रिपोर्टरको नजर: घर न घाट

A+ A A-

१८ चैत हावाहुरी प्रभावित क्षेत्रको स्थलगत रिर्पोटिङ गर्न शिलापत्र संवाददाता सागर चन्द बारा पुगे । १७ चैत बेलुकी बारा र पर्सामा आएको हावाहुरीले मानवीय तथा ठूलो परिणाममा भौतिक क्षति गरेको थियो । सो घटनाको स्थलगत रिपोर्टिङ गरेका चन्दले घटनापछिको प्रभावित क्षेत्र यस्तो देखे–

सिमराबाट वीरगन्जतर्फ जाँदा बाटोमा यत्रतत्र पल्टिएका ट्रक र बस देखिन्थे । विद्युत्का पोल ढलेका थिए । जस्तापाता बिजुलीको तारमा झुन्डिएका थिए ।

दिउँसो २ बजे हावाहुरी प्रभावित बाराको फेटा गाउँपालिका पुग्दा मानिसहरू जम्मा भइसकेका थिए । तीनवटै सुरक्षा निकाय, प्रहरी, सशस्त्र र सेनासहित स्वयंसेवक उद्धारार्थ खटिएका थिए । घाइते बोकेर एम्बुलेन्स वीरगन्जका अस्पतालतर्फ दौडादौड गरिरहेका थिए ।

भयानक हावाहुरीले फेटा गाउँपालिकाका भरबलिया र पुरैनियाका २ सय ५० घर भत्किएका थिए । रुख भाँचिएका थिए । बाँसका झ्याङ भाँचिएर बाटो नै अवरुद्ध भएको थियो । वीरगन्ज बजारबाट करिब ११ किलोमिटर पूर्वतर्फ रहेको यो क्षेत्रमा सग्ला घर मुस्किलले देखिन्थे ।

पीडितहरू भग्नावशेष घरमा सरसामान खोजिरहेका थिए, लत्ताकपडा निकालिरहेका थिए । उनीहरूसँग सम्पत्तिको नाममा जीउको लुगा मात्र थियो । कोही खानेकुराको पर्खाइमा थिए । राहतस्वरूप प्राप्त चाउचाउ, बिस्कुट र चिउरा उनीहरूका लागि पर्याप्त थिएन । भोकले आक्रान्त बालबालिका नौलो मान्छे देख्नेबित्तिकै आशाको नजरले हेर्थे ।

साँझ ७ बजे हावाहुरी आउँदा धेरैको घरमा खाना पाकेकै थिएन । कतिपयले पकाएको खाना पनि खान पाएनन् ।

आफन्त गुमाएको पीडामा शोकाकुल थिए, स्थानीय र आफन्त । दाह संस्कारका लागि मानिसहरू लास बोकेर घाटतर्फ गइरहेको दृश्य निकै कारुणिक देखिन्थ्यो । विशेषगरी, बालबालिका र वृद्धवृद्धाको अवस्था कारुणिक थियो । बालबालिका अलपत्र छन् । कतिपय बालबालिका एक्लो भएका छन् ।

पुरैनियाका १३ वर्षीय साहदेव अन्सारीका परिवारका चार जनाको मृत्यु भयो । अन्सारीका बुबा पनि घाइते भएर अस्पतालमा छन् । अभिभावकसँगै भएका बालबालिका पनि खाने, लाउने र बस्ने ठेगान नहुँदा अलपत्र छन् ।

दूधे बालक भएका अभिभावकलाई झनै अप्ठ्यारो भएको छ । तीन आफ्ना र दुई जना छिमेकीका गरी ५ जना बच्चा सम्हाल्दै आएकी करुणादेवी घटनास्थल पुग्दा भन्दै थिइन्, ‘बच्चा सम्हाल्ने कि खानाको जोहो गर्ने ?’

