कोरोना नियन्त्रणमा कहाँ चुक्यौँ हामी ?

A+ A A-

कोरोना भाइरस (कोभिड– १९) का कारण गत ११ चैतदेखि लागू गरिएको लकडाउन आइतबार रातिदेखि सकियो । भाखा राखेर गर्दै आएको लकडाउन ८३ दिनसम्म आइपुग्यो ।

८३ दिनमा आइपुग्दा कोरोना संक्रमतिको संख्या ६ हजार २ सय ११ पुगेको छ । मृत्यु हुनेको संख्या १९ पुगेको छ भने कोरोनालाई जितेर १ हजार ४१ जना घर फर्किएका छन् ।

पछिल्ला दिनमा संक्रमितको संख्या झन् बढिरहेको छ । यस्तो अवस्थामा लकडाउन खुकुलो भएसँगै कसरी व्यवस्थापन गर्ने ? के अब कोरोनाको जोखिम कम भएको हो ? नेपालको स्थिति के हो ? कस्ता सावधानी अपनाउने ? रोकथाम तथा नियन्त्रणमा नेपाल कहाँ–कहाँ चुक्यो ? यिनै विषयमा जनस्वास्थ्यविद् डा. शरद वन्तसँग कुरा गरेका छौँ ।

हामी पहिलो वेबमा छौँ

कोरोना भाइरस (कोभिड– १९) को महामारी विभिन्न वेबमा आउन सक्ने परिकल्पना सुरुमै गरिएको थियो । चीनमा पहिलो वेब डिसेम्बरमा आएर अप्रिलसम्म गयो । पहिलो छाल पूरा गरेर पनि चीन चुप बसेको थिएन ।

उनीहरू दोस्रो वेबको सम्भावनाबारे तयारी गरिरहेका थिए । चीनमा फेरि केस देखियो । यसको दुईवटा सम्भावना छन् । पहिलेकै रहलपहल देखिएको पनि हुन सक्छ, या दोस्रो वेब आएको पनि हुन सक्छ ।

त्यो हिसाबले हेर्ने हो भने हामी पहिलो वेबमा छौँ । पहिलो वेबको पनि संक्रमण फैलिने चरणमा छौँ । केस प्रत्येक दिन थपिएका छन् । तर, ती केस आयातित छन् । स्थानीय तवरमा केही मात्र संक्रमण देखिएको छ ।

समुदायमा फैलिएको छ छैन निर्क्याेलका साथ भन्न सक्ने अवस्था छैन । आयातित केस बढी भए पनि विस्तार हुने क्रममा छ । कोरोना भाइरस फैलिन नदिन नै लकडाउन गरिएको हो । लकडाउन संक्रमणलाई रोक्ने उपायमध्येको एउटा उपाय हो ।

भाइरस श्वासप्रश्वास, हाच्छ्ँयू वा कुनै माध्यमबाट सर्छ भनेर विज्ञानले भनेको छ । संक्रमणको चक्रलाई रोक्न सक्ने भनेको बाटोलाई अवरोध गर्ने हो । त्यसका लागि व्यक्तिहरूको सम्पर्कमा नआउनु नै हो ।

सम्पर्कमा आइहाले भाइरसलाई अवरोध गर्ने भनेको मास्क लगाउने स्यानिटाइजर लगाउने र दूरी कायम गर्ने हो । संक्रमणलाई निस्तेज गर्न यति मात्र गर्ने होइन ।

लकडाउन संक्रमण रोक्ने हतियार होइन

लकडाउनको मूल उद्देश्य संक्रमणको चक्रलाई रोक्नु हो । त्यस्तो बेला लकडाउन गरिन्छ । हामीसँग रोकथामको अरु उपाय छैन । मास्क, स्यानिटाइजर, क्वारेन्टाइन, परीक्षण, आइसोलेसन नभएको अवस्थामा लकडाउन लगाउने हो । तयारी अवस्थामा नहुँदा लकडाउन लगाउने हो । तर, लकडाउन सधैँ लगाउने चिज होइन ।

