अमेरिकी फौजी कीराको आक्रमणबाट नेपालमा ८० भन्दा बढी प्रजातिका बालीमा हानि

A+ A A-

पछिल्लो समय फौजी कीराको आक्रमण बालीनालीमा नोक्सानी पुर्‍याइरहेको छ । सैनिकजस्तो फौजी कीरा बालीनालीमा सामूहिक प्रवेश गरेर सखाप पर्ने थालेपछि किसान चिन्तित छन् ।

फौजी कीराले मौसमी बाली मकैलाई मात्र नभएर अन्य बालीनालीमा समेत नोक्सानी पुर्‍याउन थालेको भन्दै कृषकले कृषि अनुसन्धान विभागमा गुनासो गर्ने थालेका छन् ।

मैकसँगै केरा, जुनेलो, धान, गहुँ, कोदो, उखु, बोटविरुवा र घाँसमा समेत नोक्सानी पुर्‍याउन थालेपछि कृषक मार परेका हुन् । एक वर्षयता तराई र मध्ये पहाडका किसानको पसिना र मिहिनेत फौजी कीराले नष्ट गर्न थालेको हो ।

फौजी कीराले भर्खरै हुर्किंदै गरेको बालीनालीलाई बढी नोक्सानी पुर्‍याउने गरेको कृषि विज्ञहरू बताउँछन् । किसानले लगाएको कलिलो मैकमा अहिले फौजी कीराले नोक्सानी पुर्‍याइरहेको छ । प्रत्येक वर्ष फौजी कीराको प्रकोपको मारमा किसान पर्ने गरेका छन् ।

फौजी कीराका कारण किसानले हरेक हरेक बालीमा नोक्सानी बेहोर्दै आएका कृषि विज्ञको भनाइ छ । विगतमा तराईका जिल्लामा मात्र देखिएको फौजी कीरा विस्तारै पहाडी जिल्लामा समेत फैलिन थालेको छ ।

के हो अमेरिकी फौजी कीरा ?

नेपाल कृषि अनुसन्धान परिषद् (नार्क) अन्तर्गतको कीट विज्ञान महाशाखाका वरिष्ठ कृषि वैज्ञानिक अजय श्रीरत्न वज्राचार्यका अनुसार मकै बालीमा अहिले देखिएको फौजी कीरा अमेरिकी कीरा हो ।

विगतका वर्षहरूमा धान, गहुँ, हरियो केराका बिरुवामा देखिएको थियो । नेपालकै रैथाने फौजी कीरा धेरै देखिएको महाशाखाका वरिष्ठ कृषि वैज्ञानिक वज्राचार्यले जानकारी दिए ।

सन् २०१९ को वैशाख २६ गते नवलपुरमा रहेको गैँडाकोटको मकैबारीमा कीरा भेटिएपछि नेपालमा फौजी कीराको प्रकोप फैलिएको पुष्टि भएको वरिष्ठ वैज्ञानिक वज्राचार्यले बताए । उनका अनुसार ‘फौजी कीराको वैज्ञानिक नाम ‘स्पोडोप्टेरा फ्र्युगिपेर्डा’ हो । अमेरिकी फौजी कीरा मकै बालीमा लाग्ने पुतली समूहअन्तर्गत मानिन्छ ।

'फौजी कीरा राति मात्र धेरै चर्ने गरेको पाइन्छ । दिउँसो पनि यो कीराले बालीनाली नष्ट गर्छ,’ उनले भने, ‘फौजी कीरा सन् २०१६ मा पहिलो पटक अमेरिकामा देखिएको थियो । यो कीरा सन् २०१८ मा भारत, श्रीलङ्का, म्यान्मार, भियतनाम, चीन, ताइवान, थाइल्यान्ड, बाङ्गलादेश हुँदै नेपालमा देखा परेको छ । अमेरिकाबाट अफ्रिका महादेश हुँदै एसियाका देशमा प्रवेश गरेको छ ।’

फौजी कीराको रोकथामका लागि औषधि र अन्य प्रयास भइरहेको तर, पूर्ण रूपमा रोक्न भने सक्ने सम्भावना कम भएको उनको भनाइ छ । फौजी कीराबाट बच्ने र तत्काल रोकथामका उपायका विषयमा अध्ययन भइरहेको छ ।

८० भन्दा धेरै बालीमा आक्रमण

बालीनालीका लागि अहिलेसम्मकै खतरा मानिएको फौजी कीराले ८० भन्दा धेरै प्रकारका बालीनालीमा क्षति पुर्‍याएका नेपाल कृषि अनुसन्धान परिषद् (नार्क)का अध्ययनमा उल्लेख छ ।

फौजी कीराले हरियो प्रकारका प्राय ८० वटाभन्दा धेरै बालीनालीमा नोक्सानी पुर्‍याएको अध्ययनबाट खुलेको नार्कले जनाएको छ । फौजी कीराले सीधै हरियो बोट भएको बालीनालीमा आक्रमण गर्ने गरेको नार्क अध्ययनमा उल्लेख छ ।

