जाराको मृत्युले जन्माएको ‘स्नेहाज केयर’

A+ A A-

युवा उमेर । प्रशस्त साथी-सङ्गी । शुक्रबार आउन लाग्यो, कहाँ जाने ? साथीको भन्दा राम्रो लुगा कुन लगाउने ? कुन रेस्टुरेन्ट जाने ? घुम्नका लागि राम्रो ठाउँ कहाँ छ ?

स्नेहा श्रेष्ठलाई साथीहरूसँगको रमाइलो नै जीवन लाग्थ्यो । उनलाई लाग्थ्यो- मैले आयुभर बाँच्ने जीवन यही हो ।

जाराको मृत्यु

तर, समयचक्र कहाँ एकैनास चल्छ र ! समय र परिस्थितिले स्नेहाका पाइलाहरूलाई मोडिदियो ।

कारण- जाराको मृत्यु ।

घरमा जारा (कुकुर) पालेकी थिइन् । जारा उनको घरको प्यारो सदस्य थियो । तर, जाराका विरुद्ध छिमेकी नै वैरी भए । बिष दिएर जारालाई छिमेकीले मारिदिए । कोमल हृदयीको स्नेहाले आफ्नो घरको सदस्य गुमाइन् । त्यस दिन उनी सबैभन्दा दुखी भएकी थिइन् । यसअघि उनी कहिल्यै यति साह्रो दुखी भएकी थिइनन् ।

छिमेकीले जारालाई मारेपछि त्यही शोकलाई हटाउन वा बिर्सन उनले जन्माएकी हुन्- ‘स्नेहाज केयर ।’

यसरी जन्मियो स्नेहाज केयर

६ वर्ष भयो स्नेहाज केयर सडकमा भोकभोकै भौँतारिएका कुकुरको अभिभावक बनेको । स्नेहाज केयर पछिल्लो समय छाडा पशु चौपयाको पनि संरक्षक बनेको छ । आवाजविहीन पशुको आवाज बनेको छ स्नेहाज केयर ।

घरभित्रै असुरक्षित कुकुर

कुकर घरभित्र त सुरक्षित रहेनछ, सडकमा रहेका कुकुरको अवस्था कस्तो होला ? कसले खाना देला ? कुकुरको आर्तनाद कसले सुनिदेला ? यही सोचेर स्नेहा निस्किइन् सडकमा रहेका कुकुरको संरक्षण र उद्धारमा । जब उनले सडकका कुकुरहरूको दयनीय अवस्था देखिन्, उनको मनले भन्यो- कस्ता अभागी कुकुर !

आवाजविहीन पशुको आवाज

यिनीहरूका लागि मैले नगरे कसले गर्ने ? भन्ने ठानेर उनले सडकमा रहेका कुकुरलाई बिस्कुट खुवाउन थालिन् । घाइते र अशक्त कुकुरको उपचार र हेरचाहमा उनी लागिन् ।

‘मैले सोचेकी पनि थिइनँ, म पशुको अभिभावक बन्छु’, स्नेहा भन्छिन्, ‘छिमेकीले पोइजन दिएर मेरो जारालाई मारेपछि म पशुको अधिकारका लागि बोलिरहेकी छु । आवाजविहीन पशुको आवाज बन्ने प्रयास गरेकी छु ।’

‘पशुलाई पनि खुवाउने ? कस्तो पागल केटी !’ सामाजबाट यस्तै छुद्र प्रश्न स्नेहालाई प्रहार हुन्थे । ‘तर, म जे गर्दै छु, ठीक गर्र्दै छु’ भन्ने सोच्थिन् उनी । समाजका प्रश्नलाई उनी सहजै बेवास्ता गर्थिन् । स्नेहा आफ्नो लयमा हिँडिरहन्थिन् ।

समाजबाट तिरस्कार

सडकमा सुनियो कुकरहरूको चिच्याहट । तिनै कुकुरको स्याहार गर्दा समाजबाट तिरस्कार । अब के गर्ने ? अबोध कुकुरहरूलाई कहाँ राख्ने ? कसरी कुकुरहरूको संरक्षण गर्ने ? स्नेहा सोच्न थालिन् ।

उनले बुझेकी थिइन्- जहाँ इच्छा, त्यहाँ उपाय । ४-५ महिना क्यानल क्लबमा प्रति कुकुर २ सय ५० रुपैयाँ तिरेर राख्न थालिन् । घाइते कुकुरहरूलाई उठाउन थालिन् । सबै अटाउने ठाउँ भएन अनि उनले आफैँ सेल्टर खोल्ने निर्णय गरिन् ।

