विकासको मोडेल परिवर्तन गर्ने समय

A+ A A-

दोस्राे विश्वयुद्धपश्चात् औद्योगीकीकरणले विश्वकै रूप र पथ बदलियो । विकासको एउटा अस्त्र थियो औद्योगीकीकरण । मानव जीवनको विकाससँगै विभिन्न प्रविधिको विकास हुँदै गयाे र जीवन जिउने आधार सहज हुँदै गयाे । प्रविधिसँगै औजारहरू यसरी निर्माण हुन थाले कि मानिसहरू सहजता खोज्दाखोज्दै उनीहरूमा अल्छीपन हाबी हुँदै गयो ।

योसँगसँगै विश्वको जनसंख्या पनि बढ्दो क्रममा रहँदा बेरोजगारी पनि बढ्दै गयाे । बेरोजगारीलाई त्यस बखत समस्याको रूपमा लिइए पनि त्यति विघ्न समस्याको रूपमा भने थिएन ।

जसरी हरेक समस्याले सँगसँगै अवसर लिएर आएको हुन्छ, त्यसले पनि त्यस्तै एउटा अवसर लिएर आएको थियो । मानिसहरूलाई खेलकुद, कला, गीत, संगीत, आफ्नो संस्कृतिहरू बचाइराख्ने अवसर र आफूले मन लागेका कुराहरू गर्ने अवसरलगायत निर्धक्क प्रयोग हुन सक्ने अवस्था प्राप्त भयो, जसको नतिजा हामी अहिले देख्न सक्छौंँ ।

यसरी विकसित हुँदै गरेका अनगिन्ती अवसरहरूले विश्व तीव्र गतिमा विकास हुँदै थियो । स्राेत साधनहरूको सकेसम्म बढी उपयोग गरिँदै गयो । प्रविधिको पनि तीव्र विकास र भू–मण्डलीकरणको अवधारणाले सारा विश्व जोडिँदै गयो ।

व्यापार र प्रविधिले विश्व साँघुरिँदै गयो र कुवाको रूपमा स्थापित भयो । पूरै विश्व पुँजीवादी विचारले प्रत्यक्ष वा अप्रत्यक्ष रूपले ग्रसित हुँदै गयो ।

फलस्वरूप स्राेतसाधनहरूको चरम दुरूपयोग पनि बढ्न थाल्यो । अधिक उत्खननले प्रत्यक्ष प्रभावहरू प्रष्फुटित हुँदै गए ।

प्रदूषण, शुद्ध पिउने पानीको अभाव र अन्य वातावरणीय असन्तुलनले गर्दा मृत्यु हुने जनसंख्या भयावह रूपमा बढ्दै गयो, जसलाई आँकडा हेरेर पनि प्रमाणित गर्न सकिन्छ ।

अहिले विश्वमा मानव जातिले भोगिरहेको संकट धेरैजसो वातावरणीय र केही हदसम्म प्राकृतिक जोखिम पनि हामीले नै निम्त्याएका हौँ ।

स्मरण रहोस्, प्रकृतिले आफूलाई यसरी सञ्चालन गरेको हुन्छ कि स–साना असन्तुलनलाई पनि आफैँ मिलाएर अगाडि बढ्न सक्छ । यसलाई विश्वका महान् दार्शनिकहरूले समेत प्रमाणित गरेका छन् । चार्ल्स डार्बिनको सिद्धान्तलाई यसैको पुष्टिका निमित्त प्रयोग गर्दा अत्युक्ति नहोला !

