विद्वानका कुरा

A+ A A-

मैले प्रायःजसो मेरा प्रोफेसर, डाक्टर, इञ्जिनियर साथीहरूलाई जिस्क्याउने भनाइ हुन्थ्यो, ‘पढेकाले नपढेको कुरो बुझ्न सक्दैनौँ ।’ सबै जीवन र जगतका कुरा, मानिसका सपना, विचार र व्यवहार बुझ्न पढेकाले कसरी सक्नु ? फेरि नपढेको कुरो ।

मैले त्यति गम्भीर भएर भनेको होइन, अलिक ठट्टा मजाक नै गरेको हो । तर, साँच्चिकै गम्भीर कुरा भनेको रहेछु कि के हो भन्ने कुरा नेपालको विकास, प्रशासन, सडक, पूर्वाधार र यातायात व्यवस्थापनलाई हेर्दा ठ्याक्कै पो मिल्छ बा !

आज ग्रामीण भेगका सामान्य जनताको सोचाइ, भोगाइ, समस्या, सपना र आवश्यकता पनि बुझ्न नसक्ने कस्ता प्राध्यापक, कस्ता प्रशासक, कस्ता डाक्टर अनि कस्ता इञ्जिनियर भन्ने लाग्दैन तपाईंहरूलाई ?

इलामको एयरपोर्टको आवश्यकता साँच्चिकै इलामेलीको हो ? र, त्यो सफल सञ्चालन हुन्छ भन्ने छ हाम्रा हाकिमहरूलाई ? कि त्यो एयारपोर्टभन्दा भद«पुर—इलाम ४ लेनको सडक अनि दुईवटा स्थानमा सुरुङको निर्माणले पो इलामको जीवनस्तर उकास्थ्यो, होइन र ?

‘हिजै पनि थिए आँखा तर थियौँ अन्धा, तर हामीलाई मोटरै प्यारो सिंहदरबार भन्दा’ हे भगवान ! के योभन्दा अर्को कुनै सत्यवाणी छ यो दुनियाँमा ? सडक र यातायातलाई सिंहदरबारको शासनमा पुग्नुभन्दा ठूलो र प्रिय मान्दारहेछन जुम्लीहरूले । भलै, त्यो मिलन लामाको गीतले नै भनेको किन नहोस् । आज आमनेपालीको पहिलो चाहना सडक संरचना छ, त्यसमा सुरक्षा त उसले सोच्नै भ्याएको छैन ।

सम्बन्धित मन्त्रालयमा अर्बौं रुपैयाँ फ्रिज हुन्छ, अनि सुर्खेत–जुम्ला रोडको अवस्था कस्तो छ ? जुम्लीको चाहना र कर्णालीको आवश्यकता त हाम्रा विद्वानले पढेको किताबमा थिएन नि हजुर ।

हो, जनताले, अझ अशिक्षितले आँखै अगाडिको मात्र हेर्छ, यो आमबुझाइ हो । तर, दुःखद कुरा १५ दिनमा खानेपानीले पाइप जोड्छ, अनि १ महिनामा नगरपालिकाले ढल हाल्छ भन्ने कुरा पनि अनुमान गर्न नसक्ने, अनुमान गरे पनि समन्वय र सहकार्य गर्न नजान्ने कस्ता हाकिम, विद्वान् र ठेकेदार बनायौँ हामीले ?

हुन त ती विषय पनि विश्वविद्यालयको कुनै कोर्समा पनि पाइन्न होला । हाम्रा अधिकांश विकासे संरचना लथालिङ्ग, थिलथिलो, अपूरो हुनुको कारण मुख्य सरकारी निकायबीचको समन्वयको अभाव र अलिकति पनि दिर्घकालीन सोच नराख्नाले हो कि ! अर्को दुःखद कुरा त्यहाँ सबै पढेलेखेका मान्छे छन् ।

सडक दुर्घटना किन र कसरी हुन्छ भनेर पुस्तक नपढेका नेता, हाकिम, ठेकेदार, अझ कामदारसमेत नहोलान् नेपालमा । तर, बारम्बार किन एकै प्रकृतिका दुर्घटना भएका ? अनि दुर्घटनापश्चात् छानविन समिति बनेका र छानविनमा किन दुर्घटनाका वाहकहरू नै बसेका होलान् ।

आममान्छेले नै बुझ्ने कुरा हो कि दुर्घटनाका कारण र समाधानका उपाय । भलै, तिनले पढेका पनि छैनन् र अधिकार पनि छैन । त्यही कुरा पढेका हाम्रा नेता र हाकिमले बुझ्न सकेका थिए भने बारम्बारको छानविन समितिको रिपोर्ट, जुन कहिल्यै कार्यान्वयन गर्नु नपर्ने, लाई किन मरिहत्ते गर्नुपथ्र्याे ।

कतै हाम्रा बुद्धिजीवीहरू जीवनको बचावटका लागि होइन कि अध्ययनको बचावटका लागि जीवन त दिइरहेका छैनन् ?

