कसरी प्रयोग हुँदैछ बृद्धभत्ता ?

A+ A A-

भरतपुर चितवनकी रीता लामाको उमेर ७० नाघिसकेको छ । उनी बृद्धभत्तावापतको रकम चुरोटका धुँवामा उडाउछिन् । घण्टा–घण्टामा उनलाई चुरोट पिउनुपर्छ । चुरोट नपिउन परिवारका सदस्यको सुझाव र दवाव मात्र होइन, डाक्टरको सल्लाहपनि उनलाई सो सवालमा मन पर्दैन ।

चितवनकै रमा देवी बास्तोला जेष्ठ नागरिक भत्ता बचत गर्छिन । किनकी बुढेसकालमा लाखबत्ती बालेर मर्ने धोको छ ।

गोरखाका होमनाथ लम्सालको जेष्ठ नागरिक भत्ता सदुपयोग गर्ने शैली फरक छ । उनी भत्तालाई घरायसी काममा खर्च गर्छन । भन्छन्, ‘सरकारले दिएको जेष्ठ नाागरिक भत्ताले हामीलाई केही मात्रामा भने पनि सहयोग पुगेको छ ।’

००००००००००००

सरकारले वितरण गरेको जेष्ठ नागरिक भत्ताको प्रयोग कसरी हुन्न भनेर जान्न यी पात्र पर्याप्त हुन सक्छन् । सरकारले जेष्ठ नागरिकको सामाजिक सुरक्षाका लागि दिएको जेष्ठ नागरिक भत्तालाई कतिपय जेष्ठ नागरिकले सदुपयोग गरिरहेका छन् भने कतिपयबाट दुरुपयोग समेत भइरहेको छ ।

आर्थिक अवस्था कमजोर नहँुदा पनि भत्ता लिएर दुरुपयोग गरिरहेकाहरु प्रति भने सरोकारवाला चिन्तित बनेका छन् । मानिसहरु उमेर ढल्कदै गएपछि स्वतः शारीरिक तथा स्वास्थ्यका दृष्टिकोणले कमजोर हुन्छन् । काम गर्न नसक्ने अवस्थामा पुग्छन् ।

प्राय कमजोर आर्थिक अवस्था भएको परिवारमा जेष्ठ नागरिकरुलाई आवश्यक पर्ने पैसा परिवारबाट पाउन गाह्रो हुने भएकाले उनीहरु कतिपय अवस्थामा परिवारमा हेलाको पात्र पनि बन्ने गरेकाछन् । त्यस्ताका लागि भने सरकारले उपलव्ध गराउने भत्ता प्रभावकारी देखिएको सरकारी अधिकारीहरु बताउँछन् ।

भत्ता व्यवस्थापनको खाँचो

पछिल्लो समय जेष्ठ नागरिक भत्ताको दुरुपयोग भइरहेका कारण यसलाई व्यवस्थित गर्नुपर्ने सरकारी अधिकारीहरु नै बताउन थालेका छन् ।

पारिवारिक आर्थिक अवस्था बलियो हुँदा हुँदै पनि जेष्ठ नागरिक भत्ता लिने र दुरुपयोग गर्ने गरेको भन्दै सचेतना अभियान जरुरी भइसकेको देख्छन् राष्ट्रिय परिचयपत्र तथा पञ्जिकरण विभागका प्रवक्ता खिलप्रसाद सुवेदी ।

उनी भन्छन्, ‘भत्ताले वृद्धवृद्धाको आर्थिक अवस्थामा केही सहयोग होला भनेर दिइन्छ । वृद्धभत्ता लिनु उनीहरुको अधिकार हो यसलाई कसैले पनि रोक्न सक्दैन ।तर त्यसको दुरुपयोग हुँदा भने हामीलाई पनि नमज्जा लागिरहेको छ । यसलाई कसरी सदुपयोग गराउने भन्ने तर्फ हाम्रो ध्यान केन्दि«त भएको छ ।’

