सूर्यबहादुरको मृत्युले उठाएका सवाल

A+ A A-

सरकारले आगामी वर्षको नीति तथा कार्यक्रममा ‘कोही भोकै पर्नेछैन, कोही भोकै मर्ने छैन’ भनेर घोषणा गरेको केही दिन नबित्दै एक जना कामदार सूर्यबहादुर तामाङको बाटोमै मृत्यु भयो ।

कोरोना महामारीले निम्त्याएको सङ्कटको बीचमा पनि असल छिमेकी मानिएको भारतले नेपालको सीमा मिचेपछि निर्माण भएको पछिल्लो घटनाक्रमले गर्दा यस विषयमा धेरै चर्चा हुन पाएन । गरिबीकै कारण कसैको ज्यान गएको विषय गौण बन्यो ।

तर, भविष्यको आँकलन नगरी आवस्यक योजना र पूर्वतयारीविनै वक्तव्यवाजीमा मात्र रमाउने शासकहरूलाई गतिलो थप्पड थियो- सूर्यबहादुर तामाङको मृत्युको घटना ।

समयमै समस्या समाधान गरिएन भने भविष्यमा के हुन सक्छ ? भन्ने कुराको पूर्वसङ्केत पनि थियो । अहिले नेपालमा करिव १७ प्रतिशत जनसंख्या निरपेक्ष गरिबीको रेखामुनि रहेको तथ्याङ्क छ ।

सापेक्ष गरिबीले अरूको तुलनामा गरिब भएको अवस्थालाई जनाउँछ भने निरपेक्ष गरिबीले खान, लाउनकै समस्या भएको अवस्थालाई जनाउँछ । यसको मतलब नेपालको करिव १७ प्रतिशत जनसंख्यालाई साँझ-बिहान हातमुख जोड्नकै समस्या छ ।

यो लकडाउनअघिको अवस्था हो । लकडाउनपछि कति मान्छेहरू सीमान्त गरिबीको रेखामा धकेलिए ? त्यसको तथ्याङ्क आउन बाँकी छ । अहिलेलाई यति अनुमान लगाउन सकिन्छ कि अबका दिनमा विगतको भन्दा अत्यन्तै भयावह गरिबीको चित्र देखिनेछ ।

कोरोनाको महामारीमा समेत नेपालको भूमि अतिक्रमण गर्ने भारतको क्रूर र अमानवीय व्यवहारका कारण मानव जीवनसँग प्रत्यक्ष सरोकार राख्ने अरू खबरहरू छायामा परेका छन् । अहिले अभाव, गरिबी र अव्यवस्था तथा अनियमितताका खबरहरूको ‘भोल्युम’ घटेको छ । तर, यो केही समयका लागि मात्र हो ।

यो बहुआयामिक गम्भीर सङ्कटको घडीमा हामीले के बुझ्न आवश्यक छ भने, देश भूगोल मात्र होइन, देश मान्छे पनि हो ।

लकडाउनको १५औँ दिनमा भिडियो रिपोर्टका लागि पंक्तिकार पशुपति क्षेत्रमा पुगेको थियो । अरू ठाउँ सुनसान रहेको अवस्थामा मृगस्थली र श्लेषमान्तक क्षेत्रमा मान्छेहरूको बाक्लो उपस्थितिले ध्यान तान्यो ।

त्यहाँ उपस्थित धेरैसँग त्यस क्षेत्रमा उनीहरूको उपस्थितिका बारेमा जिज्ञासा राख्दा धेरैले बोल्न मानेनन् किनकि उनीहरूलाई ‘एक छाक खानकै लागि पशुपति आइपुगेका हौँ’ भन्न लाज लागेको थियो भन्ने कुरा पछि थाहा भयो ।

यसैबीच उदयपुर गाईघाटका ३० वर्षीय युवा दीपक राउत भेटिए, जसको पीडा वास्तवमै आङ सिरिङ्ग पार्ने खालको थियो । उनको पीडा औसत गरिबहरूको प्रतिनिधि कथा थियो ।