यसरी नै बढिरहेको मानव सभ्यतामा समाजसँगै सोच, मानवता, आदिमा समुचित विकास हुनुपर्नेमा भौतिक विकास नै सर्वोत्तम हो । जसको भोगविलासले नै खुसीको मार्ग बटुल्छ भन्ने सोच हावी भयो । परिणामस्वरूप आजसम्म पनि हाम्रो पुस्ताले दिर्घकालीन विकासको नाउँमा दिर्घकालीन विलास रोज्दै छ ।

अत्यधिक भौतिक विकासका कारण आवतजावतमा सहजताका साथसाथै सांस्कृतिक गतिशिलतासमेत पूर्वीयबाट पाश्चात्यतर्फ ढल्किँदो छ । नेपालसमेत यसबाट अछुतो रहन सकेको छैन । प्रविधिकै कारणले गर्दा यसबीचमा स्वास्थ्योपचारको क्षेत्रमा निकै नै विकास भएको छ ।

हाल सारा विश्वलाई कोरोना भाइरसले आक्रान्त बनाएको छ र अहिलेसम्म विकास भएका प्रविधिलाई समेत चुनौती पनि दिएको छ ।

विगतका इतिहास हेर्ने हो भने लामो समयसम्म कोरोना भाइरस (कोभिड १९) ले हामीलाई प्रताडित गर्न सक्ने देखिँदैन । केहि समय लाग्न सक्छ तर कोरोनाको अन्त्य निश्चित छ ।

कुनै न कुनै रूपमा अब यस्ता संकट बारम्बार आइरहनेछन् , जसलाई कुनै आणविक हतियार अथवा कुनै द्रव्य अस्त्रले परास्त गर्न सम्भव छैन भन्ने बुझ्न जरूरी छ ।

नेपालको परिप्रेक्ष्यमा हामी आफैँबीच लड्दै बढ्दै प्रजातन्त्र, लोकतन्त्र हुँदै संघीय गणतन्त्रात्मक पद्धतिसम्म आइपुगेका छौँ । नेपालभित्रै हुँकारकै निमित्त त यति उपलव्धि काफी हुने नै भए । तर के अब विश्वसँगै प्रतिस्पर्धा गर्दै सँगै हिँड्न सक्ने अवस्थामा पुग्यौँ त ?

अहिले भइरहेको मानव विकासको मोडेललाई पुनर्विचार गर्ने बेला आइसकेको छ । पुरानै सोचले अब विश्वमा पर्ने संकट समाधान त परै जाओस्, आँकलन समेत गर्न सक्दैन । भर्खरैको द्रृष्टान्तः छिमेकी मुलुक चीन कोरोनाजस्तो भयङ्कर महामारीसँग लड्दै गर्दा हाम्रा सम्माननीय प्रधानमन्त्री आफ्नो जन्मथलो पुगेर नेपालको नक्सा आकारको केक काट्दै हुनुहुन्थ्यो ।

जसले उहाँको राष्ट्रभक्ति शायद झल्काएको महसुस गर्नुभयो अथवा महसुस धेरैले गरे होलान् । कोरोनाको महाविपद सुरू भइसकेको थियो । सम्पूर्ण विश्वले कोरोना चीनको पेवा सम्झिने गल्ती गरिरहेको अवस्थामा नेपाल अछुतो रहन सकेन ।

नेपालले जतिसुकै संघीयतामा देश ढाले पनि अर्थतन्त्र रेमिट्यान्समा निर्भर छ । भौतिक विलासका लागि अथवा सहज जीवनयापनको मार्ग तय गर्न सक्षम जनशक्तिहरू विदेशिँदै छन, नेपालमै भएका सक्षम जनशक्तिहरू अधिकांश राजनीतिक दलका झोले कार्यकर्ता छन् र बाँकी सहायता नपाएर डिप्रेसनमा छन् ।

यस्तो बेला विश्वसँग प्रतिस्पर्धा गर्न देशका लागि जनशक्ति उत्पादन गर्नुपर्नेमा हाम्रो मुलुकका विश्वविद्यालयहरू भने चीन, जापान, कोरिया, थाइल्याण्डजस्ता मुलुकलाई विद्यार्थी निर्यात गर्ने धन्दामा लागेका छन् ।

अझ, चलनचल्तीको भाषामा विद्यार्थी बेच्ने दलाली गर्दै छन् । यो देशका मौका (आशीर्वाद) पाएका सक्षम जनशक्ति भनिनेहरूको विपदबारे सोच्न सक्ने क्षमता, गर्नुपर्ने तयारीबारे ज्ञान र संवेदनशिलताका बारेमा के उल्लेख गरिरहनु पर्ला र ?