जताततै खण्डहर छ, त्यो खण्डहर भत्किने जोखिम पनि त्यत्तिकै छ । एक वर्षीय बच्चा काखमा बोकेकी शान्ति देवीले डरैडरमा दुई रात भत्केको घरमा बिताइन् । बच्चालाई लामखुट्टेबाट जोगाउन उनले भत्केको घरमै भए पनि झुल लगाइन् । ‘छोरालाई सुताएँ, आफू रातभर जागै बसें,’ शान्तिदेवीले पीडा सुनाइन् ।

विद्युत् सर्ट भएपछि ६५ वर्षीया शान्ति देवीको घरमा आगो लाग्यो । छिनभरमै घर खरानी भयो । राहतमा पाएको चिउरा र गुड (सखर)को भरमा शान्तिदेवी र श्रीमान् रामचन्द्र मुखिया बाँचिरहेका छन् ।

फेटा, जोतपुरका रामबहादुर साहको पुरै परिवार अस्तालमा छन् । दुई छोरी, दुई छोरा र श्रीमतीसहित आफू पनि घाइते छन् साह । साह परिवारले आफ्नो सबै सम्पत्ति गुमायो । ‘अब त काम गरेर पनि खान सकिएला जस्तो छैन,’ काँधमा र टाउकामा चोट लागेका साहले अस्प्तालको बेडबाटै भने ।

साहको ढाड, टाउको र हातमा गम्भीर चोट लागेको छ । घरमा साहको भैंसी, २ बाख्रा र एक हल गोरुसमेत पुरिए ।

पीडितले अस्थायी बास व्यवस्थापन गर्न नसक्दा सडकमै रात बिताए । भोकभाकै दिनरात कटाए । वीरगन्जका व्यापारी तथा स्वयंमसेवीको सहयोगमा सञ्चालित खाना शिविर अझै पर्याप्त छैन ।

विपद्मा सीमान्तकृत
हावाहुरीले अत्यधिक प्रभावित बाराको फेटा गाउँपालिकाका भरबलिया र पुरैनिया दलित तथा मुस्लिम समुदाय बाहुल्य बस्ती हुन् । आर्थिक तथा समाजिक रूपमा समेत पछाडि पारिएका सीमान्तकृत समुदायलाई आइतबार साँझको हुरीले उठ्नै नसक्ने गरी पछारेको छ ।

भरबलियाका हरिशचन्द्र पटेलसँग सम्पत्तिको नाममा ५ धुरमा बनेको बाँसको घर थियो । त्यही घर हावाहुरीले उडाएपछि पटेलसँग अब जीउमा लगाएको एक जोर लुगा मात्रै छ । मजदुरी तथा ऋण जोहो गरेर बनाएको घर हावाहुरीले लडाएपछि पटेलसँग अब केही बाँकी छैन ।

गरिबीसँग जुधिरहेका यी समुदायमा धेरैजसो परिवारमा ५ जनाभन्दा बढी सदस्य छन् । भरबलियाकी कवितादेवी पटेलको परिवारमा १६ जना सदस्य छन् । २ जना अस्पतालमा छन् ।

घरमा रहेको अन्न माटोमा मिलेपछि अब भोकमरीको जोखिम बढेको छ । धेरैको खेत छैन । हुनेहरूको खेतको गहुँ पनि हावाहुरीले सखाप बनाएको छ ।

ठूलो परिवार त्यसमाथि कमजोर आर्थिक अवस्थाले भविष्यमा हुरी प्रभावित समुदायलाई चरम गरिबीतर्फ धकेल्ने सम्भावनातर्फ पनि बेलैमा सचेत हुनुपर्छ । १८ गते रिपोर्टिङका लागि पुरैनिया पुग्दा अरफोज मिया अन्सारी घाइते श्रीमतीलाई अस्पताल भेट्न जाने पैसा माग्दै थिए ।

२२ वर्ष उमेर बताउने सरफोजले घाँटीमा क्यामरा झुन्ड्याएको शिलापत्र टोली देखेपछि ढोका मात्रै बाँकी रहेको आफ्नो खण्डहर घरभित्र लगेर भने, ‘अस्पताल जाइके पैसा नाहिँ, कुछु सहयोग करैल सर ।’

