'भारतपरस्त' बाबुरामकाे इमानबाट सिक्नुपर्ने पाठ

A+ A A-

डा. बाबुराम भट्टराई नेपालको राजनीतिमा धेरै चर्चायोग्य पात्र हुन् । उनी पञ्चायतकालको अन्त्यतिरदेखि विशेष नेपाली राजनीतिक वृत्तमा स्थापित पात्रका रूपमा देखिएका हुन् । गोरखाको एउटा सामान्य ब्राह्मण परिवारमा जन्मिएका बाबुराम २०२६ सालको एसएलसीमा सर्वप्रथम वा बोर्ड फस्र्ट भएपछि पनि चर्चामा आएका त हुन् तर उनको त्यो चर्चा तत्कालीन समयमा मेधावी विद्यार्थीका रूपमा मात्र भएको हो, त्यो पनि दुर्गम जिल्लाबाट एसएलसीमा ‘टप’ गर्ने भनेर ।

तथापि, उनको उक्त मेधावीपन पढाइमा मात्र नभएर राजनीतिक नेतृत्वमा पनि बढ्दै गयो । राजनीति-सचेत बाबुराम तत्कालीन नेपालका कम्युनिस्ट घटकहरूका सम्पर्कमा पुगे र वामपन्थी आन्दोलनमा सहभागी बने । पार्टीका जिल्ला तहमा रहँदै केही समयभित्रै केन्द्रीय तहमा स्थान पाउन सफल भए ।

अत्यन्त अध्ययनशील बाबुराम राम्रा आर्किटेक्चर इन्जिनियर हुन् । उनले विद्यावारिधि भने अर्थशास्त्रमा गरे । भारतको प्रसिद्ध विश्वविद्यालय जवाहरलाल नेहरु विश्वविद्यालयबाट उनले विद्यावारिधि गरेका थिए । यसै कारण पनि धेरैको बुझाइ उनीप्रति कटु रह्यो अर्थात् बाबुरामलाई ‘भारतीय एजेन्ट’ देख्नेहरू त्यही बेलादेखि आजसम्म उत्तिकै छन् ।

कसैले भारतमा पढ्नु नै ऊ भारतको एजेन्ट हुनु हो भन्ने धारणा यथार्थमा सही होइन तर उसका काम, कारबाही र गतिविधि केप्रति लक्षित छन्, त्यसले भने उसको नियत र आसय प्रस्ट हुन्छ ।

बाबुरामकै सन्दर्भमा कतै सुने/पढेको थिएँ- बाबुरामले जेएनयूबाट विद्यावारिधि सम्पन्न गरेपछि भारतको पटनामा एउटा विशेष कार्यक्रम राखेर उनलाई बिदाई गर्ने योजना थियो । उक्त कार्यक्रममा नेपालका तर्फबाट तत्कालीन वामपन्थी नेताहरू पद्मरत्न तुलाधर, भरतमोहन अधिकारी र अर्का एक जना पुगेका थिए रे ! उक्त कार्यक्रममा भारतका तत्कालीन सेना प्रमुख पनि सहभागी देखेपछि तुलाधर, अधिकारी र अर्का एक जना वामपन्थी नेताले जिब्रो टोकेका थिए रे !

यसको आसय बाबुरामलाई भारतले विद्यावारिधिका लागि शिक्षा मात्र दिएन, भारतप्रति ‘लोयल’ कसरी हुने भनेर राम्ररी प्रशिक्षण पनि दिएको थियो भन्ने लगाइयो ।

सोही कारण त्यसबेलैदेखि नेपाली कम्युनिस्ट पार्टीहरूभित्र बाबुरामलाई हेर्ने दृष्टिकोण सधैँ फरक रहँदै आयो । आजपर्यन्त उक्त दृष्टिकोणमा कुनै परिवर्तन देखिँदैन ।

