कोभिडपछिको विश्वको आर्थिक धरातल र नेपाल

A+ A A-

विश्वका चर्चित अखबारहरू द इकोनोमिस्ट र टाइम म्यागेजिनको सन् २०२० को पहिलो अंक हेर्ने हो भने यिनका आफ्नै खाले विश्लेषण देखिन्छ । ब्रेक्जिट, चीनको उदाउँदो शक्ति, आर्टिफिसियल इन्टलिजेन्स, फाइभ जी, फ्रान्सका युवा राष्ट्रपति इम्यानुअल मार्कोनको नयाँ अवतार र उनले महत्त्व दिएको जलवायु परिवर्तन तथा वातावरणमैत्री अर्थ व्यवस्था जस्ता विषयमा विश्व बजार केन्द्रित हुने आँकलन गरिएको थियो ।

सन् २०२० को सुरुवाती दिनमा कुनै पनि भाइरसले विश्वलाई यस्तो अप्ठ्यारो स्थितिमा पु¥याउने अनुमान कसैले पनि गर्न सकेका थिएनन् । सङ्केतहरू राम्रा थिए । स्विट्जरल्याण्डको डाभोसमा बर्सेनि हुने विश्व आर्थिक मञ्चमा सन् २०२० को जनवरीमा देखिएका दृश्यहरूले विश्व बजारका नयाँ पहलूहरू देखाइरहेका थिए । त्यही डाभोसको भेलामा अमेरिकी राष्ट्रपति डोनाल्ड ट्रम्पले सूचना प्रविधि व्यवसायी तथा स्पेस एक्स कम्पनीका सीईओ एलोन मस्कलाई महान् आविष्कारक तथा वैज्ञानिक थोमस अल्भा एडिसनसँग तुलना गरिदिए ।

उक्त तुलनालाई आगामी विश्व व्यवस्था अब सूचना र प्रविधिको युगमा विधिवत् प्रवेश गरेको जनाउ घण्टीको रूपमा बुझिएको थियो । नवउदारवादी अर्थ व्यवस्थाका हिमायातीहरूले डाभोसको सन् २०२० को भेला विधिवत रूपमा विश्व अब भूमण्डलीकरण र औद्योगिकीकरणको चौथो तहमा प्रवेश गरेको आँकलन गरे ।

डाभोस त्यही ठाउँ थियो, जहाँ अमेरिकी राष्ट्रपति ट्रम्पले चीनका राष्ट्रपति सी चिनफिङको खुलेर प्रशंसा गरेर अमेरिकामा सन् २०२० मा हुने राष्ट्रपति निर्वाचनको ट्रम्प टिमको रणनीति सार्वजनिक गरिदिए । संसारका करिब ५ मिलियन कम्पनीहरूको आपूर्तिको साङ्लो चीन र विश्वको करिब ८० प्रतिशत आपूर्तिको साङ्लोमा प्रयोग हुने मुद्रा अमेरिकी डलर रहेको वर्तमान अवस्थामा उक्त ‘दोस्ती’ विश्व व्यवस्थाको नयाँ तस्बीर थियो ।

अझ सन् २०२० को सुरुवाती आर्थिक वृद्धिको तथ्याङ्क हेर्ने हो भने दक्षिण एसियाको आर्थिक वृद्धि उत्साहजनक देखिन्थ्यो । विश्व बैंकले तयार पारेको प्रतिवेदनमा यो ६.३ प्रतिशत आर्थिक वृद्धिदरको अनुमान थियो ।

तर, कोरोना महामारीले यी सबै प्रक्षेपणलाई गलत साबित गरिदिँदै छ । विस्तारै विश्व अर्थ व्यवस्थाको परिवेशमा कसैले पनि कल्पना नगरेका तथ्यहरू देखा पर्दै छन् । ब्रिटेन वुड्स संस्थाहरू विश्व बैंक र अन्तर्राष्ट्रिय मुद्रा कोषको आर्थिक प्रक्षेपण हेर्ने हो भने कोरोना भाइरसका कारण ुन् २०२० मा दक्षिण एसियाको आर्थिक वृद्धिदर ४० वर्षमा सबैभन्दा कम हुने देखाउँछन् । विश्व बैंकलाई आधार मान्ने हो भने यस वर्ष नेपालमा आर्थिक वृद्धिदर १.३ देखि २.८ प्रतिशतसम्म झर्ने पूर्वआँकलन गरिएको छ ।