हाम्रा बसपार्कहरू कत्रा बन्दै छन्, के तिनले हाम्रा शहरको शोभा, सुरक्षा र सुविधा बढाउनेवाला छन् ? म ठोकेरै भन्न सक्छु अधिकांश वसपार्कले सक्दैनन् । ती अत्यन्तै साँघुरा, असुरक्षित र अव्यवस्थित छन् । त्यसको व्याख्या म गर्दिनँ, किन पनि भने अधिकांश निर्माणकर्ता मेयरहरू, नेताहरू र हाकिमहरूलाई थाहा छ कि त्यो दिर्घकालीन होइन व्यावहारिक रूपमा ।

तैपनि हाम्रा देशभरिका बसपार्क त्यस्तै बने र बन्दै पनि छन्, जसले शहरलाई कुरूप मात्र होइन, प्रदूषण र दुर्घटनाको चपेटामा पार्दै छन । तैपनि हाम्रो बाध्यता छ कि हामीले पढेको पुस्तक, लेखेको जाँच, पारित गरेको नियम कानुन, अनि देशीविदेशी परामर्शदाताले दिएको रिपोर्टले त टिकाइ भन्छ, अब भो ! पढाइको कुरा न प¥यो ।

शेरबहादुर देउवाले भनेको भनाइ मलाई सदैव याद आउँछ, जति बेला उनी नेपालको प्रधानमन्त्री थिए । देउवाले प्राज्ञ र बुद्धिजीवी भेलामा ‘देश बिगार्नेहरू पढालेखा मान्छे नै हुन्’ भनेर उनीहरूकै कार्यक्रममा थर्काएका थिए । पढेका नै शासनमा पुग्ने, शासकले नै देश बिगार्ने हो ।

पढेको ज्ञान र सीपले मात्र हुने भए राजा ज्ञानेन्द«को शासनकाल स्वर्णयुग हुन्थ्यो होला ।

अझै नजिकको उदाहरण हेर्ने ? भौतिक पूर्वाधार र यातायात मन्त्रालयमा त साँच्चिकै पढेका इञ्जिनियर नै थिए, कुनै बेला कुनै मन्त्री, सम्भवतः सर्वाधिक नालायकीपन देखियो उनमा, किन ? कतै यो पढाइ सही काममा प्रयोग भएन कि ? अहिले कहिले कहिलेकाहीँ उपबुज्रुकले भनेको सुनिन्छ– हाम्रा मन्त्रीको पढाइ भएन भनेर । माथि नै भने कि पढेकाले किताबको कुरा लागू गर्न योग्य÷सक्षम होलान्, तिनलाई परिचालन गर्ने काम हो मन्त्रीको । आफैँ पढ्न थाले के–के पढ्ने, कति पढ्ने ?

असारे विकासले देशमा दोहन मात्र गर्नु हो भन्ने हाम्रा सचिव, सहसचिव, डाइरेक्टर र प्राविधिकहरूलाई थाहा छ, तैपनि ४० प्रतिशत काम असारमै सकिन्छ, त्यो भने हामीलाई थाहा छैन । उसै देउवाले भनेका हुन् र ?

काठमाडौंमा सवारी साधन गुड्छन्, तिनको पार्किङ भने हजारौँलाई पनि पर्याप्त छैन । सडकमा जताततै ट्राफिक प्रहरी देखिन्छन् गाडी लखेटिरहेका । यताबाट लखेट्यो, ती उता पुग्छन्, उताबाट लखेट्यो, यता आउँछन् । त्यति कुरा घामजत्तिकै छर्लङ्ग छ र ती लखेट्ने प्रहरी साथीहरूलाई पनि थाहा छ, यसरी ल, यस्तैयस्तै हो । तैपनि जोजो नीति निर्माणमा छन् , तिनलाई थाहा छ त ? जो धेरै पढेका पनि छन् र उच्च तहमा पनि छन्, तिनलाई थाहा भए किन कसले आफूलाई नालायक बनाउँछ र ?

यहाँहरूलाई पनि लाग्दो हो नि संसारमै शिक्षित, दक्ष र सक्षम पनि रहेको हाम्रो प्रशासन किन यति कमजोर, ढिला, कागजी र परम्परागत भयो भन्ने । सेवक होइन शासक भयो भन्ने ।

व्यक्तिगत रूपमा म नेपालका विज्ञहरू, डाक्टर, इञ्जिनियर, प्राध्यापक, लेखक, साहित्यकार, शिक्षाविद, अनि उच्च तहका प्रशासकहरूप्रति अत्यन्तै नतमस्तक छु । तिनले यो देशलाई आजसम्म यतिको अवस्थामा राख्नुमा पनि निकै ठूलो योगदान गरेका छन् । त्यसका लागि शिक्षा, अध्ययन, अनुसन्धान नै मुख्य थियो ।

अन्त्यमा, क्षमता भएर पनि हाम्रा प्रशासक र योजनाविदहरू बारम्बार असफल हुनुमा कि उनीहरू आफ्नो शिक्षा, सीप र क्षमता प्रयोग गर्दै गर्दैनन्, मात्र जागिर खान्छन्, कि कमजोर र नालायक राजनीतिक नेतृत्वको छायाँमा पर्छन् र त्यही शीतल तापेर रमाउँछन् ।

प्रकाशित मिति: सोमबार, वैशाख १, २०७७ ११:३१