अनलाइन कक्षा : बिजुली र इन्टरनेट भए क्या मज्जा !

A+ A A-

युथ रिपोर्टर शिलापत्रडटकमले सुरु गरेको युवालक्षित स्तम्भ हो । यो स्तम्भमा दूरदराजमा रहेर सामाजिक जागरण र समाज रुपान्तरणमा भूमिका खेलिरहेका युवावर्गका सूचना संकलन सीप, लेखन कला र सिर्जनात्मक क्षमतालाई प्रोत्साहन गरी उनीहरूका अंकुराउँदै गरेका सिर्जनात्मक चेतलाई प्रोत्साहन गर्ने खालका सामग्री प्रकाशन गर्नेछौँ । यो अभियानमा जोडिएर सहकार्य गर्न शिलापत्रडटकम आह्वान गर्दछ । (सं.)

विश्वमा कोरोनाको त्रास फैलिइसकेको थियो । नेपालमा भने भर्खर मास्क र स्यानिटाइजरको प्रयोग हुन थालेको थियो । १४/१५ चैतदेखि सुरू हुने अन्तिम वार्षिक परीक्षा एक्कासि २७/२८ फागुनदेखि नै सञ्चालन हुने सूचना सुन्दा एकछिन भने सबै जना झसङ्ग भएका थियौँ । नभन्दै परीक्षा ५ चैतमा सकियो । त्यसपछि १ महिना बिदा हुने कुराले भने साह्रै खुसी बनायो । १ महिना बित्यो । तर पनि स्कुल खुलेन । न त कतै घुम्न जान नै पाइयो ।

लकडाउन पनि पटकपटक गरेर सरकारले थप्दै गइरहेको छ । मैले थाहा पाएअनुसार अहिलेसम्मकै सबैभन्दा लामो बिदा पनि शायद यही नै हो । परीक्षा सकिए पनि रिजल्टको टुंगो नलाग्दा न त हाँस्नु, न त रूनुझैँ भइरहेको थियो । दिमाग र मनमा धेरै कुरा र प्रश्नहरू खेलिरहेका थिए । तर पनि यो लामो बिदामा घरमा बसेर धेरै कुराहरू सिकियो र बुझियो पनि । सर्वप्रथमतः खाजा र खाना बनाउन सिकियो ।

खानामा टक्क दाल फ्राई, गुन्द्रुकको अचार, काँक्रो, गाजर, आलू फ्राई र सागका साथै मोही ममी र म मिलेर तयार पार्ने गरेका छौँ । भाइ, बाबा र ममी सँगै बसेर यस्तो खाना खाँदा त साह्रै आनन्द आउँदो रहेछ । त्यसैगरी, हाम्रो राष्ट्रिय खाना ढिँडो पनि यही बिदाको मौकामा बनाउने र खाने अवसर भाइ र मैले पायौँ । ढिँडो, मासु, गुन्द्रुकको अचार र मोही खान पाउँदा भाइ र म निकै नै खुसी भयौँ । आमाले पहिले कहिल्यै ढिँडो पकाएको देखेकी थिइनँ मैले । ढिँडो मलाई एकदमै मीठो लाग्यो ।

अर्को कुरा, हाम्रो स्वास्थ्यका लागि पनि ढिँडो साह्रै लाभदायक हुने कुरा हामीले स्वास्थ्यका पुस्तकमा पढेका छौँ । त्यसैगरी, घरको सरसफाइमा पनि भाइ र मैले आमालाई सघाउने काम गरेका छौँ । चित्र कोर्ने, संगीत सिक्ने र नयाँनयाँ खानेकुरा बनाउनेजस्ता क्रियाकलापहरू भने अहिले मेरा प्यारा मित्र बनेका छन् । तर, यसबीचमा गितारको तार चुँडिनाले भने मलाई निकै नै तनाव भयो । भाग्यवश एउटा स्टेसनरी खुल्ला रहनाले १७ दिनपछि तार किनेर गितारमा जोड्ने मौका पाएँ, जसले गर्दा अहिले संगीत सिकाइमा पनि बाधा परेको छैन । थरीथरीका खाने कुराका परिकारहरू बनाउँदा भने मैले ममीलाई नै सोधेर कापीमा रेसिपी लेखेरै बनाउने गरेकी छु । त्यसो हुँदा मलाई परिकार पकाउँदा सजिलो हुने गरेको छ ।