दैनिक ज्याला मजदुरी गरेर जीवन निर्वाह गर्दै आएका दीपक लकडाउनपछि कामविहीन मात्र बनेन्, आश्रयविहीनसमेत बने । जोरपाटीमा कोठा भाडामा लिएर बसेका उनलाई कोरोनाकै त्रासले घरभेटीले घरमा पस्न दिएनन् । कामसँगै आश्रयसमेत गुमाएका उनी पशुपतिमा खान पाइन्छ रे भन्ने सुनेपछि पशुपतितिर लागे ।

पशुपतिमा दिनको एक छाक खाना त पाइन्थ्यो तर बस्ने व्यवस्था थिएन । त्यसैले पशुपतिमा बिहानको एक छाक खाना खाने, अर्को छाक खान साँझपख सानो गौचरन जाने र राती जंगलमा गएर सुत्ने, उनको दैनिकी यस्तै थियो । एक छाक खानाको आसले त्यहाँ पुगेका उनी एक जना मात्र थिएनन्, त्यहाँ उनी जस्ता करिव ५ सय जना थिए ।

लकडाउनको १८औँ दिनमा मानव सेवा आश्रम भक्तपुर शाखाले सडकमा अलपत्र परेकाहरूलाई खाना खुवाउँदै आएको रिपोर्ट बनाएँ । त्यसबेला उक्त आश्रमले दैनिक करिव ४ सय जनालाई खाना दिएर सेवा गर्दै आएको थियो ।

मानवसेवा आश्रमले उपलब्ध गराएको खाना खानका लागि जुन लाइन लागेको थियो, त्यहाँ देखिएका कतिपय दृश्यहरू यति कारुणिक र हृदयविदारक थिए कि अहिलेसम्म पनि ती दृश्य सम्झँदा छट्पटी हुन्छ, उकुसमुकुस हुन्छ र मन आत्तिन्छ ।

खाना खाने लाइनमा वृद्धवृद्धादेखि ससाना बालबालिकासमेत लागेका थिए । एक छाक खानाका लागि हातमा प्लास्टिकको प्लेट लिएर करिव ३-४ वर्षका बच्चाहरूलाई लाइनमा बसेको दृश्यले मनमा कस्तो भाव उत्पन्न गरायो ? त्यो म शब्दमा बयान गर्न सक्दिनँ । यति भन्न सक्छु कि त्यो दृश्य आँखामा परेपछि मैले मेरी ३ वर्षे छोरी (भतिजी भन्न मन नलागेर छोरी भनेको) सम्झिएँ, जसलाई खाना खुवाउन हामी दिनहुँ नयाँनयाँ उपाय अवलम्बन गर्दछौँ अनि उनले राम्ररी खाएको दिन ठूलै युद्ध जितेको अनुभूति हुन्छ ।

हो, मेरी छोरीकै उमेरका बालबालिकाहरू एक छाक खानका लागि घण्टौँ लाइनमा बसेका दृश्यले मलाई अत्यन्त भावुक बनाएको थियो । निकै दिनपछि अहिले त्यो दृश्यको बयान गर्दै गर्दा पनि आँखाहरू डम्म भरिएका छन् । मन भारी भएको छ ।

वास्तवमा शासकहरूको चरित्र र देशको वास्तविक चित्रको बीचमा कुनै तालमेल छैन । यी दुईको बीचमा आकाश-जमिनको भिन्नता छ । त्यसैले सधैँ भजनमण्डलीको साँघुरो घेरामा रमाउने र आलोचक÷समालोचकहरूलाई गाली बर्साउने जमात तयार पार्ने शासकहरूको चरित्रले सामान्य अवस्थामै निराकरण गर्न सकिने समस्यालाई पनि जटिल तुल्याउँदै लगेको आभास हुन्छ ।