२२ वर्षीया छोरीको बिहेका लागि दिनेश शर्माले ३० हजार रुपैयाँ जम्मा गरेका थिए । फर्निचर उद्योगमा काम गर्ने शर्माले छोरीको विवाहका लागि भन्दै जम्मा गरेको ३० हजार रुपैयाँ राखेको टिनको बाकस हावाहुरीले उडाएर बेपत्ता बनायो । यो क्षेत्रमा दाइजो व्याप्त छ ।

बाकससँगै छोरीको धुमधामसँग बिहे गर्ने शर्मा दम्पतीको सपना पनि उड्यो । दाइजो दिन नसके छोरीको बिहे नहोला भन्ने पीरले सताएर उनी ८ वर्षीया छोरी र ७३ वर्षीया आमालाई अस्पतालमा छाडेर बाकस खोज्न आए । तर, भेटिएन बाकस ।

अन्य समुदायभन्दा कमजोर आर्थिक अवस्था हुने तराईका दलित र मुस्लिम समुदायलाई सामान्य जीवनमा फर्किन वर्षौं लाग्नेछ । २०७२ को भूकम्पमा पनि आर्थिक अवस्था कमजोर भएकाहरू बढी मारमा छन् ।

प्रदेश सरकार र संघीय सरकारले प्रभावितको घर बनाइदिने वाचा गरेको छ । भूकम्पमा भत्किएका घर त अझै बनाउन नसकेको सरकारले समयमा हावाहुरी प्रभावितको घर तयार गर्ला भन्नेमा विश्वस्त हुन सकिने आधार देखिँदैन ।

एकैचोटी ठूलो र अकल्पनीय विपत्ति सामना गर्दा मानिस हतप्रभ हुन्छ । रुन नसकेर अनुहारभरि नैराश्य बोकेर बसेका हावाहुरीपीडितको अनुहारमा पीडा, असुरक्षा र अनिश्चतता मिश्रित भाव अहिलेसम्म छ ।

कतिपय मानिस त बोल्न समेत मानिरहेका छैनन् । के बोल्ने ? कसो गर्ने ? के हुने हो ? केही थाहा छैन । उनीहरूले एकैपटक धेरै आफन्तको पीडादायी मृत्यु देखे, भोगे । पूरै बस्ती उजाडिएको देखे ।

भीआईपी सवारी र रमिते
घटनालगत्तै प्रभावित क्षेत्र पुगेका भीआईपी व्यक्तिका सवारी र रमितेको भीडले पीडितको पीडामा नुनचुक थप्ने मात्रै काम गर्यो ।

हावाहुरी गएको पछिल्लो दिन थुप्रै सहयोगीसहित अस्पताल पुगेका थिए, प्रधानमन्त्री केपी शर्मा ओली । ओलीसँगै स्वास्थ्यमन्त्री उपेन्द्र यादव, गृहमन्त्री रामबहादुर थापा ‘बादल’, गृहसचिव प्रेमकुमार राई, तीनवटै सुरक्षा निकायका प्रमुखसहितले अस्पताल भ्रमण गरे ।

प्रदेश २ का मुख्यमन्त्री र मन्त्री, नेपाली कांग्रेसका सभापति शेरबहादुर देउवा, कांग्रेस नेता विमलेन्द्र निधि, नेपाल कम्युनिस्ट पार्टीका अध्यक्ष पुष्पकमल दाहाल ‘प्रचण्ड’, उद्योग वाणिज्य तथा आपूर्तिमन्त्री मातृका यादव, राष्ट्रिय जनता पार्टी अध्यक्ष मण्डलका नेता राजेन्द्र महतो पनि कार्यकर्ताको ठूलो समूहसहित अस्पताल पुगे ।

स्थानीय नेताको भ्रमणले हावाहुरी प्रभावित क्षेत्र व्यस्त बनिरह्यो । भीआईपीको सवारी हुँदा उद्धार र राहतमा खटिएका सुरक्षा निकायलाई झन् भार थपियो । भीआईपी सवारीमा सडक खाली गर्नुपर्दा राहत सामग्री लिएर पुगेका स्वयंसेवक पनि बाटोमा रोकिनुपर्यो ।