त्यसैगरी, फेसबुकमा साथीहरूसँग लुडो र पियानो टाइल्स खेल्न पनि मैले भ्याइरहेकी छु । त्यसो गर्न पाउँदा मलाई निकै नै मज्जा आउँछ । बाबा, म र भाइ भने बाजीमा लुडो र क्यारिमबोर्ड खेल्ने गर्छौं । यस्ता खेलहरू खेल्दा पनि साह्रै नै मजा आउँछ र समय बितेको पत्तै हुँदैन ।

लकडाउनको समयमा अधिकतम मानिसहरूले मोबाइल, कम्प्युटर, ट्याब्लेट आदि चलाएर दिन बिताउने गरेको पाइन्छ । तर, इलेक्ट्रोनिक ग्याजेटहरू हाम्रो हितका लागि बनेका भए पनि त्यस्ता सामग्रीको अत्यधिक प्रयोगले हाम्रो स्वास्थ्यमा नराम्रो असर पार्ने गर्छ । तनाव, चिन्ता र डिप्रेसनजस्ता मानसिक रोगहरूका साथै शारीरिक आसनमा डिसअर्डर, आँखाका फोटो रिसेप्टर सेलहरू नष्ट भए भिजन सिन्ड्रोम, ब्रेन ट्युमर आदिजस्ता रोगहरू पनि यस्ता इलेक्ट्रोनिक सामग्रीको अत्यधिक प्रयोगले निम्त्याउने विज्ञहरूको भनाइ छ ।

त्यसैले, ठीक समयमा ठीक समयसम्म मात्र मोबाइल, ट्याब्लेट, कम्प्युटरजस्ता इलेक्ट्रोनिक सामग्री चलाउनु बुद्धिमानी हुन्छ । ग्याजेटलाई मानवले चलाउने हो, ग्याजेटले मानव र मानवको अमूल्य समयलाई चलाउने होइन । यो कुरा हामीले बुझ्नु निकै जरुरी छ । सुत्नुभन्दा अगाडि र उठेलगत्तै हेर्ने कुरा मोबाइल, कम्प्युटर, ट्याब्लेट आदि नभएर किताब हेर्नमा आफूलाई बानी परिवर्तन गराउनु एकदमै लाभदायक हुन्छ । हामीले इलेक्ट्रोनिक प्रविधिको उपयोग गर्नुपर्छ, तर आँखाको ज्योति नै बिग्रने गरी भने चलाउनु मूर्खता नै हुन्छ ।

घरमै बसिरहनुपर्ने भएकाले म भने कहिलेकाहीँ बिहान बाबासँग दही र दूध किन्न डेरीसम्म जान्छु र बेलुकी ममीसँग कलंकी चोकसम्म तरकारी किन्न पनि जाने गरेकी छु । यसरी बाहिर जाँदा हामीले संक्रमणको जोखिमलाई दृष्टिगत गरेर मास्क र स्यानिटाइजरजस्ता सामग्री पनि प्रयोग गरेर मात्र जाने गरेका छौँ । साथै, बाहिरबाट घर आएपछि पनि साबुनपानीले हातखुट्टा धोएर मात्र घरभित्र छिर्ने गरेका छौँ । तरकारी किन्न बाहिर निस्कँदा त्यही मौकामा कलंकी मन्दिरमा नबिर्सी टीका लगाउनेसमेत गर्छु ।