१० वर्षे माओवादी सशस्त्र विद्रोहका समयमा किन तिनै बाबुरामलाई दोस्रो जिम्मेवार नेतृत्व दियो माओवादीले ? भन्ने प्रश्न त उठेकै छ । यो पंक्तिकारलाई त्यसबारे यस्तो लाग्छ कि तत्कालीन समयमा नेपालमा बसेर सशस्त्र क्रान्ति सम्भव थिएन ।

माओवादी वा प्रचण्डलाई सशस्त्र क्रान्ति गरेर नेपालमा एउटा अर्को ‘प्रयोग’ गर्दै सत्तायात्रा तय गर्नु थियो । प्रचण्डको उक्त महत्त्वाकाङ्क्षा पूरा गर्न बाबुरामजतिको उपयुक्त पात्र अर्को थिएन । कारण, बाबुराम उसै पनि भारत निकट वा भारतले पत्याएका व्यक्ति जो थिए ।

यसका साथै बाबुराम २०४६ सालको जनआन्दोलनका क्रममा संयुक्त वाम मोर्चाको नेतृत्वमा रहिसकेका थिए र धेरैले उनलाई चिन्थे पनि । प्रचण्ड त्यसबेला कुन चराको नाम हो भन्ने कसैलाई थाहा पत्तो थिएन ।

सँगसँगै बाबुराम एउटा बौद्धिक र निष्ठावान् व्यक्तिका रूपमा समेत नेपाली राजनीतिक वृत्तमा सुपरिचित थिए । यस्ता व्यक्तिलाई साथमा लिएर ‘प्रयोग’ गर्नु प्रचण्डका निम्ति हितकर थियो त्यसबेला ।

अन्ततः जनमोर्चाका नेताका रूपमा रहेका बाबुराम तत्कालीन प्रधानमन्त्री शेरबहादुर देउवा समक्ष ४० बुँदे माग राख्ने क्रममा लखेटिएपछि प्रचण्डको शरणमा पुगे र प्रचण्डका ‘मास्टर माइण्ड’ बनेर प्रचण्डको महत्त्वाकाङ्क्षाका सारथि बने लामो समय ।

बीचमा प्रचण्ड-बाबुरामबीच पटक पटक टकराव र मतभेद आए पनि शान्ति प्रक्रियासम्म कसोकसो तान्न र खुला संसदीय राजनीतिको मार्गमा आएर ‘ज्यान बचाउन’ सफल भए ।

यहाँ ‘ज्यान बचाउन’ उल्लेख गर्दा अनौठो लाग्ला । नेकपा नेता तथा पूर्वप्रधानमन्त्री माधवकुमार नेपालले एउटा अन्तर्वार्तामा भनेका छन् कि दिल्लीको एउटा कुनै घरमा माधव नेपाल पुगेका थिए बाबुराम र प्रचण्डलाई भेट्न, सशस्त्र विद्रोहकै समयमा ।

उक्त भेटमा शान्ति प्रक्रियामा आउने वा माओवादीलाई शान्ति प्रक्रियामा ल्याउनेबारे छलफल भयो । प्रचण्ड अलिक कठोर रहेछन् शान्ति प्रक्रियामा आउने सवालमा । बाबुराम भने हतियारबाट अब परिवर्तन सम्भव छैन भन्ने लगभग निचोडमा पुगेका रहेछन् ।

त्यहीबेला कुराकानीकै क्रममा प्रचण्ड बाथरुम छिरेका बेला हिसिला यमी र बाबुरामले माधव नेपाललाई भने रे, ‘लौ न, यिनले (प्रचण्डतिर देखाउँदै) हामीलाई मार्ने भए, केही उपाय गर्नुपर्‍यो ।’

यो सन्दर्भ किन उठाएको भने, बाबुराम आफैँमा युद्धका पक्षपाती थिएनन् । मान्छे मारेर मात्र परिवर्तन हुन्छ भन्नेमा उनी त्यति विश्वास गर्दैनथे । तर, राजनीतिमा होमिएपछि र पार्टीले कठोर मार्ग (हत्याको राजनीति) सुरु गर्ने निर्णय गरेपछि उनी त्यसबाट पछि हट्न सम्भव थिएन पनि ।

