ग्रेडिङ प्रणालीले फेल भइँदैन भन्ने मानसिकता भयाे

A+ A A-

नेपालका कुनै सामुदायिक विद्यालयहरु यस्ता छन् कि जसले नाम चलेका निजी विद्यालयको झल्को मेटाइदिन्छन् । शैक्षिक शत्र सुरु भएसँगै अभिभावकहरु आफ्ना छोराछोरीको भर्नाका लागि भौंतारिरहँदा सिदार्थ बनस्थली एउटा गन्तव्य बन्न सक्ने प्रधानाध्यापक रुपक राजवंशी बताउँछन् । विद्यालय व्यवस्थापन समिति, शिक्षक, अभिभावकले विद्यालयलाई अपनत्व महसुस गर्न सके सामुदायिक विद्यालय कमजोर हुँदैन भन्ने उदाहरण दिन्छन् राजवंशी ।

सिद्धार्थ बनस्थलीमा हाल २५ सय विद्यार्थीहरु अध्यायन गरिरहेका छन् । शिशु कक्षादेखि स्नातक सम्म पढाई हुने सिद्धार्थ बनस्थलीमा ३०० शिक्षकहरुले अध्यापन गराइरहेका छन् । २००८ सालमा बनस्थली विद्याश्रमको नामबाट सुरुवात भएको यस स्कूलमा अहिले सिद्धार्थ बनस्थलिको नामबाट सञ्चालित छ । ५० बर्ष सम्म निजी विद्यालयको रुपमा रहेको स्कूल २०५८ सालपछि सार्वजनिक गुठीबाट संञ्चालित छ ।

ग्रेडिङ प्रणाली र विद्यार्थी मानसिकता
विद्यार्थीहरुमा गे्रडिङ्ग प्रणालीले फेल भइँदैन भन्ने मानसिकता बढिरहेको छ । यस विषयमा प्रधानाध्यापक राजवंशी भन्छन्, ‘विगतमा विद्यार्थीहरुबीच निकै कडा प्रतिस्पर्धा हुन्थ्यो, फेल भईन्छ भन्ने डर हुन्थ्यो तर आज भोली त्यो अवस्था छैन । मेहेनेत नगर्दा पनि पास भइहालिन्छ भन्ने मानसिक्ता बढ्दै गएको छ ।’ विगतमा एस.एल.सी लाई जसरी फलामे ढोकाका (आइरन गेट) रुपमा लिइन्थ्यो तर अहिले त्यो अवस्था छैन । अभिभावकहरु पनि ग्रेडिङ प्रणालीले आफ्ना बालबालिका फेल हुँदैनन् भन्ने कुरालाई सकरात्करुपमा लिन्छन् । राज्यको शैक्षिक व्यवस्थाको फाइदा उठाउँदै नपढे पनि पास भइन्छ भन्ने गलत मनोविज्ञानको विकास भएको प्रति राजवंशीको चिन्ता छ । तर यसो भन्दैमा गे्रडिङ्ग प्रणालीलाई गलत हो भन्न पनि नसकिने राजवंशी बताउँछन् ।

विद्यार्थीका जिम्मेवारी घट्दै
प्रधानाध्यापक राजवंशी भन्छन्, सिदार्थ बनस्थलीमा ३३ वर्ष अगाडि शिक्षामा लाग्दाको समय र अहिलेको समयमा परिवर्तन भएको छ । शिक्षामा परिवर्तन भएको छ तर विद्यार्थीहरुमा भने जिम्मेवारीपन घट्दै गएको छ । अध्ययनमा भनौं वा सामाजिक उत्तरदायित्व र शिक्षक शिक्षिकादेखि बुवाआमालाई गर्ने व्यवहारमा धेरै कमी आएको छ । पहिला विद्यार्थीहरुले गर्ने सद्भाव, व्यवहार र अहिलेमा फरक भएको छ । अझ सामुदायिक विद्यालयमा भन्दा निजी विद्यालयका विद्यार्थीहरु असामाजिक भएका छन् । परिवार र समाजप्रति उनीहरुको सम्बन्ध टुट्दै गएको छ । एकांकी बन्दै गएका छन् ।

भाषाको समस्या
सामुदायिक विद्यालयमा अंगे्रजी भाषा कमजोर र निजीमा नेपाली भाषामा कमजोर देखिएका छन् । सानो कक्षादेखि नै अंग्रेजी घोकाउनु, विद्यालयमा विद्यार्थीहरुलाई नेपाली बोल्न नदिइनुले अधिकांश निजी विद्यालयका विद्यार्थीहरुलाई नेपाली भाषामा समस्या देखिएको छ । राजवंशी भन्छन्, नेपाली विषयमा निजी मात्र नभई सरकारी स्कूलमा अध्ययन गर्नेहरुको अवस्था पनि सन्तोषजनक छैन । अझ कतिपय निजी स्कूलमा अध्ययन गर्ने विद्यार्थीलाई त नेपालीमा नाम समेत लेख्न आउँदैन । यो निकै ठूलो विडम्बना कुरा हो । अभिभावकको चाहना पनि अंग्रेजीलाई नै बढी मान्यता दिनु भन्ने हुन्छ । राजवंशी भन्छन्, अंग्रेजी नै सर्वोपरी मान्नु गलत हो यसमा राज्यको तर्फबाट ध्यान जान अनिवार्य छ ।