विश्वव्यापी महामारीले गर्दा कोरोना भाइरस, क्वारेन्टाइन, लकडाउन, सामाजिक दूरी, आइसोलोलेसन आदिजस्ता नयाँ शब्दहरू त चिनायो । तर, कक्षा १० मा पुगेसँगै नयाँ पुस्तकहरूसँग अझैसम्म भेट हुन दिएन । अहिले भने हाम्रो अनलाइन कक्षा सुरू भइसकेको छ । अनलाइन कक्षाले हामीलाई सिक्ने सिकाउने वातावरण प्रदान गरेको छ । कतिपय विद्यार्थीहरू भने इन्टरनेट, मोबाइल, कम्प्युटरजस्ता प्रविधिगत सामग्री उपलब्ध नहुनाले अनलाइन कक्षामा हाजिर हुन सकेका छैनन् ।

त्यसैगरी, बिजुली जाने आउनेजस्ता समस्याले पनि हामी विद्यार्थीहरूलाई अनलाइन कक्षामा बाधा पुर्‍याइरहेको छ । यसो हुँदा अनलाइन कक्षा प्रभावकारी रूपमा सञ्चालन हुन सकेको छैन ।

अनलाइन कक्षामा धेरै समस्याहरू रहेको हामीले पाएका छौँ । जस्तै, बिजुली जानेआउने, इन्टरनेट उपलब्ध नहुनु, विपन्न परिवारका बालबालिकामा मोबाइल, कम्प्युटरजस्ता इलेक्ट्रोनिक सामग्री उपलब्ध नहुनु, इन्टरनेट/नेटवर्क कमजोर हुनुजस्ता समस्याले हाम्रो अनलाइन कक्षामा बाधा पुर्‍याइरहेको हामीले पाएका छौँ ।

अनलाइन कक्षा विद्यालयमै उपस्थित भएर लिइएको कक्षाजस्तो दिगो र प्रभावकारी त नहुँदो रहेछ । तर पनि ‘नमामाभन्दा कानो मामा नै जाति’ भनेझैँ यस्तो संक्रमणकालीन अवस्थामा यसले केही विद्यार्थीहरूलाई भने मद्दत नै पुर्‍याएको छ । विद्यालयमा सञ्चालन हुने कक्षामा सबै विद्यार्थीहरू उपस्थित हुन्छन्, तर अनलाइन कक्षामा भने केही विद्यार्थीले मात्र उपस्थिति जनाउन सकेका छन् ।

नेपालमा सबै ठाउँमा सबै विद्यार्थीसँग प्रविधि उपलब्ध हुन सकेको छैन । यसो हुनाले सबै विद्यार्थीले बराबर अधिकार नपाएको पुष्टि हुन्छ । विद्यालयले पनि अनलाइन कक्षाको सेवा उपलब्ध गराएपछि प्राविधिक समस्या भएका विद्यार्थीलाई मद्दत गर्नुपर्छ ।

त्यसैगरी, शहरभन्दा टाढा दूरदराजमा रहेका गाउँहरूमा धेरैले पढ्न चाहँदाचाहँदै पनि पढ्न पाएका छैनन् । यस्तो विषम परिस्थितिमा सरकारले प्रविधि उपलब्ध गराएर सरकारी विद्यालयहरूले पनि अनलाइन कक्षा सुरू गर्नु जरुरी देखिइसकेको छ ।

गाउँघरका सरकारी विद्यालयमा पढिरहेका विद्यार्थीले पनि हामीले जत्तिकै सुविधा पाउनुपर्छ । उनीहरूले पनि प्रविधिको पहुँच पाउनु उनीहरूको नैसर्गिक अधिकार हो । अवस्था जस्तोसुकै भए पनि हामी विद्यार्थीले पढ्ने अवसर पाउनुपर्छ । हरेक विद्यार्थीले आफूले पाउने सबै अधिकार पाउनुपर्छ । यसका लागि सरकारले देशका हरेक बालबालिकाका लागि शिक्षामा समान हकदार बनाई पढ्ने र सिक्ने वातावरण तयार गर्न त्यस्तै नीतिगत निर्णय गर्नु पनि जरुरी देखिएको छ ।

