नेकपा विवादमा चिनियाँ कूटनीति

A+ A A-

नेपाल कम्युनिस्ट पार्टी (नेकपा) भित्रको विवाद उत्कर्षमा पुगेकै बेला नेपालका लागि चिनियाँ राजदूत होउ यान्छी एकाएक चर्चामा आइन् । यस पटक उनको सक्रियता गजबको थियो । काठमाडौंमा चिनियाँ राजदूतले २ प्रकारले चर्चा बटुलेकी छन् ।

१, चीनले कोरोना नियन्त्रणमा सहयोगको हात अगाडि बढाएको छ र कैयौँ मेडिकल सामग्री सहयोगस्वरूप चीनबाटै आएका छन् वा त्यहीँबाट किनिएका छन् । २, एकाएक प्रधानमन्त्रीको राजीनामाको माग र नेकपाको आन्तरिक झगडाले उग्र रूप लिएपछि चिनियाँ राजदूतको लकडाउन ‘उल्लंघन’ गर्दै भएको सक्रियता ।

कोरोना संकट पार नलाग्ने बेलासम्म चिनियाँ राजदूतको चर्चा कुनै न कुनै रूपमा भइरहने देखिन्छ । चिनिया शान्त कूटनीति लकडाउनको बेला एकाएक तरङ्गका साथ प्रकट भएको छ ।

कसरी पिटियो कूटनीतिक बजार ?

सिंगो देश लकडाउनमा रहेकै बखत राजदूत होउ यान्छीले लगातार ३ दिन लकडाउन ‘उल्लंघन’ गर्दै राष्ट्रपति, प्रधानमन्त्री तथा नेकपाका नेताहरूलाई भेट गरिन् । कम्युनिस्ट देशकी कूटनीतिज्ञले नेपालमा चुनावबाट बनाएको कम्युनिस्ट सरकार राम्रोसँग चलायमान हुन नसकेकै समयमा भेटघाट भएको छ ।

राजदूत यान्छीले काठमाडौंको कूटनीतिक बजार पिटेकी छन् । यान्छी मात्रै होइन, काठमाडौंमा रहेका कूटनीतिक विश्लेषकहरू एकाएक पत्रपत्रिकामा छाउन थालेका छन् । राजदूत यान्छीको लडडाउन ‘उल्लंघन’लाई विभिन्न कोणबाट विश्लेषणहरू गरिएका छन् । चीनमा कोरोनाले आक्रान्त बनेकै बेला काठमाडौंमा एक अंग्रेजी दैनिकमा चिनियाँ दिवंगत नेता माओत्सेतुङको मास्क लगाएको फोटो छापिएपछि उक्त दैनिकका सम्पादकलाई चीनविरुद्ध प्रचारमा लागेको भन्दै चेतावनी दिएर चर्चामा आएकी थिइन् ।

त्यति बेला पनि कूटनीतिक बजार तातेको थियो । कोरोना नियन्त्रण गरेर, संसारभर सहयोगको हात बढाएर चीन जसरी विश्व राजनीतिको रङ्गमञ्चमा हावी हुँदै गएको छ, काठमाडौंमा पनि चीनको चर्चा चुलिँदै गएको छ । यो चर्चा त्यत्तिकै सेलाइहाल्ने देखिँदैन । कोरोना नियन्त्रणमा चीनले जारी राखेको सहयोगमा चीनको सहयोग पनि राजदूत यान्छीमार्फत नै हुने भएकाले कोरोनाको असर राजनीतिमा पनि सर्न सक्ने देखिएको छ ।

प्रोटोकल मिलाइएको भए पनि...

विगत लामो समयसम्म केही भारतीय राजदूतहरूले कूटनीतिक मर्यादाविपरीत प्रधानमन्त्री, मन्त्री तथा विपक्षी दलका नेताहरूलाई भेट्दै आएका थिए । ती भेटघाटहरूको नेपालमा कैयौँ विरोध हुने गरेको पनि थियो । यस पटक चिनियाँ राजदूत यान्छीले कूटनीतिक प्रोटोकल मिलाएरै १५ वैशाखमा राष्ट्रपति विद्यादेवी भण्डारी, १५ १८ वैशाखमा प्रधानमन्त्री केपी शर्मा ओली, १९ वैशाखमा पुष्पकमल दाहाल र माधवकुमार नेपालसँग भेटघाट गरेकी छन् ।

प्रोटोकल मिलाइएको भए पनि चीनजस्तो शक्तिशाली देशकी राजदूतको लगातार सक्रियताले चर्चा पाउनु स्वाभाविकै हुन जान्छ । भारतीय राजदूतले सामान्य भेटघाट गर्दा पनि हस्तक्षेपको पात हल्लिने गरेको इतिहास बिर्सने बेला नभएको हुनाले पनि यान्छी भेटघाटको चर्चा भएको हो ।