ललितपुरको भैँसेपाटीमा उनले सेल्टर खोलिन्, जहाँ अहिले १ सय ६० वटा कुकुरले आश्रय पाएका छन् ।

‘सडकमा जाँदा रक्ताम्य कुकुर । खुट्टा भाँचिएको । भोक र प्यासले लोलाएका देख्थेँ । खुवाउन पाए, नुहाइदिन पाए हुन्थ्यो जस्तो लाग्थ्यो । ती कुकुरहरूलाई उठाएर सेल्टरमा राख्न थालेँ । अहिले सेल्टरमा मात्र १ सय ६० वटा कुकुर छन्’, स्नेहा भन्छिन् ।

कुकुर मात्र होइन, अहिले उनको सेल्टरमा खसी, सुँगुर, गाई, बाच्छा पनि छन् । दूध आइन्जेल पाल्ने, त्यसपछि छाडिएका पशु चौपाया पनि उनले पालेकी छन् ।

‘दूध आइन्जेल दूध खाने । गाई जब बुढो र रोगी हुन्छ अनि सडकमा छाड्ने । भर्खरै जन्मिएको बाच्छालाई पनि सडकमै छाड्छन्’, स्नेहा भन्छिन्, ‘सबै प्रणीले खान र बाँच्न पाउने अधिकार त छ नि ! किन पशुमाथि यति धेरै हेला ?’

काठमाडौं महानगरमा ३५ हजार कुकुर

काठमाडौं महानगरमा मात्र ३० देखि ३५ हजारको हाराहारीमा छाडा छाडिएका कुकुर छन् । ललितपुरमा ७ हजार छन् । यी सबैलाई उनी एक्लैले पाल्न पनि गाह्रो छ । त्यसैले आफैँ खोजेर खान नसक्ने घाइते कुकुरलाई उनी उठाउँछिन् । सडकमा रहेका अरू कुकुरको बन्ध्याकरण र एन्टी रेबिज भ्याक्सिन लगाउन उनी खटिन्छिन् ।

लकडाउनले भोकाएका पशु

कोरोना भाइरसको महामारी । लकडाउनमा देश । काठमाडौं पनि लकडाउनमै । सबै घरभित्र । सडकमा भोक र प्यासको छट्पटीमा पशु । स्नेहाको मन मानेन ।

उनी खाना पकाएर कुकुर, बाँदर, गाई, बाच्छाका लागि सडकमा निस्किन्छिन् ।

‘यात्रो दिन भयो लकडाउन भएको । खान नपाएर पशु छट्पटिएका छन् । उनीहरू भोका नहून् भनेर सडकमा निस्किएकी हुँ’, स्नेहा भन्छिन्, ‘दैनिक २ हजार ५ सय पशुलाई खुवाइरहेका छौँ ।’

जब उनी खाना बोकेर सडकमा पुग्छिन्, पशु पक्षीले उनलाई घेर्न थाल्छन् । सडकमा अरू गाडी पनि गुडेका हुन्छन् तर ती गाडीमा ती कुकुरको नजर पर्दैन । कुनै वास्ता छैन । स्नेहाको गाडी १ सय मिटर टाढा राख्दा पनि देखेर दौडन थाल्छन् ।

‘खाना खुवाएर हाम्रो गाडी अगाडि बढ्छ । ती कुकुर हाम्रो पछिपछि दौडिन्छन् । कुकुरमा पनि सेन्स छ । यति हो, कुकुर बोल्न सक्दैनन्’, उनी भन्छिन्, ‘तिनीहरू मायाको खोजीमा हुन्छन् । मान्छे जस्तै समाजमा बस्ने प्राणी हो कुकुर तर हामीले किन कुकुरलाई माया गर्दैनौँ ?’