यहाँ कुरा गर्दै थिएँ- बाबुरामलाई प्रचण्डको ‘हुक’ केका लागि भन्ने ।

बाबुरामजतिका व्यक्तिलाई आफ्नो पासमा लिएपछि प्रचण्डलाई ‘राजनीतिक डिजाइन’ गर्न पनि सजिलो भएको कतिपय बताउँछन् । कतिपय बाबुराम-प्रचण्ड निकटहरूको भनाइ त केसम्म छ भने, ‘प्रचण्डका योजना र विचार’का नाममा आएका धेरै विचार र योजना अनि दर्शनका पछाडि बाबुरामको छाया छ ।

यसका साथै बाबुरामकै कारण प्रचण्डले आफ्नो टाउकोको मूल्य देशमा तोकिँदा भारतको नयाँ दिल्लीको लोकसभा भवनको छेउमा रहेको एउटा घरमा धेरै वर्ष टाउको लुकाउन पाएका हुन् । यो कुरा त नेमकिपाका नेता नारायणमान बिजुक्छेले पनि आफ्नो एउटा अन्तर्वार्तामा प्रस्टसँग भनेका छन् ।

बिजुक्छेका अनुसार उनी भारत गएका बेला तत्कालीन एक जना भारतीय नेताले लोकसभानिर रहेको एउटा घर देखाउँदै भनेका थिए- ‘ऊ त्यो घर हो, जहाँ तपाईंका तत्कालीन माओवादी नेता प्रचण्ड, बाबुरामलगायतलाई भारतले सुरक्षित राखेको थियो ।’

अब सोचौँ कि भारतले खुवाई, पियाई, बाससमेत दिएर अनि ‘जनयुद्ध’का नाममा हातहतियारसमेत सहयोग गरेर हुर्काएका प्रचण्डचाहिँ भारतविरोधी वा नेपालभक्त ?

बाबुरामकै भारतपरस्तको सवाल उठिरहँदा पंक्तिकार अन्योलमा छ कि नेपालका कुनचाहिँ राजनीतिक नेता कुनै न कुनै शक्तिकेन्द्रका एजेन्ट होइनन् ? नेपाली कांग्रेसका नेतृत्वमा रहेका कुन नेतामाथि कुनै न कुनै शक्तिकेन्द्रको मतियार भएको आरोप नलागेको छ ? बीपी, गिरिजादेखि शेरबहादुरसम्मलाई यस्ता आरोप लागिरहेकै छन् ।

तत्कालीन एमालेको विभाजनको कारक बनेको महाकाली सन्धि गर्न अनेक तिकडम गरेका वर्तमान नेकपाका एक अध्यक्ष तथा प्रधानमन्त्री केपी शर्मा ओलीको वाक्पटुताले र उनका केही समर्थकहरूका भक्तिगानले अनि तथाकथित राष्ट्रवादको बाहिरी गफले केपी ओलीलाई भारतपरस्त होइनन् वा उनको भारतसँग साँठगाँठ छैन भनेर पत्याउन सक्ने पर्याप्त आधारचाहिँ छैन ।

यसो भनिरहँदा एउटा गहन तथ्यमा छिर्नुपर्छ । त्यो के भने, कुनै पनि व्यक्तिका काम गर्ने र व्यवहार गर्ने शैली र तरिका फरक हुन्छन् । कोही हाकाहाकी निर्णय गर्छन् र काम गर्छन् अनि त्यो प्रस्ट बाहिर देखिन्छ । उसका गलत काम कारबाही भए तत्काल आलोचना, विरोध र प्रतिवाद हुन्छ । कोही भने अत्यन्त छद्म ढंगले काम र निर्णय गर्छन् र त्यो तत्काल लुकाइन्छ, जुन दीर्घकालीन रूपमा देश र जनताका लागि ठूलो नकारात्मक असर गर्छ ।

