राजा वीरेन्द्रले सोफाबाट उठेर ‘हग’ गर्दाको त्यो क्षण

A+ A A-

कुनै बेला नेपाली खेल जगतमा चम्किएको नाम । खेलकुदका क्षेत्रमा नेपाल र नेपालीलाई अन्तर्राष्ट्रिय जगतमा गर्वका साथ परिचित गराउने व्यक्तित्व । नेपालको राजतन्त्रदेखि गणतन्त्रसम्मले सम्मान गरेका खेलाडी ।

हो, वैकुण्ठ मानन्धर । एथलेटिक्स खेलबाट नेपाललाई अन्तर्राष्ट्रिय पदक दिलाउन सफल खेलाडी हुन् मानन्धर । २००९ सालमा काठमाडौंको कालीमाटीमा जनिमएका वैकुण्ठ मानन्धरले आफ्नो नाम जस्तै कर्म गरे । हरेक नेपालीको मनमा बस्न सफल भए । जुन बेला खेलाडीलाई समाजले हेर्ने नजर फरक थियो त्यसबेला मानन्धरले समाजले खेलाडीलाई हेर्ने नजर बदलिदिए ।

तर, आफू भने बदलिएनन् दौडिई नै रहे । देशका लागि कीर्तिमान कायम राखे । अन्तर्राष्ट्रिय रूपमा नेपाललाई चिनाए । यस अर्थमा उनी हिलोमा फुलेका कमल हुन् ।

कालीमाटीको नेवार परिवारमा जन्मिएका मानन्धरको दौड यात्रा २०२७ सालदेखि सुरु भएको थियो । सुरुसुरुमा स्कुलस्तरका प्रतियोगिता हुँदा घरपरिवारलाई समेत थाहा नदिई प्रतियोगितामा भाग लिने गरेको मानन्धर बताउँछन् ।

‘कति प्रतियोगिता जितेँ, त्यो कुरा पनि घरमा थाहा हुँदैनथ्यो । एक त समाजले नै खेलाडी भन्यो भने अपहेलित गर्ने जमाना थियो’, उनी थप्छन्, ‘त्यसो हुँदाहुँदै पनि बरु बीचमा पढाइ छोडियो, दौडिन छाडिएन, आफैँ दौडिइरहेँ कोचविना पनि ।’

यसबीचमा आफूले धेरै राष्ट्रिय अन्तर्राष्ट्रिय प्रतियोगिता जितेको उनले बताए । मानन्धरले पहिलो पटक सन् १९७६ मा क्यानडाको मोन्ट्रियलमा भएको २२औँ ओलम्पिकमा नेपालको प्रतिनिधित्व गरे । त्यो क्रम उनको निरन्तर रह्यो । सन् १९८०, १९८४ र १९८८ सम्म नेपालको प्रतिनिधित्व गर्दै ४ पटक ओलम्पिक खेले । त्यसपछि ओलम्पिकमा नेपालबाट अरू खेलाडीले खेलून् भन्ने मनसायले भाग लिन छाडेको मानन्धर बताउँछन् ।

‘मेरो ओलम्पिक खेल्ने अवसर जारी नै थियो । पछि मैले मात्र खेल्दा मपछिका खेलाडीको मनोबल घट्ने र चान्स पनि नपाउने देखेर आफैँले ओलम्पिकमा भाग लिन छाडेको हुँ’, मानन्धरले भने ।

ओलम्पिकमा भने आफूले चाहेजस्तो गर्न नसको दुखेसो मानन्धरको छ । उनी नेपालको तर्फबाट धरै पटक ओलम्पिकमा भाग लिने कीर्तिमानी एक्ला खेलाडी हुन् ।

सागमा पनि कीर्तिमान

ओलम्पिकमा नेपालको तर्फबाट धेरै पटक खेलेर कीर्तिमानी रोखेका मानन्धरले दक्षिण एसियाली खेलकुद (साग)मा पनि अर्को कीर्तिमानी राखे । सन् १९८३ मा काठमाडौंमा भएको पहिलो दक्षिण एसियाली खेलकुद साफ (हाल साग)मा नेपाललाई पहिलो स्वर्ण पदक दिलाए ।

त्यसपछि सन् १९८३ मै बङ्गलादेशको ढाकामा आयोजित सागमा नेपालका लागि अर्को एउटा स्वर्ण जिते । ढाकामा सम्पन्न सागमा नेपालका लागि जितेको एक मात्र स्वर्ण उनै मानन्धरको खातामा थियो ।

सागमा स्वर्ण जित्ने क्रम उनको रोकिएन । सन् १९८७ मा भारतको कलकत्तामा भएको तेस्रो सागमा पनि उनले स्वर्ण पदक जिते । उक्त स्वर्णसँगै साग खेलकुदमा लगातार तेस्रो स्वर्ण जित्ने नेपालका कीर्तिमानी खेलाडी बने उनी ।

त्यति मात्र होइन, उनले स्वर्ण पदक जित्दा निर्धारित दूरी २ घण्टा १५ मिनेट ३ सेकेण्डमा पूरा गरेर अर्को रेकर्ड पनि राखेका थिए ।

लगातार ३ स्वर्ण पदक जित्ने कीर्तिमानी तेक्वान्दोका दीपक विष्टले तोडे पनि २ घण्टा १५ मिनेट ३ सेकेण्डमा पूरा गरेको कीर्तिमान अझै सागमा कायम छ । उक्त कीर्तिमान पनि नेपालका धावकले नै तोडेको हेर्ने रहर मानन्धरको छ ।