कोभिड- १९ ले सिर्जना गरेको परिस्थितिका कारण विश्व अर्थ व्यवस्थामा गहिरो सङ्कट उत्पन्न भएको छ, जसका कारण अब आउने दिनहरूमा परम्परागत आर्थिक ढाँचा, सिद्धान्त, प्रणाली भत्किनेछन् । यसका मानक र सूचकहरू फेरिनेछन् र विश्व अर्थ व्यवस्थामा नयाँ प्रणालीको विकास गर्नुपर्ने धारणाहरू देखा पर्दै छन् ।

एकथरि अर्थशास्त्रीहरूको भनाइलाई आधार मान्ने हो भने कोरोनाको यो कहर पछाडि विश्वमा गम्भीर आर्थिक मन्दी देखापर्नेछ, जसको असर आउने केही दशकहरूसम्म रहनेछ । त्यसो त विश्वका ख्यातिप्राप्त व्यावसायिक परामर्श कम्पनीहरू एक्सेन्चर, म्याकन्जे, केपीएमजी, बोस्टन कन्सल्टिङ ग्रुपहरूका रिपोर्टहरूलाई पनि हेर्ने हो भने कोरोना पछाडि आर्थिक मन्दी र वित्तीय अस्थिरताले अर्थतन्त्र धराशायी बन्ने निश्चितप्रायः छ ।

अब आउने दिनमा व्यापार, उत्पादन, वितरण, विस्तार जस्ता अर्थशास्त्रका पुरातन प्रणालीबारे गम्भीर र संवेदनशील भएर पुनव्र्याख्या गर्नुपर्ने ती ठूला परामर्श कम्पनीहरूको सुझाव छ । सन् २००४ मा विधिवत रूपमा विश्व व्यापार सङ्गठनको सदस्य बनेको नेपालले विश्व अर्थ व्यवस्थाका यस्ता खाले आर्थिक धरातललाई नसोची अगाडि बढ्न सक्दैन ।

नेपालले नदेखेको कोरोना

‘राजनेताले भावी पुस्ता हेर्छ, राजनीति गर्नेले चुनाव हेर्छ, मुन्सीले खातापाता मात्र हेर्छ’, आइतबार प्रतिनिधिसभामा विभिन्न मन्त्रालयमाथि विनियोजित बजेटमाथिको छलफलमा बोल्दै नेपाली कांग्रेसका युवा नेता गगन थापाले आफ्नो ‘सिग्नेचर’ पारामा अर्थमन्त्री युवराज खतिवडालाई कटाक्ष गरे । कोरोना भाइरसको महामारीमा सम्पूर्ण जनजीवनसँगै अर्थ व्यवस्थासमेत ठप्प छ । यो अवस्थामा सरकारको गलत क्रियाकलापलाई विरोध गरेको घटना विरलै देखिन्छ ।

प्रतिपक्ष पार्टी कांग्रेसमा विश्वप्रकाश शर्मा र गगन थापा जस्ता केही युवा नेतालाई अलग राखेर हेर्ने हो भने कांग्रेस कोमामा गएको भान हुन्छ । बजेटको विषयलाई लिएर कांग्रेसका अर्का नेता रमेशजंग रायमाझीले राष्ट्रियसभामा चर्को स्वरमा अर्थमन्त्री खतिवडाको आलोचना गरे ।

रायमाझीले त अर्थमन्त्री खतिवडाको व्यापारिक घरानासँग साँठगाँठ रहेको र त्यसै कारण विद्युतीय गाडीमा कर बढाएको अनि चकलेटमा कर घटाएको गम्भीर आरोप लगाए । उक्त आरोपलाई गलत प्रमाणित गरेर आफ्नो कुशलता र निष्पक्षता पुष्टि गर्ने चुनौती अर्थमन्त्री खतिवडा सामु खडा भएको पनि छ अहिले ।

प्रकाशित मिति: बुधबार, जेठ २८, २०७७ १३:२२