सरकारले हरेक कक्षाका विद्यार्थीका लागि ई–लाइब्रेरी र अनलाइन कोर्सहरूका सामग्री उपलब्ध गराउनुपर्छ । साथै, शैक्षिक डकुमेन्ट्री र विभिन्न टीभी कार्यक्रम पनि उपलब्ध हुनुपर्दछ । हरेक कक्षाका विषयगत कोर्सका भर्चुअल कक्षा टीभीमा पनि उपलब्ध गराइनुपर्दछ । सरकारले इन्टरनेट र इलेक्ट्रोनिक सामग्रीहरू आदिको प्रयोग गरेर यस्तो अवस्थामा विद्यार्थीको शैक्षिक हितका लागि कार्यक्रम अगाडि बढाउन ढिला भइसकेको छ ।

त्यसैगरी, स्कुल/कलेजको शैक्षिक शुल्क पनि नियन्त्रित हुनुपर्दछ । सरकारले आर्थिक अवस्था कमजोर हुने विद्यार्थीहरूलाई निःशुल्क पढाउन सक्नुपर्दछ र पठनपाठनका सामग्री उपलब्ध गराउन सक्नुपर्दछ । यो कुरा सबै विद्यार्थीहरूले बुझुनु जरुरी छ । अवस्था जस्तोसुकै भए पनि हामीले सिक्ने र सिकाउने कामलाई निरन्तरता दिइरहनुपर्दछ ।

‘खाने मुखलाई जुँगाले छेक्दैन’ भनेझैँ हामी विद्यार्थीहरूले अवस्था जस्तोसुकै विषम भए पनि आफ्नो भविष्य उज्ज्वल बनाउनु नै छ । त्यसका लागि आफ्नो पढाइलाई अघि बढाउनु नै पर्दछ । अहिलेको अवस्थामा अनलाइन कक्षालाई कसरी हुन्छ, प्रभावकारी बनाएर अघि बढ्नु नै उत्तम विकल्प हो भन्ने मलाई लाग्छ । विद्यार्थी, स्कुल, अभिभावक र सरकारले आआफ्नो कर्तव्य पूरा गर्नुपर्दछ ।

मानव सभ्यताकै मुख्य चुनौती बनेर देखा परेको कोरोना भाइरस इको सिस्टमलाई मानवले उछिन्ने हुँदा निस्किएको परिणाम हो । पछि वैज्ञानिक र शोधकर्ताहरूले यस विषयमा पत्ता लगाउँदै जालान् । तर, ती सबै कुराहरूलाई थाँतीमा राखेर अहिले भने हामी आफू बच्ने र अरूलाई पनि बचाउनेतिर लाग्ने समय हो ।

अतः विश्व स्वास्थ्य संगठन (डब्लूएचओ) को निर्देशनलाई पालना गर्दै यो महामारीबाट बच्न सामाजिक दूरी कायम गर्नु र प्रतिरोधात्मक क्षमता बढाउने खानेकुरा खानुभन्दा अन्य विकल्प अहिले हामीसँग केही छैन । त्यसैले सबैले यो कुरा बुझेर सरकारको आदेशको पालना गर्नुभन्दा हामी, हाम्रो समाज, देश र विश्वकै लागि अन्य केही विकल्प छैन ।

अन्त्यमा, हामी बालबालिकाले यी कुराहरूलाई मध्यनजर राख्दै समाजमा जनचेतना जगाउँदै आ–आफ्नो पढाइमा पनि ध्यान दिनु नै अहिलेको मुख्य आवश्यकता हो ।

प्रकाशित मिति: आइतबार, जेठ ११, २०७७ १८:२०