लकडाउन संक्रमण रोक्ने अन्तिम हतियार होइन । तयारी भएपछि विस्तारै लकडाउन खोल्दै जानुपर्छ । कोरोना भाइरसको प्रकोप कतिसम्म लम्बिन्छ भन्ने थाहा छैन । त्यसैले सधैँ लकडाउन हुन्न ।

चीनले हाम्रोजति तयारीको मौका पाएको थिएन । अचानक भाइरस फैलियो । ऊसँग अरु उपाय थिएन । त्यसैले कडा लकडाउन लगायो । र, लकडाउनको अवधिभर पूरा तयारी पनि गर्‍यो ।

रातारात अस्पताल बनाएर उपचार र परीक्षण गर्न थाल्यो । ७६ दिनमा लकडाउन पनि खुलायो । चीनले लकडाउन खुलाउँदा पनि केस जिरोमा आएको थिएन । तयारी गरेकाले ऊ विश्वस्त थियो नियन्त्रण गर्न सकिन्छ भन्नेमा ।

चीनले परीक्षणको दायरा बढायो । संक्रमितलाई आइसोलेसनमा र जोखिमलाई क्वारेन्टाइनमा राख्यो । जसले गर्दा नियन्त्रण गर्न सहज भयो । तर, नेपालमा केस बढ्दै छ । लकडाउन खोल्ने भनिएको छ । यसले के हुने हो भन्ने प्रश्न पनि उत्तिकै छ ।

तयारीको सुवर्ण अवसर गुमायौँ

चीनले भन्दा हामीले तयारीका लागि सुवर्ण अवसर पाएका थियौँ । लकडाउनको ८३ दिन मात्र होइन पहिलो र दोस्रो केस देखिँदासम्म दुई महिनाको समय थियो । त्यो पनि हाम्रा लागि तयारीको समय थियो ।

विश्वमा कोरोना फैलिँदा हामी अछुतो हुन्छौँ भन्ने थिएन । पहिलो केस देखिएर निको भएको थियो । दोस्रो केस निको भएको थिएन । त्यो बेलासम्म लकडाउन सोचेका पनि थिएनौँ । कल्पना पनि गरेका थिएनौँ ।

त्यो अवस्थामा हामी सतर्क हुनुपर्छ । हामी पनि प्रभावित हुन्छौँ भन्दा कतिले पागल पनि भने । तर, यो कुरा स्पष्ट थियो कि हामी संक्रमणको जोखिममा थियौँ ।

स्वर्गबाट वरदान पाएर अछुतो रहने भन्ने थिएन । यो प्राकृतिक कुरा थियो । आज जे स्थिति आएको छ, त्यो अनपेक्षित होइन । अब हामीले ८३ दिन र त्यो अगाडिको दुई महिनाको समीक्षा गर्नैपर्छ ।

यो अवधिमा केही गरेनौँ भन्ने पनि होइन । प्रयोगशालाको क्षमता बढाएका छौँ । क्वारेन्टाइन, आइसोलेसन बेडकाे तयारी गरेका छौँ । संरचना बनाएका छौँ । केही नभएको पक्कै होइन । तर, जति हुनुपर्थ्याे, त्यो हुन नसकेकै हाे ।

प्रभावकारी व्यवस्थापन हुन सकेन । जे जस्तो तयारी थियो, त्यसको पनि व्यवस्थापन गर्न सकेनौँ । लकडाउन खोलेका कारण मात्र चिन्ता गर्नुपर्ने होइन ।

व्यवस्थापनको पाटो चिन्ताजनक

हाम्रो तयारी र व्यवस्थापनको पाटो हेर्दा चिन्ता गर्ने ठाउँ छ । लकडाउनको विकल्पमा राम्रो तयारी हुनुपर्ने हो । यही कमजोरी भयो । परीक्षणको क्षमता बढायौँ । तर, जुन तहमा आवश्यक पर्छ, त्यो क्षमता बढाउन सकेनौँ ।