भीआईपी तथा स्थानीय नेताहरू पीडितलाई अनेक आश्वासन दिएर फर्किए । ‘साइरन बजाएर धुलो उडाउँदै प्रभावित क्षेत्रमा भीआईपी नआएकै बेस हुन्थ्यो,’ प्रभावित क्षेत्रमा खटिएका एक सुरक्षाकर्मी भन्दै थिए ।

भीआईपी सवारीका कारण प्रभावित क्षेत्रमा खटिएका सुरक्षाकर्मीले पीडित सहयोग गर्न पाएनन् । भीआईपी सवारीपछि प्रभावित क्षेत्रमा रमितेको आतंक पनि उस्तै थियो । उद्धार तथा राहतकर्मीलाई बिथोल्ने नै गरी आएका रमितेको भीडले प्रभावित क्षेत्र भरिएको थियो । हातहातमा मोबाइलबाट भिडियो खिचिरहेका रमितेले प्रभावित क्षेत्रको बाटो नै जाम गरे ।

मानिसहरू गाडी र ट्याक्टर रिजर्भ गरेर रमिता हेर्न पुगे । पीडितका लागि भनेर आएको चाउचाउ, बिस्कुट र पानीमा समेत रमितेले कब्जा जमाइरहेको दृश्य पीडादायी देखिन्थ्यो ।

राहत तथा खाद्यान्नको पर्खाइमा रहेका पीडितको पीडामा मोबाइल सेल्फी र भिडिओले नुनचुक छरेको थियो । मोबाइलग्राफी गर्नेको मानवता हुरीसँगै उडेको थियो कि ?

विपद् न्यूनीकरणमा सरकारी अकर्मण्यता
भयानक हावाहुरीको पूर्वानुमान किन गर्न सकिएन ? हुरी, बाढी, लु र शीतलहरको जोखिममा रहने तराईमा बस्ती तथा घरको मापदण्ड किन बनाइएन ? सरकासँग यसको जवाफ छैन ।

नेपालमा हावाहुरीको पूर्वानुमान गर्ने प्रविधि नभएको भन्दै पन्छिरहेको छ, मौसम पूर्वानुमान गर्ने निकाय । १६ सय घर पूर्ण रूपमा भत्किएका छन् र २४ सय घरमा क्षति पुग्ने गरी आएको हावाहुरीको पूर्वानुमान गर्न नसकेर सरकारी निकायले आफ्नो कमजोरी दर्साएको छ ।

मौसम पूर्वानुमानको पर्याप्त प्रविधि कार्यान्वयनमा नहुँदा बारा र पर्सामा हजारौंको बास उठ्यो, सयौंले ज्यान गुमाए । बाढीपहिरो, भूकम्प, हिमपहिरो, हिमताल विस्फोटन, चट्याङलगायतका विपत्ति सामना गरिरहने नेपालमा मौसम पूर्वानुमानका पर्याप्त प्रविधि नहुनु र नराखिनु ठूलो कमजोरी साबित भएको छ ।

भारतको उत्तराखण्ड र बिहारमा समेत हावाहुरी पूर्वानुमान गर्न सकिने प्रविधि छ । आइतबार पनि भारतले बिहार क्षेत्रमा ठूलो हावाहुरी चल्ने पूर्वानुमान गरेको थियो । जुन हामीले गर्न सकेनौं र विपत्तिको सिकार भयौं । कम्तीमा हामीले सीमा जोडिएको छिमेकी क्षेत्रको सूचनालाई पनि अनुमान गर्न सकेनौं ।

विपद् जोखिम र न्यूनीकरणको विषय संविधानमै व्यवस्था गरिँदा पनि प्रभावकारी नदेखिनु दुर्भाग्य हो । विपद् जोखिम न्यूनीकरण र व्यवस्थापनसम्बन्धी कानुन ९ असोज २०७४ मा व्यवस्थापिका संसद्बाट पारित भई नियमावलीसमेत बनिसक्यो ।

