षौंदेखि परिवर्तन नभएको ऐन, कानुन संशोधन गर्न उनी सफल भइन् ।

अब संघीय सांसद

संविधान बनेपछि थरूहट तराई पार्टीका नेता आआफ्नै पार्टीमा फर्किए । कांग्रेसका कांग्रेसमै गए । उनी पहिलेदेखि नै एमाले, यतै फर्किइन् । संघीय संसदको निर्वाचनमा उनी एमालेबाट समानुपातिक सांसद बनिन् । दाङमा कांग्रेसको किल्लालाई तोडेर उनले धेरैलाई कम्युनिस्ट बनाएकी छन् ।

राष्ट्रियता आमाको गर्भबाट सिकेँ

राष्ट्र र राष्ट्रियता आमाको गर्भबाटै सिकेको उनी बताउँछिन् । ‘राष्ट्रियता आमाको गर्भबाट सिकेकी छु । राष्ट्र र राष्ट्रियता कसैले सिकाउनुपर्दैन । मेरो रगतमा नेपाली गन्ध आउँछ । म दुःखी भए पनि मेरो देशका विरुद्ध कसैले धावा नबोलोस् । आफ्नो देशको माया गर्न कसैले सिकाउनुपर्छ ?’, संसदमा कसैले सिकाएर बोलेको भन्नेलाई गंगा प्रश्न गर्छिन् ।

संसदमा बोल्न २ दिन तयारी

उनी संसदमा बोल्नका लागि २ दिन तयारी गर्छिन् । आफूले नजानेका विषयमा बोलिहाल्दिनन् । विज्ञहरूसँग छलफल र परामर्श गरेर मात्र बोल्छिन् ।

‘मलाई बोल्न कसैले सिकाउनुपर्दैन । लेखिदिनुपर्दैन । धेरै सङ्घर्ष गरेर समाजबाट आएकी हुँ । म हृदयको कुरा बोल्छु’, उनी भन्छिन् । भोलि संसदमा कसरी बोल्ने भनेर उनी पूर्वतयारी गर्छिन् ।

‘सुतेपछि निद्रा लाग्दैन । भोलि संसदमा के बोल्ने भनेर सोच्न थाल्छु अनि बत्ती बालेर शब्दशब्द टिपोट गर्छु । भोलिपल्ट त्यो शब्दलाई डायरीमा उतार्छु । एक पटक श्रीमानलाई सुनाउँछु । कतिपय शब्दले अरूलाई ठेस पर्न सक्छ । श्रीमानले त्यो शब्द सच्याउन सहयोग गनुहुन्छ’, आफ्नो तयारी यसरी गर्छिन् गंगा ।

गंगा आफ्नो देशका विरुद्ध कसैले धावा बोल्छ भने चुप बस्न सक्दिनन् । त्यसको कडा प्रतिवाद गर्छिन् । उनी राष्ट्रवादी नेतृका रूपमा परिचित छन् ।

‘समाजबाट माया, गाली, ताली सबै पाएँ । राष्ट्रिय पहिचान पनि पाएँ । म मरेर गए पनि मेरो नाम अमर राख्न चाहन्छु । आफूले गरेको काम कहिल्यै नमरोस्’, गंगा भन्छिन् ।

राजनीतिमा लागेर धेरै पाइन् गंगाले तर घर, परिवारबाट टाढा बस्नुपर्दा कहिलेकाहीँ मन दुख्छ उनको । उनी ३ सन्तानकी आमा पनि हुन् । छोरा-छोरी र घर, परिवारलाई समय दिन नसक्दा खिन्न हुन्छिन् । परिवारसँग उनको भेट चाडपर्वमा मात्र हुन्छ तर पनि उनीबाट सबै खुसी छन् ।

अबको योजना

अझै पनि धेरै महिलाहरू पछाडि परेका छन् । देश हाँक्ने महिला पनि समाजमा छन् । उनीहरूलाई कसरी हुन्छ अगाडि ल्याउन चाहन्छिन् गंगा । ‘थारू समुदायमा हजारौँ क्षमतावान् महिला छन् । त्यसैले हाम्रालाई होइन, राम्रालाई अवसर दिनुपर्छ । आवाजविहीनहरूको आवाज बनिरहनेछु’, गंगा आफ्ना योजना सुनाएर बिट मार्छिन् ।

भिडियो :

तस्बिर : सुशील श्रेष्ठ

प्रकाशित मिति: शनिबार, असार ६, २०७७ ०८:०२