चुनढुंगा उत्खनन नहुँदा १ अर्बको क्लिङ्कर भारतबाट आयात गर्दै

A+ A A-

लुम्बिनी कोरिडोरमा रहेको रिलायन्स सिमेन्टले लकडाउन हुनुपूर्व दैनिक ५ सय मेट्रिक टन सिमेन्ट उत्पादन गथ्र्यो । तर, अहिले दैनिक २ सय मेट्रिक टन मात्र सिमेन्ट उत्पादन भएको छ ।

सिमेन्टका लागि चाहिने क्लिङ्कर पर्याप्त नभएका कारण यस्तो भएको उद्योगीहरू बताउँछन् । लकडाउनका कारण चुनढुंगा उत्खनन र ढुवानी हुन नसक्दा सिमेन्टको कच्चा पदार्थ क्लिङ्कर उत्पादन हुन सकेको छैन । त्यसै कारण सिमेन्ट उत्पादनमा ह्रास आएको उनीहरूको भनाइ छ ।

रिलायन्स सिमेन्टले गत ७ जेठदेखि उत्पादन सुरु गरेको छ । चैत महिनामा उद्योगले सिमेन्ट उत्पादन गरेन । वैशाखमा जम्मा २५ प्रतिशत मात्र सिमेन्ट उत्पादन गरेकामा अहिले दैनिक २ सय मेट्रिक टन सिमेन्ट उत्पादन भएको सञ्चालक हेमन्त अग्रवालले बताए ।

‘क्लिङ्कर नभएपछि उत्पादन वृद्धि हुन सकेको छैन । अहिले भारतबाटै ल्याइएको क्लिङ्करले उत्पादन भइरहेको हो’, उनले भने । कोरिडोरमा रहेका अर्घाखाँची र जगदम्बा सिमेन्टले लकडाउनपूर्व दैनिक १२ सय मेट्रिक टन सिमेन्ट उत्पादन गर्ने गरेकामा अहिले ती उद्योगले पनि उत्पादन ५० प्रतिशतमा झारेका छन् ।

लकडाउन अवधिभर सिमेन्टको कच्चा पदार्थ क्लिङ्कर उत्पादन गर्ने चुनढुंगा ढुवानी हुन नसक्दा भारतबाट उद्योगीहरूले क्लिङ्कर ल्याउन थालेका छन् । नेपाल क्लिङ्करमा आत्मनिर्भर भए पनि लकडाउनका कारण चुनढुंंगा उत्खनन तथा ढुवानी हुन सकेको थिएन । त्यसको प्रत्यक्ष उसर उद्योगीहरूलाई परेको छ ।

अन्य महिनाको तुलनामा चैत, वैशाख र जेठ महिनामा सिमेन्टको माग उच्च हुने भए पनि लकडाउन हुँदा उत्पादन हुन सकेन । लकडाउन केही खुकुलो भएपछि सिमेन्ट उत्पादन गर्न थालेका उद्योगीहरूले भारतबाट क्लिङ्कर ल्याउन बाध्य भएका हुन् । बर्खायाम लागेसँगै अब चुनढुंगा उत्खनन कात्तिकसम्म हुँदैन ।

क्लिङ्कर उत्पादनमा आत्मनिर्भर भएकै कारण उद्योगहरूले बढीमा १५ दिनको क्लिङ्कर स्टक राखेर सिमेन्ट उत्पादन गर्दै आएका थिए । तर, १० चैतपछि चुनढुंगा आउनै छाडेपछि अहिले भारतबाट क्लिङ्कर ल्याउनुपरेको रिलायन्स सिमेन्टका सञ्चालक अग्रवालले बताए ।

सरकारले निर्माणजन्य उद्योगहरू सञ्चालन गर्ने बताए पनि स्थानीय तहले उत्खनन गर्न नदिँदा अहिले क्लिङ्करमा आत्मनिर्भर हुँदा पनि भारतबाट अर्बौं रुपैयाँको क्लिङ्कर आयात गर्नुपर्ने अवस्था आएको उनले बताए ।

सरकारले दूरदर्शी निर्णय नगर्दा क्लिङ्कर आयातमा मात्र उद्योगीले अर्बौं रुपैयाँ भारतमा पठाउनुपर्ने भएको छ । त्यति मात्र होइन, भारतबाट आउने क्लिङ्कर महँगोसमेत भएकाले सिमेन्टको मूल्यमा समेत वृद्धि हुने उद्योगीले बताएका छन् ।

नेपालमा प्रति टन ७ हजार ६ सय रुपैयाँदेखि ८ हजार रुपैयाँसम्म पर्ने क्लिङ्कर अहिले भारतबाट आयात गर्दा प्रति टन १० देखि ११ हजार रुपैयाँ परेको छ । यसले स्वाभाविक रूपमा सिमेन्टको मूल्यमा वृद्धि हुनेसमेत उद्योगी अग्रवालले बताए ।