अभिभावकहरु नै आफ्ना छोराछोरीलाई अंग्रेजी नै पढाउन आग्रह गर्दछन् त्यही भएर पनि सिद्धार्थ बनस्थलीले पनि अंग्रेजी माध्यमबाट नै पढाइरहेको छ ।

अभिभावक नै बाधक बन्दै
बालबालिकाहरु खुल्ला मस्तिष्कका साथ खेल्न, पढ्न र रमाउन चाहन्छन् तर उमेर नपुग्दै अभिभावकहरुले भर्ना गरिदिने र बालबालिकाहरु बोझिलो झोला बोकेर विद्यालय जान बाध्य छन् । अभिभावकहरुलाई आफ्ना छोराछोरीलाई विहान ८ नबज्दै स्कूल पठाउन हतार हुन्छ । गृहकाय पनि त्यतिकै बोझिलो छ । अभिभावकहरु सकेसम्म आफ्ना बालबालिकालाई धेरै गृहकार्य दिनमा विद्यालयलाई नै जोड गरिरहेका हुन्छन् । बालबच्चाहरु गृहकार्य गरेर भुल्छन् र आफू स्वतन्त्र भएर काम गर्न पाइन्छ भन्ने धारणाले गर्दा पनि विद्यालयलाई धेरै गृहकार्य गर्न जोड गर्ने गरेको सिद्धार्थ वनस्थलीका शिक्षकहरुको गुनासो छ । बालबालिकालाई दबाबमा राखेर शिक्षण गर्नु हुँदैन भन्ने मानसिकताका साथ पढाउँदा वा गृहकार्य थोरै दिँदा पनि गृहकार्य थोरै दिए भने अभिभावकहरुले स्कूल नै परिवर्तन पनि गर्ने गरेका छन् । सिद्धार्थ वनस्थली स्कूल बालमैत्री छ तर अभिभावकहरुनै बालमैत्री बन्न नसकेको शिक्षकहरुको भनाई छ ।

शिक्षाको गुणस्तर
प्रधानाध्यापक राजवंशी भन्छन्, ‘नतिजा मात्रै गुणस्तर होइन । विद्यार्थीहरु पास भइसकेपछि के गर्दैछन् र कसरी गर्दैछन् भन्ने कुरामा पनि गुणस्तरीयतालाइ हेर्न सकिन्छ ।’ उनी थप्छन्, ‘नतिजालाइ हेर्ने हो भने सिद्धार्थ बनस्थलीको नतिजा शत प्रतिशत भन्दा फरक नपर्ला ।’

के छ शुल्कको अवस्था
विद्यार्थीलाई सेवा सुविधा दिने नाउँमा र गुणस्तरीय शिक्षा प्रदान गर्ने नाउँमा विद्यालयहरुले विभिन्न शुल्क लिने गरेका छन् । तर सिद्धार्थ बनस्थलीले अतिरिक्त क्रियाकलाप गर्दागर्दै पनि मनोमानीरुपमा शुल्क नलिएको उनी बताउँछन् । उनका अनुसार सिद्धार्थ बनस्थलीले सरकारले निर्णय गरेको शुल्क लिने गरेको र सरकारले दिएको कोटा भन्दाबढी विद्यार्थीहरुलाई छात्रवृद्धि प्रदान गर्दै आएको छ । सरकारले १० प्रतिशत छात्रवृत्ति हुनुपर्छ भनेको छ तर राजवंशी भन्छन्, सिद्धार्थ बनस्थलीले त्यो भन्दा बढी छात्रवृत्ति दिएको छ ।

निजी स्कूलको मनोमानी बढ्दैछ भन्ने जिज्ञासामा प्रधानाध्यापक राजवंशी भन्छन्,‘यो सबै राज्यको कमजोरी र राजनीतिक संरक्षणका कारण पछिल्लो समयमा मनोमानीसँगै बदनामी हुन पुगेको हो । अर्को कुरा सबै निजी विद्यालय कडाईका साथ निरीक्षण नर्गनु र कम्पनी अन्र्तगत लानु पनि अर्को कारण हो भन्ने लाग्छ । यसलाई रोक्न राज्यबाटै पहल हुनु पर्दछ ।’

प्रकाशित मिति: बुधबार, चैत १३, २०७५ ०१:०३