जेष्ठ नागरिक भत्ताले आर्थिक अवस्था कमजोर हुनेको लागि केही हदसम्म भने पनि सहयोग पुगेको छ । विषेश गरी ग्रामीण क्षेत्रमा भत्ताको अधिकतम सदुपयोग भएको उनी बताउँछन् ।

शहरको तुलनामा ग्रामीण क्षेत्रका मानिसहरुको आयस्तर कम हुने हुनाले ग्रामीण क्षेत्रका मानिसहरुले भत्ताको सदुपयोग गरिरहेका छन् । तर शहरमा भने यसको केही दुरुपयोग भएको छ ।

२०५१ सालमा प्रधानमन्त्री मनमोहन अधिकारीले ७५ बर्ष भन्दा माथिका व्यक्तिहरुलाई मासिक १ सय रुपैयाँबाट सुरु गरेको जेष्ठ नागरिक भत्ता अहिले मासिक १ हजार पुगेको छ ।

नेपाल सरकारले वृद्ध भइसकेपछि आर्थिक समस्याको जोहोलाई केही हदसम्म भने पनि कम गर्न लागि जेष्ठ नागरिक भत्ता दिने गरेको हो । पछिल्लो जनगणना अनुसार नेपालको कुल जनसंख्याको करिब ८ प्रतिशत अर्थात २१ लाख ५४ हजार जेष्ठ नागरिकले वृद्धभत्ता लिइरहेका छन् ।

को हुन् जेष्ठ नागरिक

नेपाल सरकार गृहमन्त्रालय राष्ट्रिय परिचयपत्र तथा पञ्जिकरण विभागका अनुसार ७० बर्ष भन्दा माथिका व्यक्तिलाई जेष्ठ नागरिक भनेको छ । तर यो नियम कर्णाली र दलित समुदायका व्यक्तिको लागि भने यो नियम लागु हुँदैन । उनीहरुलाई ६० बर्षको उमेरहद तोकिएको छ ।

कसरी पाउने जेष्ठ नागरिक भत्ता ?

देशभरका जेष्ठ नागरिकलाई नेपाल सरकार गृहमन्त्रालय अन्तर्गतको राष्ट्रिय परिचयपत्र तथा पञ्जिकरण विभाग मार्फत रकम वितरण गर्ने गरेको छ ।

स्थानीय निकायले तयार पारेको विवरणको आधारमा पञ्जिकरण विभागले जेष्ठ नागरिक भत्ता प्रदान गर्दछ । सामाजिक सुरक्षा भत्ता पाउन जेष्ठ नागरिकले हरेक आर्थिक वर्ष (श्रावण देखि आषाढ मसान्त सम्म) को १५ मंसिर भित्र सम्बन्धित गाउँपालिका, नगरपालिका वा महानगरपालिका कार्यालयमा निवेदन दिनु पर्छ । तर मंसिर १५ गतेभित्र त्यस्तो निवेदन नदिएमा त्यस्ता व्यक्तिले आगामी आर्थिक वर्षमा भत्ता पाउँदैनन् ।

निवेदन दिएका व्यक्तिको निवेदनमा छानविन गरी गाउँ वा नगर सामाजिक सुरक्षा समन्वय समितिको सिफारिसमा सम्बन्धित गाउँ विकास समिति वा नगरपालिका कार्यालयले परिचय पत्र दिने व्यवस्था छ ।

जेष्ठ नागरिक भत्ता वर्षमा तीन पटक वितरण गरिन्छ । असोज, माघ र जेष्ठ महिनाको १ गते देखि १५ गते भित्र जेष्ठ नागरिक सामाजिक सुरक्षा भत्ता वितरण गरिन्छ ।

स्थानीय निकायले गत आर्थिक बर्ष २०७४÷०७५ मा विभागले देशभरका १० लाख ८३ हजार २ सय ४३ जनालाई जेष्ठ नागरिक भत्ता प्रदान गरेको तथ्यांक छ ।

प्रकाशित मिति: आइतबार, चैत १७, २०७५ २३:११