‘मैले कलकत्तामा भएको सागमा राखेको २ घण्टा १५ मिनेट ३ सेकेण्डको रेकर्ड अहिलेसम्म कुनै पनि देशले तोडेका छैनन् । उक्त रेकर्ड नेपालका कुनै धावकले तोडेको हेर्ने रहर छ’, मानन्धरले भने, ‘मेरो जमानाको जस्तो अहिले छैन । मैले कोचविना आफैँ दौडिन सिकेको हुँ । खेलाडीका लागि खानामा डाइट पनि हुँदैनथ्यो । अहिले त्यो अवस्था छैन । खेलकुद पनि राम्रो हुँदै गएको छ ।’

यसरी मानन्धरले नेपालको एथ्लेटिक्समा करिब ४१ वर्ष एकछत्र राज जमाए । खेल जीवनबाट बिदा हँुदा उनले औपचारिक रूपमा अहिलेको जस्तो संन्यास भने लिएनन् । उमेरले अहिले ६८ वर्ष नाघिसक्दा पनि उनको जोश कलकत्ता रेकर्ड राख्दाको जत्तिकै छ ।

राजा वीरेन्द्रले ‘हग’ गर्दाको त्यो क्षण

मानन्धरको खेल जीवन धेरै उतारचढावका साथ अघि बढ्यो । तर, देशमा निर्दलीय राजतन्त्र हुँदा पनि राज्यबाट केही आश गरेनन् । अहिले राजतन्त्रको अन्त्य भएर देशमा लोकतान्त्रिक गणतन्त्र स्थापना भएको छ ।

तर, सरकारले केही सम्मान गरोस् भनेर आस गर्दैनन् उनी बरु राजा वीरेन्द्रसँग भेट्दा उनले दिएको माया नै जीवनको असली सम्मान र क्षण भएको बताउँछन् । आफूले ढाकामा भएको सन् १९८५ को दोस्रो साग गेममा स्वर्ण पदक जितेपछि राजा वीरेन्द्रले नारायणहिटी दरबारमै बोलाएको उनी सम्झन्छन् ।

भन्छन्, ‘जाडो महिना थियो । नेपालका तर्फबाट एउटा मैले मात्र स्वर्ण पदक जितेको थिएँ । वीरेन्द्र सरकारले दरबारमा बोलाउनुभयो । त्यसबेला अरू नेताहरू पनि थिए । प्रधानमन्त्री पनि हुनुहुन्थ्यो । प्रधानन्त्री को हुनुहुन्थ्यो, ठ्याक्कै याद छैन । त्यतिबेलाका युवा नेता कमल थापाचाहिँ याद छ ।’

‘त्यतिबेला राजालाई भेट्दा आफैँलाई नर्भस भएजस्तो लाग्यो । त्यसबेला सेनाको जागिरे थिएँ । मैले सलाम त गरेँ तर सोफाबाट उठेर राजा वीरेन्द्रले ‘हग’ गर्नुभयो । धाप मार्नुभयो । मान्छे यस्तो हुनुपर्छ भनेर प्रधानमन्त्रीदेखि अरू बसेका सबैका अगाडि प्रशंसा गर्नुभयो’, त्यो क्षण सम्झँदै भन्छन्, ‘धीरेन्द्र शाह (तत्कालीन अधिराजकुमार)लाई पनि राजाले त्यही भन्नुभयो । आफैँले मलाई सोफामा बसाउनुभयो । त्यो अझै मेरा आँखामा झल्झली आउँछ । आज उहाँ हुनुहुन्न, उहाँको वैकुण्ठ वास होस् ।’

राजासँगको उक्त भेटपछि आफ्नो एक तह बढुवा भएको मानन्धर बताउँछन् । भेटमा राजाले आफूलाई ‘कहिलेसम्म खेल्ने त ? अब त नखेल्दा पनि हुँदैन र ?’ भनेर सोधेको पनि मानन्धर सम्झन्छन् ।

‘त्यतिखेर मेरो उमेर ३२–३३ वर्ष पुगेको थियो । मैले अब तेस्रो साग खेल खेल्ने रहर छ भनेर उत्तर फर्काएको थिएँ । तेस्रोमा त रेकर्ड नै राखेँ’, मानन्धरको मुहार यस्सै उज्यालियो ।

आफ्नो जीवनको स्वर्ण पदक जित्दाकै जस्तै त्यो क्षण उत्कृष्ट रहेको उनी बताउँछन् । तर, आउने पुस्ताका खेलाडीका लागि भने देशले केही गरिदिए खेल जगतमा आउने युवा पुस्ताको मनोबल बढ्थ्यो भन्ने उनलाई लाग्छ ।

उनी भन्छन्, ‘देशले खेलाडीको प्रतिभालाई आफैँ चिन्ने हो । सम्मान गर्ने हो । खेलाडीलाई बस्न, खान, जीवन बिताउन सजिलो गरिदिने हो । त्यो कुरा कसैले सम्झाउनुपर्दैन । सरकारले आफैँ खेलाडीको क्षमतालाई सुरक्षित गरिदिने हो’, उनको सुझाव छ, ‘राजनीति गर्नेहरूलाई यो कुराको वास्ता छैन । खेलाडीहरू अझै खानकै लागि सङ्घर्ष गरिरहेका छन् । त्यसको अन्त्य भए हुने ।’

अधिकांश खेलाडीहरूले खेल क्षेत्रमा भविष्य राम्रो हुँदाहुँदै पनि आर्थिक अवस्थाका कारण पलायन भएको देख्दा नरमाइलो लाग्ने मानन्धर बताउँछन् ।

प्रकाशित मिति: शनिबार, जेठ १७, २०७७ १८:१९