दिनमा १ सयबाट ५ हजार परीक्षण हुन थाल्यो । यो पनि वृद्धि नै हो । तर, ५ हजार टेस्टले मात्र पुग्छ त ? यो विवेचना गरेनौँ ।

परीक्षण बढाउन सकिएन

परीक्षणको क्षमता कम भएकै कारण स्याम्पल डम्प भएको छ । चाहेजति परीक्षणको दायरा बढाउन सकेका छैनौँ । भारतलगायत अन्य देशमा रहेका नेपाली फर्किन्छन् भन्ने थाहा थियो । लकडाउन भए पनि उनीहरूलाई सीमामा रोक्न सकिएन । उनीहरूलाई नेपाल ल्याएर पनि उचित तरिकाले सुरक्षित क्वारेन्टाइनकाे व्वस्थापन गर्न सकिएन, जसले गर्दा क्वारेन्टाइनमा बसेका भारतबाट आएका नेपाली नागरिकहरूमा काेराेना भुसकाे आगाे सल्केझैँ गरी भित्रिभत्रै सल्कियाे । हुँदाहुँदा अब त दिनकै ४५० भन्दा बढीकाे संख्यामा काेराेना पुष्टि हुन थालिसकेकाे छ ।

क्वारेन्टाइनमा ल्याएर थुपार्ने मात्र होइन

क्वारेन्टाइन भनेको ल्याएर थुपार्ने मात्र होइन । बढी जोखिममा रहेकालाई ल्याएर अनुगमन निरीक्षणसहित राख्ने हो । क्वारेन्टाइनको व्यवस्थापन गर्न सकेनौँ । क्वारेन्टाइन अव्यवस्थित बनाइयो ।

क्वारेन्टाइनमा आएर पो संक्रमित भए कि ? क्वारेन्टाइनमा बस्ने कोही संक्रमित हुन्छन् । कोही हुँदैनन् । जोखिममा हुँदैमा संक्रमित हुने होइन । कोही संक्रमित भएर अरूलाई नसरोस् भनेर क्वारेन्टाइनमा राख्ने हो ।

क्वारेन्टाइनमा बसेकाको परीक्षण हुनुपर्छ

क्वारेन्टाइनमा बसेपछि उनीहरू संक्रमित भए नभएको निर्क्याेल हुनुपर्छ । क्वारेन्टाइनबाट निस्केर पनि छ कि छैन भनेर शंकास्पद बनाएर छोड्नु हुँदैन ।

क्वारेन्टाइनबाट निस्किएपछि पनि संक्रमित भएको देखिएको छ । त्यसैले क्वारेन्टाइनको व्यवस्थापन ठीक ढंगले गर्न सकेनौँ । क्वारेन्टाइनको दुईवटा आधारभूत सर्त हुन्छन् । एउटा सुरक्षित हुनुपर्छ । अर्को एक जनाबाट अरुमा सर्नु हुन्न । क्वारेन्टाइन सामाजिक मनोवैज्ञानिक तवरमा पनि सम्मानित हुनुपर्छ ।

अव्यवस्थित आइसोलेसन

आइसोलेसनको पनि व्यवस्थापन हुन सकेन । क्वारेन्टाइनबाट संक्रमितको पहिचान भएपछि उनीहरूको अर्को स्टेप आइसोलेसन हो । आइसोलेसन भनेको बिरामी हो । कोही बिरामीको लक्षण हुन्छ, कोहीको हुँदैन । कोही गम्भीर हुन्छन् । कोही हुँदैनन् । तयारी गर्दागर्दै पनि आइसोलेसनमा पनि कमजोरी भयो ।

संक्रमित आइसोलेसनमा नपुग्दै मर्ने स्थिति आयो । संक्रमितलाई यताबाट उता पठाउने उताबाट यता पठाउने काम भयो ।