विपद् जोखिम न्यूनीकरणको ‘राष्ट्रिय रणनीति २०७५’ तथा ‘राष्ट्रिय रणनीतिक कार्ययोजना २०७५’ बनिसक्दा पनि विपद् जोखिम न्यूनीकरण तथा व्यवस्थापन ऐन २०७४ ले परिकल्पना गरेको विपद् जोखिम न्यूनीकरण तथा व्यवस्थापन प्राधिकरण स्थापना हुन नसक्नु सरकारी अकर्मण्यता हो ।

हावाहुरी प्रभावित क्षेत्रमा विद्युत् सर्ट हुँदा आगलागी भयो । विद्युत् सर्ट हुँदा भरबलियामा एउटा घरमा आगलागी भयो । धन्न ! त्यो आगो अन्यत्र फैलिन पाएन ।
विद्युत् व्यवस्थापनको यो भद्रगोल समस्याले हावाहुरी प्रभावित क्षेत्रलाई झन् जोखिममा पारेको छ ।

यत्रतत्र बिजुलीका खम्बा ढलेका छन् । बिजुलीका तार सडकमा अलपत्र छन् । तिनै तार कुल्चिँदै मान्छे हिँडिरहेका छन, बसिरहेका छन् । भग्नावशेषमा पुरिएका बिजुलीका तार खतरा बनेको छ ।

पीडित अँध्यारोमा बस्न बाध्य छन् । यतिखेर प्रभावित क्षेत्रमा सर्पको जोखिम पनि बढ्दो छ । सडकमा बास बसिरहेका हावाहुरी प्रभावितलाई अँध्यारोमा राखेर सर्पदंशको अर्को जोखिम बढाउनुहुँदैन ।

अशक्त, घाइते, बिरामी, बालबालिकालाई राति हिँडडुल गर्न र शौचालय जान समेत उज्यालो छैन । विद्युत् सुचारु नहुँदासम्म जेनेरेटर नै प्रयोग गरेर पनि हुरी प्रभावित क्षेत्रलाई उज्यालो बनाउनुपर्छ ।

हुरीले लडाएका अधिकांश घर बाँसको टाँटी र माटोले बनेका घर छन् । केही घर सिमेन्ट र इँटाका पनि छन् । बाढी, हुरी, पहिरो र भूकम्प जस्ता प्राकृतिक विपद् जान सक्ने सम्भावित क्षेत्रमा बनाउनुपर्ने घरको मापदण्ड नहुँदा विपद्मा धेरै क्षति हुने गरेको तथ्य यहाँ पनि उजागर भएको छ ।

प्राकृतिक जोखिम सामना गर्न नसक्ने गरी बसेका हाम्रा बस्ती संरचनाको कारण पनि हुरीले बारा र पर्सामा धेरै क्षति गर्यो । भुमरी बनेर आएको हुरीमा बाँस, माटोले निर्मित कमजोर जग र संरचना भएका घर माटोमा लीन भए ।

पीडितसम्म राहत पुगिरहेको छ र अझै धेरै पुग्ला पनि । तर, राहत वितरण गर्दा वितरण केन्द्रसम्म आइपुगेकाले मात्र पाउने अवस्था देखिएको छ । राहत वितरण गर्न जानेहरूले घरसम्मै पुगेर राहत वितरण गरेमा सबैले राहत पाउनेछन् ।

भोजपुरी भाषा बोलिने यो क्षेत्रका धेरैजसो महिला बाहिरबाट गएका मानिससँग बोल्न हिचकिचाउँछन् । अझ मुस्लिम समुदायका महिला त बोल्न पनि मान्दैनन् । यस्तो अवस्थामा राहत वितरणकर्ताले राहत वितरणमा स्थानीय भाषा बोल्न सक्ने वा स्थानीयको सहयोग पनि लिन आवश्यक देखिन्छ ।

प्रकाशित मिति: शुक्रबार, चैत २२, २०७५ ०४:४१