प्रतिपक्षी दल खुकुरी दलले समेत सरकारको आलोचना गर्नुको सट्टा आँखा चिम्लेर समर्थन गर्न थालेपछि बीपी कोइरालाले सरकारका कमी कमजोरीबारे प्रकाश पार्न भनेर आफ्नै पहलमा एउटा पत्रिका सुरु गर्न लगाएका थिए रे ! आजको राजनीतिमा पनि शासकहरूमा त्यस किसिमको आलोचना सुन्न सक्ने ठूलो हृदय हुन आवश्यक छ । बिपीले २०१६ सालतिर लागू गरेको त्यो सूत्र अहिलेको समयमा निकै लाभदायक हुने देखिन्छ ।

खान, लाउनकै समस्या भएकाहरूलाई अहिले थप सङ्कट परेको छ । त्यस्तै, सामान्य जीवनयापन गर्न सक्नेहरूलाई पनि सीमान्त गरिबीतर्फ धकेलिदिएको छ । यस्तो अवस्थामा सरकारका सम्पूर्ण नीति र गतिविधिहरू त्यस वर्गको उत्थानतर्फ केन्द्रित हुन आवश्यक छ ।

समस्यामा गरिबहरू मात्र छैनन्, धनीमानीहरूले पनि गम्भीर सङ्कटको सामना गरेका छन् । यो प्रतिकूल परिस्थितिमा सबैलाई सानोतिनो चोटपटक लाग्नु स्वाभाविकै हो । तर, मानव अस्तित्वलाई नै चुनौती दिनेगरी फैलिएको कोरोना महामारीले धनीहरूहरूलाई गरिबहरूलाई जस्तो अस्तित्वको सङ्कटसम्म भने पुर्‍याइसकेको छैन । हत्तपत्त त्यस्तो अवस्था आउने कुनै सङ्केत पनि देखिदैन । तर, गरिबहरूका अगाडि भोकसँग जुध्दैै जीवन रक्षा गर्नुपर्ने कठोर अवस्था सिर्जना भएको छ ।

जमिनदारहरूका एउटा-दुइटा कान्ला नदीले बगाउँदा खासै समस्या पर्दैन तर गरिबहरूको एउटा कान्ला बगायो भने सर्वस्व गुम्छ । त्यसैले सीमान्त गरिबीको रेखामुनि रहेका र सापेक्ष गरिबीबाट निरपेक्ष गरिबीतिर धकेलिँदै गरेका गरिबहरूको बारेमा गम्भीर भएर सोच्ने बेला आएको छ यतिखेर ।

अझै पनि धुलोलाई कार्पेटमुनि लुकाएर कोठा सफा भएको भ्रम छर्दै हिँड्ने हो भने भविष्यमा आउने सङ्कटका अघि कुनै तर्कहरू काम लाग्नेछैनन् ।

राज्य सबैको अविभावक हो तर यदि एउटी आमाले १० वर्षको बच्चालाई हिँडाएर १० महिनाको वच्चालाई काखमा बोक्छिन् भने १० वर्षको बच्चाले रिस गर्न मिल्दैन । यस्तो अवस्थामा अन्याय भयो र असमान व्यवहार भयो भनेर भन्नुलाई कुनै कोणबाट जायज मान्न सकिँदैन । त्यसैले अहिलेको समय भनेको हिँड्न सक्नेहरूलाई आफैँ हिँड्न प्रेरित गर्ने र हिँड्न नसक्नेहरूलाई बोक्ने समय हो । कम्युनिस्ट नामधारी पार्टीको सरकारले आफ्नो समाजवादी चरित्र देखाउने उपयुक्त अवसर पनि हो यो ।

अन्त्यमा, यो गम्भीर सङ्कटको घडीमा सम्पूर्ण राज्य संयन्त्र गरिबहरूप्रति संवेदनशील बन्दै अब उप्रान्त अरू कुनै सूर्यबहादुर तामाङहरूले गरिबीको कारण सडकमै ज्यान गुमाउनुपर्ने अवस्था नआओस् भन्नेतर्फ ध्यान दिन आवश्यक छ ।

प्रकाशित मिति: बुधबार, जेठ १४, २०७७ १४:२१