यस्ता काम कारबाहीहरू विशेषगरी सत्ताको बचाउका लागि, शक्तिमा टिकिरहनका लागि नेतृत्वले गर्ने गर्छन्, जुन देश र जनताका लागि अतयन्त ठूलो धोकाधडी हो । जब यी यथार्थबारे पछि जनताले थाहा पाउँछन्, त्यो निकै ढिला भइसकेको हुन्छ । यस्ता कार्यहरू हाम्रा विगतका र वर्तमानका नेताले गरिरहेका छैनन् भन्ने लाग्दैन ।

यदि यसो हो भने, बाबुराम भट्टराई, जो मुलुकको कार्यकारी प्रधानमन्त्री र पटक पटक मन्त्री भइसकेका छन्, उनले ती जिम्मेवारीमा रहँदा भारतका निम्ति अन्य नेताले जस्तो के गरिदिएका रहेछन् ? जसका कारण उनी पटक पटक भारतपरस्तको आरोप खेपिरहन बाध्य छन् ।

बाबुराम भट्टराईमा केही कमजोरी अवश्य छन्, जुन उनले सुधार गर्नुपर्छ । उनको बौद्धिक तर अस्थिर चरित्रले उनलाई पछिल्लो समय निकै धेरैतिर छिरलिदिएको छ । राजनीतिमा ‘गतिशीलता’ आवश्यक छ तर त्यो गतिशीलताको पनि स्वभाव र समय हुन्छ । बाबुरामको गतिशीलताको स्वभाव आत्मघाती र समय गलत भएर यस्तो भएको हो ।

प्रचण्डसँगका मतभेदका कारण शान्ति प्रक्रियामा आएसँगै तत्कालीन माओवादी फुट्न थालेको हो । आजसम्म विभिन्न टुक्रामा विभाजित भइसकेको छ माओवादी । यसै क्रममा बाबुरामले पनि प्रचण्डलाई नेतृत्व मान्न नसक्ने भएर नै माओवादी छाडे । र, सँगसँगै प्रचण्ड पार्टीमा रहुन्जेल बाबुराम वा अर्को कोही पार्टीको प्रमुख नेतृत्वमा पुग्न नसक्ने निष्कर्षमा बाबुराम पुगिसकेका थिए ।

हुन पनि प्रचण्डले तत्कालीन माओवादीभित्रकै कसै दोस्रो व्यक्तिलाई नेतृत्व सुम्पिनुभन्दा बरु समग्र पार्टी नै तत्कालीन नेकपा एमालेमा लगेर बिसर्जन गरिदिए र अन्ततः आफू नाम मात्रका कार्यकारी अध्यक्ष बनेर चित्त बुझाइरहेका छन् ।

बरु बाबुरामले बेलैमा माओवादी वा प्रचण्ड छाडेर नयाँ शक्ति पार्टी नेपालतिर लागे । निकै ठूलो उत्साह र गफका साथ सुरु भएको नयाँ शक्ति पनि पुरानै पथमा हिँडेपछि मधेसकेन्द्रित दल सामु आफूलाई समर्पण गरेका बाबुराम अहिले पुनः २ मधेसकेन्द्रित दल मिलेर बनेको जनता समाजवादी पार्टीमा पुगेका छन् ।

उक्त दल हिजो निर्वाचन आयोगमा दर्ता भयो । दर्ताका क्रममा उक्त पार्टीको नेतृत्व र पदाधिकारीबारे चासो स्वाभाविक थियो । महन्थ ठाकुर, बाबुराम भट्टराई र उपेन्द्र यादव ३ जना अध्यक्ष रहने भन्ने कुरा बाहिरियो । तर, अन्त्यमा २ नम्बरका अध्यक्षका रूपमा नाम लेखिएका बाबुरामको नाममा टिपेक्स लगाएर ४ नम्बरमा वरिष्ठ नेतामा झारिएको समाचार बाहिर आयो । यसपछि बाबुरामप्रति ‘दयाभाव’ यति बढ्यो कि नेपालीमा, त्यो हेर्दा र सुन्दा पनि वाक्क दिक्क हुने अवस्था आयो ।