बिहान ६ बजेदेखि पकाउन सुरु

लकडाउनको समयमा स्नेहाज केयरले काठमाडौं र ललितपुरका सडकमा रहेका कुकुर, छाडा छाडिएका पशु चौपायालाई खुवाइरहेको छ ।

‘आज खुवाएको रुटमा भोलि जाँदैनौँ, अर्को रुटमा जान्छौँ । लकडाउनमा खान नपाएर भोकले नमरून् भन्ने उद्देश्य हो । भोलि लकडाउन खोलेपछि पनि अरूमा आश्रित नहून् भनेर दिन बिराएर खुवाएका हौँ’, स्नेहा भन्छिन् ।

दिनको २-३ हजार पशुलाई खाना खुवाउनु सामान्य होइन । बाटोमा पशुलाई खान दिएको देख्दा सामान्य लाग्छ तर जुटाउन र पकाउन कति गाह्रो छ ! स्नेहाज केयरले भ्याएसम्म गरेको छ । स्नेहाज केयरको टोली बिहान ६ बजे नै खान पकाउन सुरु गर्छ ।

कुकुरका लागि मासु र भात । बाँदरको लागि आलु उसिन्ने । १२ बजेसम्म पकाएर सक्ने । २ बजे सडकमा टोली निस्कने गरेको छ । सबै पशुपतिमा भेला भएर पहिले बाँदरलाई खुवाउने, त्यसपछि टोली बाँडिएर ठाउँठाउँमा पुग्छन् । घर फर्कंदा झमक्क रात परेको हुन्छ ।

मान्छेबाट असुरक्षित

स्नेहा कुकुरबाट भन्दा पनि मान्छेबाट असुरक्षित महसुस गर्छिन् । मान्छेसँग उनको वादविवाद पनि परिरहन्छ- सडकका कुकुरलाई खुवाएको भनेर ।

‘सडक फोहोर भयो भनेर मान्छेहरू झगडा गर्न आउनुहुन्छ’, उनी भन्छिन्, ‘आफू पनि नखुवाउने, अरूले खुवाएको पनि देख्न नसक्ने ! अहिले प्लेटमा राखेर खुवाउन सकिँदैन । भुइँमा राख्दा पनि कुकुरले सबै निखारेर खान्छ’। स्नेहा आक्रोश पोख्छिन् मान्छेप्रति, ‘जनावरबाट भन्दा पनि मान्छेबाट धेरै दुःख पाइन्छ । चाडपर्वमा एक दिन त्यसैलाई पुज्ने, अरू दिन रिस गर्ने, मार्न विष खुवाउने ?’

मान्छेमा दया-माया नै छैन

कतिले ‘कुकुरलाई खुवाउनुको सट्टा गरिबका बच्चालाई खुवाउनु नि’ भन्छन् । स्नेहासँग यसको जवाफ छ, ‘भोकले गरिबको बच्चा पनि मर्नुहुँदैन । तर, मान्छेका लागि गर्ने धेरै छन् । भोक लाग्यो भने मान्छे मागेर पनि खान्छन् तर पशु न बोल्न सक्छ, न त आफैँ खान । त्यसैले पशुलाई खुवाएकी हुँ ।’

मान्छेमा लोभ, लालच धेरै रहेको उनी बताउँछिन् । ‘ढुकुटीमा कुहाएर राख्छन् तर खान नपाएकालाई खुवाउनुपर्छ भन्ने चेत छैन’, स्नेहा भन्छिन्, ‘मान्छेमा लोभ र लालच छ ।’

दैनिक ५० हजार खर्च

‘अहिले दिनको ५० हजार रुपैयाँ खर्च हुन्छ । कतिले चामल दिनुहुन्छ । सहयोग गर्ने नेपाली नै हुनुहुन्छ’, स्नेहा भन्छिन्, ‘कतिले डलरका लागि काम गरेको भन्छन् तर मलाई सहयोग गर्ने सबै नेपाली हुनुहुन्छ । यसमा मलाई गर्व लाग्छ ।’

स्नेहा सडकका पशुलाई खुवाएर सेल्टर पुग्छिन् । त्यहाँ रहेका कुकुर, गाई, बाच्छा, खसी र बङ्गुरको सरसफाइ भए वा नभएको हेरेर, के आवश्यक छ, त्यो सबै व्यवस्थापन गरेर मात्र घर जान्छिन् ।

घरमा पनि १० वटा कुकुर उनको प्रतीक्षामा बसेका हुन्छन् । सेल्टर पुग्दा पनि उनलाई कुकुरले घेर्छन् । घर पुग्दा पनि कुकुरले नै घेर्छन् । १५-२० मिनेट त कुकुरले लडिबुडी गर्छन् । त्यो पल उनलाई आनन्द मिल्छ । खुसीको संसार लाग्छ उनलाई ।