रूपन्देही, कपिलवस्तु र नवलपरासीमा अहिले २० वटा सिमेन्ट उद्योग रहेका छन् । ४ वटा उद्योगले क्लिङ्कर मात्र उत्पादन गर्दै आएका छन् । अर्घाखाँची सिमेन्ट, पाल्पा सिमेन्ट, ह्वाङ्सी सिमेन्ट र सर्वोत्तम सिमेन्टले क्लिङ्कर उत्पादन गर्दै आएका छन् । यी उद्योगहरूले उत्पादन गरेको क्लिङ्कर आफ्ना उद्योगका अलावा अन्य उद्योगलाई पनि बिक्री गर्दै आएका थिए ।

तर, लकडाउनका कारण खानीबाट कच्चा पदार्थ उत्खनन नभएपछि क्लिङ्कर उद्योगहरूले समेत भारतबाट क्लिङ्कर आयात गर्नुपरेको छ । अर्घाखाँची सिमेन्टका राजेश अग्रवालले क्लिङ्कर नहुँदा अहिले उत्पादन ४० प्रतिशत मात्र भएको बताए । अर्घाखाँची सिमेन्टले आफैँ क्लिङ्कर उत्पादन गरेर बिक्री गर्ने गरेकामा चैत महिनादेखि नै क्लिङ्कर सकिएर भारतबाट मगाउनुपरेको उनले बताए ।

अहिले रूपन्देही, कपिलवस्तु र नवलपरासीका उद्योगीहरूले १ लाख मेट्रिक टन क्लिङ्कर आयातका लागि करिव १ अर्ब रुपैयाँ भारतमा पठाइसकेको उद्योगीले बताएका छन् ।

४० प्रतिशत उत्पादन रूपन्देहीको मात्र

पश्चिम क्षेत्रको औद्योगिक नगर रूपन्देही सिमेन्ट उद्योगहरूको ‘हब’ बनेको हो । लकडाउनपूर्व नेपाली सिमेन्ट बजारमा रूपन्देहीका सिमेन्ट उद्योगहरूको हिस्सा करिव ४० प्रतिशत रहेको छ । यी उद्योगबाट दैनिक १ लाख मेट्रिक टन सिमेन्ट उत्पादन हुने गरेकामा अहिले मुस्किलले ४० देखि ५० प्रतिशत मात्र सिमेन्ट उत्पादन हुने गरेको उद्योगी हेमन्त अग्रवालले बताए ।

भारतबाट आयात हुन थालेको क्लिङ्कर अझै आई नपुगेकाले उत्पादन घटाउन उद्योगहरू बाध्य भएका उनले बताए । लुम्बिनी औद्योगिक कोरिडोरमा साना, ठूला गरी ११ वटा उद्योग सञ्चालनमा छन् ।

उद्योगी नवलपरासी केन्द्रित

औद्योगिक वातावरण तयार भएपछि नेपालमा उद्योगहरू खोल्ने क्रम तीव्र छ । लुम्बिनी औद्योगिक कोरिडोरमा आवश्यक उद्योग सञ्चालन हुन सक्ने अवस्था छैन । लुम्बिनीबाट १५ किलोमिटर दूरीभित्र उद्योग खोल्न रोकेपछि अहिले सिमेन्टका लगानीकर्ताहरू भने नवलपरासीमा केन्द्रित भएका छन् ।

नवलपरासीमै नेपालको ठूलो सिमेन्ट उद्योग होङ्सी शिवम् सिमेन्ट सञ्चालनमा आएको छ । पूर्व-पश्चिम (महेन्द्र) राजमार्गमा पर्ने दुम्किबासबाट १२ किलोमिटर उत्तरतर्फ रहेको होङ्सी शिवम् सिमेन्टको उत्पादन दैनिक १२ हजार टन छ ।

लुम्बिनी कोरिडोरका उद्योगहरूले उद्योगको विस्तार गर्न माग गरे पनि सरकारी मापदण्डले १० वटा उद्योगको क्षमता विस्तार गर्न रोकेको छ । उद्योगको विस्तार गर्न नपाएका यहाँका उद्योगहरूले अन्यत्र उद्योग विस्तार गर्न थालेका छन् भने कतिपयले उद्योगलाई आधुनिकीकरण गर्न थालेका छन् ।

उद्योग विस्तार गर्न नपाएको शङ्कर ग्रुपले वीरगञ्जमा उद्योग विस्तार गरेको छ भने जगदम्बा सिमेन्टले उद्योगको आधुनिकीकरण गरेको छ ।

प्रकाशित मिति: बुधबार, असार ३, २०७७ १०:३५