शान्त कूटनीतिको परिचय बनाएको चीनले देखिने कूटनीति थालेको आँकलन हुन थाल्नु अन्यथा होइन । कम्युनिस्ट विचारधाराभन्दा फरक विचार राख्ने र चीनका विरुद्ध गठजोड गर्ने शक्तिहरूले यसैलाई आधार बनाएर चीनका विरुद्ध जनमत निर्माण गर्न सक्ने सम्भावना रहन्छ नै । देशको अस्थिरतामा रोटी सेक्ने समूहले त्यसो गर्न सक्ने सम्भावना भएकाले त्यसप्रति राजनीतिक नेतृत्व सचेत रहन आवश्यक छ ।

प्रतिपक्ष फिक्का भएको समय

प्रधानमन्त्री केपी शर्मा ओलीका विरुद्ध नेकपाकै नेताहरूले वाकयुद्ध गरिरहेका थिए । कांग्रेसले महामारीविरुद्ध सबै मिलेर लड्नुपर्ने, औषधि खरिदमा भएको भ्रष्टाचारको छानबिन गरिनुपर्ने, अलपत्र नागरिकलाई उद्धार गरिनुपर्ने माग अगाडि सारेको थियो । उसले प्रधानमन्त्रीको राजीनामा मागेको थिएन ।

तर, नेकपा नेताहरू प्रधानमन्त्रीले पार्टी अध्यक्ष र प्रधानमन्त्री दुवै पदबाट तत्काल राजीनामा दिनुपर्ने बताइरहेका थिए । दाहाल र नेपाल पक्षका २० जना सदस्यले स्थायी समितिको बैठक बस्नुपर्ने लिखित माग गरेका थिए । त्यहाँ पनि राजीनामालाई प्रमुखताका साथ उठाइने सम्भावना थियो ।

प्रधानमन्त्री ओलीका विरुद्ध मोर्चाबन्दी गरिएको भनिएका प्रचण्ड र माधवकुमार नेपालसँग चिनियाँ राजदूतले शिष्टाचार भेट गरेको भोलिपल्टै नेकपाभित्रको विवाद कसरी साम्य हुन सक्यो ? त्यही विवाद १६ गते किन मिल्न सकेन ? नेकपा सचिवालयको बैठक १६ गते पनि बसेकै थियो ।

भेटघाटमा के कुराकानी भयो भनेर नखुलाइए पनि राजदूतको भेटघाट र बोडी ल्याङ्वेजले प्रभाव पारेन भनेर भन्न सकिने स्थिति छैन । उनले प्रष्ट रूपमा यो समय भनेको कोरोनाविरुद्ध सामूहिक लडाइँ लड्ने समय हो भनेकै थिइन् । सार्वजनिक रूपमा नेकपाका नेताहरूलाई मिल्नका लागि दबाब दिइएको थियो भन्न मिल्ने कुरा पनि भएन । नियमित भेट भनेर अर्थ्याइएकाे छ ।

पार्टीस्तरको सम्बन्धले ल्याएको चर्चा

अहिले चिनियाँ कम्युनिस्ट पार्टी र नेपाल कम्युनिस्ट पार्टीले एकआपसमा भेटघाट, प्रशिक्षण आदानप्रदान गर्ने गरेका छन् । तर, राजदूतको भेटघाट पार्टीस्तरमा नभएर चिनियाँ सरकारको प्रतिनिधिको रूपमा भएको हो ।

पार्टीस्तरको सम्बन्धको रूपमा अर्थ्याउनुभन्दा कूटनीतिक भेटघाटकै रूपमा अर्थ्याउनु उपयुक्त हुन्थ्यो । तर, नेकपा पंक्तिबाट त्यसो गरिएको छैन । अहिलेको समयमा चीनसँग कुनै भ्रमणको आदानप्रदान भएको छैन ।

त्यसरी पार्टीस्तरमा कैयौँ सहयोगको आदानप्रदान हुने कुरा अनौठो भएन । तर, नेपाल कम्युनिस्ट पार्टीका नेताहरूले नेपाली जनताको होइन कि चिनियाँ कम्युनिस्ट पार्टीको इच्छा पूरा गरिदिन सहयोग लिनुले कुनै उपलब्धि हासिल हुन सक्दैन । चीनमुखी राजनीति नेकपाका लागि पनि घातक हुनेछ ।