२ नम्बरमा टिपेक्स लगाएर मेटिन र ४ नम्बरमा कलमले लेखिन सहर्ष स्वीकार गर्ने बाबुरामलाई कुनै ग्लानि वा ‘ह्युमिलिएनस’ अथवा ‘हीनताबोध’ छैन, अरूलाई बाबुरामको पीर कति धेरै भएको ? अचम्म लागिरहेको छ ।

यी, जो सामाजिक सञ्जालमा बाबुराम ‘महात्म्य’ गाएर ‘च्वच्व’ गर्दै वा खिसिट्युरी गर्दै आत्मरतिमा रमाइरहेका छन्, तिनलाई प्रश्न छ कि के तिम्रा आदर्श नेता वा तिमीले महान् मानेका कुनै एक जना नेता यस्तो देखाउन सक्छौ, जो कुनै समय अहिलेका बाबुराम जस्तै पार्टी वा मुलुककै सत्ताबाट तल नझरेको होस् वा पार्टीमै पछि नपरेको/नपारिएको होस् ?

कांग्रेसी जनले सम्झिऊन् कि गिरिजाप्रसाद कोइराला पार्टी नेतृत्वमा रहँदा शेरबहादुर देउवाहरूको हालत के थियो ? र आज के छ ? वर्तमान नेकपा, पहिलाका एमालेका अध्यक्ष केपी ओलीका पक्षपोषकले सम्झिऊन् कि माधवकुमार नेपाल पार्टी नेतृत्वमा रहँदा ओलीको हैसियत कहाँ थियो ?

अहिले माधव नेपालका पक्षपोषकले त अनुभूत गरिरहेकै छन्- केपी ओलीले विगतमा नेपाल नेतृत्वले गरेको थिचोमिचो र हेपाइको बदला कसरी माधव नेपालँग लिइरहेका छन् ?

यो राजनीतिमा सामान्य क्रम हो, सामान्य प्रक्रिया हो कि जोकोही सत्तामा रहँदा आफू सर्वेसर्वा ठान्छ र आफ्नोभन्दा फरक मत राख्नेहरूलाई अल्पमतमा पार्ने वा बेवास्ता गर्ने गर्छ । तथापि, राजनीतिक समीकरण स्वार्थमा आधारित हुन्छ । जब कसैसँग कसैको स्वार्थमा टकराव हुन्छ, समीकरण परिवर्तन हुन्छ ।

आज बाबुराम भट्टराई आफ्नै कारण वा बाध्यता, जेले भए पनि कुनै वा कसैको आडमा बसेर टेको लाग्नुपर्ने अवस्था अवश्य छ । तर, यसलाई नै उनको सर्वस्व सकिएको ठान्नु भने गलत हुनेछ ।

नेपाली राजनीतिमा ४० वर्षपछि शासन गर्न आउने तुलसी गिरीहरूको इतिहास मेटिएको छैन भने पञ्चायतका क्रूर र निरङ्कुश मानिएका सूर्यबहादुर थापा र लोकेन्द्रबहादुर चन्दहरूले प्रजातान्त्रिककालमा शासन चलाएको पनि हामीले अनुभव गरिसकेका छौँ ।

नेता भनेको नदी हो, पानी हो, जो निरन्तर बगिरहन्छ, बग्नुपर्छ । कहिले भेलसहित बग्छ पानी, कहिले शान्त, स्थिर र शून्यझैँ ।

बाबुराममा भएको सबैभन्दा राम्रो पक्ष यही हो कि उनी नदीझैँ निरन्तर बगिरहेका छन्, कतै भीरमा, कतै ढुंगामा ठोकिँदै तर उनी रोकिएका छैनन् । उनको यही गुणका कारण पनि उनीप्रति मुलुक र जनताले पुनः विकास र समृद्धिको आस गर्नु अन्यथा हुँदैन ।

प्रकाशित मिति: सोमबार, जेठ २६, २०७७ १५:५६