संक्रमितलाई घरमा राख्नु हुन्न

संक्रमितलाई कसरी व्यवस्थापन गर्ने भन्ने कुरा देशको क्षमता हेरेर हुन्छ । भारतका लागि ५ हजार केही होइन । युरोपका लागि पनि ठूलो नहोला । तर, हाम्रा लागि ५ हजार संक्रमित पुग्नु ठूलो हो ।

जनसङ्ख्या, स्रोत र संरचनाका आधारमा मूल्याङ्कन गर्ने हो । अन्तर्राष्ट्रिय अनुभवलाई मात्र टेकेर हुँदैन । हाम्रो वास्तविकता पनि हेर्नुपर्छ । बेलायतमा कतिपय संक्रमित घरमै बस्छन् । गाह्रो भयो भने मात्र अस्पताल जान्छन् ।

उनीहरूको घरमा कस्तो वातावरण छ, त्यो हेर्नुपर्छ । छुट्टै बस्ने सुविधा छ । औषधि घरमै आइपुग्छ । गाह्रो भए तत्काल एम्बुलेन्स आइपुग्छ । यहाँ त्यस्तो सुविधा छ ?

शहरका केही परिवारमा सम्भव होला तर आमनेपालीको हकमा संक्रमितलाई घरमा राख्नु हुन्न । नेपालीको सामाजिक र आर्थिक परिवेश फरक खालको छ । त्यो परिवेशमा एउटा संक्रमित लक्षण नदेखिएका वा देखिएको भए पनि परिवार कति सुरक्षित हुन्छ ? समुदाय कति सुरक्षित होला ?

संस्थागत आइसोलेसन

आइसोलेसन पनि संस्थागत नै हुनुपर्छ । तर, सबैलाई सुविधासम्पन्न अस्पतालमा राख्नुपर्छ भन्ने होइन । आवश्यकता हेरेर नै राख्ने हो । पोजिटिभ देखिएका, लक्षण नभएका र सामान्य लक्षण देखिएकालाई व्यवस्थित बनाएर क्वारेन्टाइनमा राख्न सकिन्छ । सुधारिएको क्वारेन्टाइनलाई प्रयोग गर्न सकिन्छ ।

यसरी गर्न सकिन्छ नियन्त्रण

कोरोना भाइरस नियन्त्रणको चक्रलाई तोड्नु भनेको संक्रमणलाई रोकथाम गर्नु हो । पहिला जोखिममा परेकालाई क्वारेन्टाइनमै राख्नुपर्छ । विदेशबाट आएका, संक्रमितको सम्पर्कमा रहेका र स्वास्थ्यकर्मीलाई क्वारेन्टाइनमा राख्ने हो ।

क्वारेन्टाइनमा राख्दैमा संक्रमित छ छैन भनेर भन्न सकिन्न । त्यसैले पीसीआर विधिबाट सबैको परीक्षण गरिनुपर्छ । परीक्षणको दायरा बढाउनुपर्छ । परीक्षणबाट पोजिटिभ देखिएकालाई व्यवस्थित गर्नुपर्छ ।

हेलचेक्र्याइँ गरे समुदायमा फैलिन्छ

अहिलेसम्म संक्रमण आयातित छ । त्यसैले हामीले सचेतना अपनाएनौँ भने समुदायमा फैलिने जोखिम उच्च छ । योभन्दा गम्भीर स्थिति आउन सक्छ । अस्पतालले धान्न सक्दैन । बहुआयामिक प्रभाव पर्दै जान्छ ।

मृत्यु दर बढ्दै जान्छ । स्वास्थ्य प्रणालीमा भार पर्छ । तयारीमा जोड दिनुपर्छ । र, लकडाउन खुकुलो पार्दैमा कोरोनालाई बिर्सनु हुन्न । सतर्कता अपनाउनुपर्छ ।

प्रकाशित मिति: सोमबार, असार १, २०७७ १८:२०