चिनियाँ हस्तक्षेपको तह

चीनले नेपालको राजनीतिमा खुला हस्तक्षेप गर्ने गरेको छैन । पञ्चायतकालमा पनि, बहुदलीय व्यवस्थामा पनि, राजाको प्रत्यक्ष शासनकालमा पनि र गणतन्त्रमा पनि चीनले नेपालमा उही प्रकारको सम्बन्ध कायम गर्दै आएको छ । चीनले सरकारमा जुन शक्ति छ, उसैसँग कूटनीति अगाडि बढाएको देखिन्छ ।

चीनले नेपालमा राजनीतिक स्थायित्व भन्दै आएको छ । तर, कुन प्रकारको राजनीतिक स्थायित्व भनेर खुला रूपले कहिल्यै भन्ने गरेको छैन । नेपाली जनताले गरेका सबै निर्णयहरूलाई चीनले मान्दै आएको छ । जनआन्दोलन, संविधानसभाको चुनाव, संविधानको घोषणा आदि नेपाली जनताले गरेका सबै निर्णयहरूलाई चीनले खुलेर स्वागत गरेको छ ।

कोरोना महामारीको खतराका बीचमा देशमा देखिनखोजेको राजनीतिक उतारचढावको बेला राजदूत यान्छीले प्रचण्ड र माधवकुमार नेपालसँगको भेटमा यतिचाहिँ भनेको अनुमान गर्न सकिन्छ, चीनले केपी ओलीको सरकारलाई पूर्ण समर्थन गरेको छ र नेपालमा स्थायित्व चाहन्छ ।

चीनका यति शब्दहरू नै काफी छन् । विगतका धेरै सरकारहरू हुँदा पनि चीनले त्यस्तै भन्ने गर्दथ्यो । सरकार गिराउने खेलमा चीन कहिल्यै लागेको सुनिएको छैन । नेपाल कम्युनिस्ट पार्टी विभाजनको पक्षमा चीन रहने कुरा भएन ।

भारतीय हस्तक्षेप हुँदा चीनले नेपालमा सहयोगको हात अगाडि बढाउँदै आएको छ । भारतले नेपालविरुद्ध नाकाबन्दी लगाउँदा चीनले नेपाललाई धेरै ठूलो सहयोग गरेको थियो । यसरी नेपाल अप्ठ्यारोमा परेको बेला साथ सहयोग दिँदै आएको चीनले राजनीतिक तहमा हस्तक्षेप नगर्नु आफैँमा सकारात्मक कुरा हो ।

अन्त्यमा, फोटो कूटनीतिको चर्चा

नेपालमा होउ यान्छीको सक्रियता मात्रै होइन, उनको रूपको पनि चर्चा हुने गरेको छ । राजदूत यान्छीले बेलाबेलामा आकर्षक फोटो सार्वजनिक गर्ने गरेका कारण पनि उनको फोटोको चर्चा हुने गरेको हो । यस्तै चर्चा पाकिस्तानकी पूर्वपरराष्ट्रमन्त्री हिना रब्बानीको पनि हुने गर्दथ्यो ।

३४ वर्षको उमेरमा परराष्ट्रमन्त्री बनेकी रब्बानी सन् २०११ को फेब्रुअरीदेखि २०१३ को मार्चसम्म कार्यभार सम्हालेकी थिइन् । पाकिस्तानी परराष्ट्रमन्त्री हिना रब्बानीले त्यतिबेला दक्षिण एसियाको राजनीतिक बजार पिटेकी थिइन ।

केही पत्रकारले चिनियाँ राजदूतको फोटो राखेर तस्वीर कूटनीतिको चर्चा गरेका छन् । केही समयपहिले केही सञ्चारमाध्यमले विश्वका सरकार प्रमुखको सुन्दरताबारे रिपोर्ट प्रकाशित गरेका थिए । रिपोर्टअनुसार क्यानडाका प्रधानमन्त्री जस्टिन ट्रुडो पहिलो, स्पेनका पेद्रो दोस्रो र भुटानका राजाजिग्मे खेसर नामग्याल वाङचुक तेस्रो स्थानमा देखिएका थिए ।

पाकिस्तानी मिडियाले इमरान खानको सुन्दरताबारे बहस गरेका थिए । यसै हप्ता कार्ल मार्क्सको २०३औँ जन्मजयन्ती मनाइएको छ । उनकी श्रीमती जेनी मार्क्सको सुन्दरताको चर्चा पनि हुने गर्दछ ।

काठमाडौंमा चिनियाँ राजदूत होउ यान्छीको कूटनीति, उनले सार्वजनिक गरेका फोटोहरू र रूपको चर्चाले देशलाई नकारात्मक असरचाहिँ गरेको छैन ।

प्रकाशित मिति: मंगलबार, वैशाख २३, २०७७ १७:२८