... अनि टोलमा परिवर्तन

फेरि समय बदलियो । मान्छे बदलियो । सोच फेरियो । हिजो छिमेकीले उनको कुकुरलाई मारे । आज छिमेकीहरू नै कुकुर पाल्न थालेका छन् । उनले कुकुर पालेको देख्दा घरबाट पनि प्रश्न आउँथे तर आज घरसँगै पूरै टोलले कुकुरलाई माया गर्ने भएका छन् ।

‘हिजो छिमेकी कुकुर करायो भनेर झगडा गर्थे । कुकुर मारेपछि घरमा पालेको कुकुरको सुरक्षाका लागि सीसी क्यामेरा राखेँ । तर, अहिले छिमेकीको घरमा समेत २-३ वटा कुकुर छन् । ६ वर्षमा छिमेकीलाई पनि कुकुरलाई माया गर्ने बनाएँ’, स्नेहा भन्छिन् ।

मान्छेभन्दा इमान्दार कुकुर

मान्छेभन्दा कुकुर उनलाई इमान्दार लाग्छ । भन्छिन्, ‘कुकुर जति इमान्दार छ, मान्छेहरू छैनन् । एक दिन कुकुरलाई खुवाउनू, जीवनभर भुल्दैन । तर, महिनौँ खुवाएर राख्नुहोस्, खान नपाएको भोलिपल्टबाट मान्छेले मान्छेलाई बिर्सन्छन् ।’

त्यसपछि माछा-मासु खान छाडिन्

जब जनवारलाई माया गर्न थालिन्, त्यसपछि उनले माछा, मासु र पशुबाट बन्ने कुनै पनि चिज खान छाडिन् । ‘स्कुलमा माछा, मासु खानुपर्छ भनेर पढाइयो तर जनावरलाई माया गर्नुपर्छ भनेर पढाइएन’, स्नेहा भन्छिन् ।

साथी फेरिए

स्नेहाले जब माछा, मासु खान छाडिन् त्यसपछि उनी साथीहरूबाट एक्लिइन् । साथीहरूले पनि सम्झिन छाडे । हिजो साथीसँग रमाइलो गर्दै हिँड्ने स्नेहा आज पशु पक्षीको सेवामा हिँड्छिन् ।

‘हिजो धेरै साथी थिए । ती गुमाएँ । जनावरप्रेमी बनेँ’, मुस्कुराउँदै स्नेहा भन्छिन्, ‘साथी नै जनावर भएका छन् । हिजोभन्दा आज आनन्दको निद्रा लाग्छ । पशुलाई खुवाउँदा खुसी मिल्छ । पशु भोकले छट्पटाउँदा मेरो मन पनि छट्पटिन्छ ।’

२२ जनलाई रोजगारी

उनको सेल्टरमा २२ जना छन् । सबैले पशुलाई माया गर्छन् । ‘बोर्डमा ७ जना हुनुहुन्छ’, स्नेहा भन्छिन्, ‘टेक्निसियन, डाक्टर, ड्राइभर, क्लिनर गरेर २२ जना कर्मचारी हुनुहुन्छ । टिम वर्कमा गर्छौं । उहाँहरूले धेरै समय दिनुहुन्छ ।’

अबको योजना सेल्टर बन्द गर्ने

उनको सपना थियो, टुरिजम बिजनेस गर्ने । तर, एउटा कुकुरले उनको जीवनको लक्ष्य नै परिवर्तन भयो । अहिले बिजनेस श्रीमानले चलाएका छन् । उनी ८० प्रतिशत समय जनावरलाई नै दिन्छिन् । अब सेन्टर बन्द गर्ने उनको योजना छ ।

‘अबको योजना सेल्टर बन्द गर्ने हो’, स्नेहा भन्छिन्, ‘सडकमा जनावर नदेखिऊन् । सबैले जनावरलाई माया गर्ने हो भने सेल्टर नै चाहिँदैन । पशुको दुःख र पीडालाई मान्छेले बुझून् ।’

पशु ऐन छिटो ल्याऊ

‘पशु समस्या समाधानका लागि पशु ऐन आवश्यक छ । त्यसैले छिटो ऐन बनाउन आग्रह गर्छु । सकडमा रहेका कुकुरको बन्ध्याकरण गराऊ, जसले उनीहरूको संख्या बढ्न पाउँदैन । पशुलाई घृणा र तिरस्कार होइन, माया र स्नेह दिऔँ’, स्नेहा भन्छिन् ।

प्रकाशित मिति: शनिबार, जेठ १७, २०७७ ०९:४४