फौजी कीराको पोथीले आफ्नो जीवनमा ३ सयदेखि ५ सय वटासम्म फूल पार्न गरेको विभिन्न अध्ययनमा उल्लेख छ । फौजी कीरा हिउँदभन्दा गर्मी याममा धेरै सक्रिय हुन्छन् ।

तापक्रम बढेसँगै यो कीराले आफ्नो सक्रियता बालीनालीमा बढाउने गरेको अध्ययनबाट पत्ता लागेको नार्कले जनाएको छ । फौजी कीराले मकै मात्रै नभई यसले धान, जुनेलो, गहुँ, कोदो, उखु, बन्दा, चुकन्दर, बदाम, भटमास, प्याज, कपास, गोलभेँडा, आलु र घाँसहरूमा समेत नोक्सानी पुर्‍याएको वरिष्ठ कीट वैज्ञानिक सुनील अर्याल बताउँछन् ।

‘फौजी कीरा बालीका लागि निकै हानिकारक देखिएको छ । बालीमा क्षति पुर्‍याउने कीराको लार्भाजस्तै हो । फौजी कीराको लार्भा धेरै खन्चुवा हुँदोरहेछ । लार्भाले मकैको पात, गुभो, जुँगा र घोगा एकै पटकमा खान्छ,’ उनले भने, ‘फौजी कीरा रैथाने जातले धान र गहुँ बालीमा नोक्सानी पुर्‍याउँछ । फौजी कीरा मिचfहा प्रवृत्तिको हुन्छ । फौजी कीराभित्रको रैथाने जात नेपालमा पनि फैलिँदो क्रममा छ । यसले पातलाई छियाछिया पारेर खान्छ ।’

फौजी कीरा यसरी छुट्टिन्छ

फौजी कीराले बोट मात्र होइन, मकैको घोगा र दानासमेत नोक्सानी पुर्‍याउने गरेको देखिन्छ । तराई क्षेत्रमा प्रकोपको रूपमा फैलिएको यो कीरा पहाडी जिल्लामा देखा पर्ने थालेको नार्कले जनाएको छ । फौजी कीराको पेटमा वर्गाकार चारवटा ठूला-ठूला काला धब्बा हुन्छन् ।

यस्तो कीराले विस्तारै गुबाेमा नोक्सानी गर्छ । यो कीरा गुबाेमा काठका ससाना धुलोजस्ता कीराको दिसा भेटिन्छ । पुतली बनिसकेपछि फुल पार्नुभन्दा अघिको अवस्थामा यो कीरा झण्डै ५ सय किलोमिटरसम्म उडेको प्रमाण भेटिएको छ ।

फौजी कीरा जाडोमा बाँच्न सक्दैन । तर, न्यानो ठाउँमा सानो सङ्ख्यामा बाँचेका कीराहरू गर्मी बढेसँगै उडेर फैलिँदै जान्छन् । फौजी कीरा १ रातमा सय किलोमिटरसम्म उड्न सक्ने नार्कले जनाएको छ । प्राय: यो कीरा कमिलोजस्तै समूहमा मात्र हिँड्छ । प्रायः दिनमा फौजी कीरा लुक्ने गरे पनि पछिल्लो समय दिनमा समेत बालीनाली नोक्सानी पुर्‍याउन थालेको नार्कले जनाएको छ ।

नियन्त्रण गर्ने उपाय

नार्का अनुसार खरानी, मालतिन, बालीनालीमा प्रयोग गर्ने विषादी र पानीमा मट्टीतेलसँगै मेटासिडसमेत मिसाएर फौजी कीरा मार्नसँग नियन्त्रण गर्ने सकिन्छ । विषादी बोडी र सिमीलगायतका लहरेबाली मकैमा छरिँदिए यसको असर फौजी कीरा मकैमा सल्किन पाउँदैन ।

यस्तै, खेतबारीको डिलडिलमा नेपियर घाँस लगाउँदा पनि फौजी कीराको असर कम पर्ने नार्कले किसानलाई सुझाव दिएको छ । फौजी कीरा गौमूत्रले पनि नियन्त्रण हुने कृषिविज्ञहरू बताउँछन् ।

फौजी कीरा मार्ने औषधि नभएकाले घरायसी विषादी प्रयोग गरेर नियन्त्रण गर्नुपर्ने उनीहरूको भनाइ छ ।नेपालमा फौजी कीराले के कति नोक्सानी पुर्‍याएको छ भन्ने अध्ययन नभएको तर यो कीराबाट धेरै किसान पीडित भइरहेको नार्कले जनाएको छ ।

प्रकाशित मिति: शुक्रबार, जेठ १६, २०७७ १३:२४