विश्व स्वास्थ्य संगठनले मान्यता नै नदिएका काेराेना भाइरस परीक्षण गर्ने किटको आयात, स्वास्थ्य सामग्री खरिदमा भ्रष्टाचार इत्यादिले नै सरकारका नीतिनिर्माण तहमा रहेका टीके विज्ञहरूको विज्ञता झल्काउन पर्याप्त होला ।

हामीले थप १ हप्ताका लागि मात्र योजना बनाउँदै छौँ । छिमेकी भारतको अवस्था इटालीको एक–डेढ महिनाअगाडिको जस्तो छ । भारत पनि लकडाउनकै अवस्थामा भए पनि संक्रमण र मृत्यु हुनेको संख्या बढ्दै छ ।

जब मृत्यु दर इटाली, स्पेनजस्तो हुन थाल्छ, हाम्रो दक्षिण, पूर्व र पश्चिममा रहेका खुल्ला सिमाना हुँदै अधिकांश भारतीयहरू नेपाल प्रवेश गर्नेछन ।

त्यो अवस्थामा हुन सक्ने कोरोना भाइरसको संक्रमण र त्यसले पार्ने प्रभाव त स्वास्थ्य क्षेत्रमा मै हुँ भन्ने मुलुकहरूको हालको अवस्था हेरेर नै हाम्रो नेतृत्वको आँखा खुलिसकेको हुनुपर्ने हो ।

अनि, त्यो अवस्थालाई रोक्ने हाम्रो पूर्वतयारी के ? भारतमा मोदीले जस्तो दियो बाल्न र थाल ठटाउन लगाउने ? भारतले खुट्टा उचाले हामीले पनि खुट्टा खोच्याउने परिपाटी बन्द गर्ने कि ?

सामान्य रूघाखोकी लाग्दा विदेश धाउने नेताहरूको आँखा कोरोनाले खुलाएको हुनुपर्छ । भएका स्रोतसाधन र विज्ञहरूलाई बन्द गरेर आयातित स्रोत साधनमा ध्यान दिने सरकारी रणनीति विचित्रको छ। देशमै भएका विश्वविद्यालयका राम्रा संरचनामा ताला लागेका छन् ।

सरकारसँग यसलाई हेर्ने न समय छ, न त चेत नै ! कसरी अभावमा धन चुल्याउने भन्ने धारणालाई मूलमन्त्र बनाएकाहरूबाट आशा गर्न नै सचेत नागरिकले बन्द गर्नुपर्ने अवस्था सिर्जना हुँदै गएको छ ।

भाइरससँगसँगै राजनीतिक संक्रमणको चेत छ कि छैन हाम्रो नेतृत्वलाई ? भाइरसबाट भाग्दै लाखौँको संख्यामा नेपाल भित्रिनेहरूलाई केही समयपछि हाम्रो सरकारले नागरिकता दिन बाध्य हुनेछ । इतिहास साक्षी छ । फेरि यही नाउँमा अर्को राजनीतिक आन्दोलन यो मुलुकले बेहोर्न सक्छ । नेपाली जनताले बेहोर्न सक्छन । भवितव्य बाजा बजाएर आउँदैन, सम्माननीय प्रधानमन्त्री ज्यू ! कृपया बेलैमा सचेत रहनुहोस् । हामीले तपाईंलाई अभिभावक मानेका छौँ, अभिभावकत्व निभाइदिनुहोस् ।

अनि आठराईमा काटेको केकजत्तिको स्वादिलो नभए पनि दुई कम्युनिस्ट पार्टीहरू एक भएर बलियो बनेको पार्टीलाई कोरोना लागिसकेको छ र यस्तो अवस्थामा अझै पनि अरौटेभरौटेकै सल्लाह लिएर अघि बढ्दै जानुभयो भने कोरोनाबाट पहिलो मृत्यु शक्तिशाली भनिएको नेपाल कम्युनिस्ट पार्टी (नेकपा) कै हुनेछ ।

प्रकाशित मिति: सोमबार, वैशाख १, २०७७ ११:५०