बाह्य कारण थलिँदै अर्थतन्त्र, भूकम्पकै अवस्था भोग्दै सूचकाङ्क

A+ A A-

कोराना भाइरसको प्रभावस्वरुप नेपालको अर्थतन्त्रले भूकम्प र नाकाबन्दीको वर्ष ‘२०७२ कै’ नियति भोग्ने देखिएको छ । कोरोना भाइरस कहिलेबाट नियन्त्रण हुन्छ, यकिन नभएको अवस्थामा विश्‍वभरको अर्थतन्त्रमा यसको गम्भीर असर भने देखिइसकेकाे छ । यसले नेपालमा कस्तो प्रभाव पार्छ भन्ने विषयमा अर्थ मन्त्रालय र नेपाल राष्ट्र बै‌ंकले छुट्टाछुट्टै अध्ययन गर्ने जनाएका छन् ।

अन्तर्राष्ट्रिय मुद्रा कोषको अध्ययनलाई हेर्ने हो भने छिमेकी मुलुकहरू चीनको व्यापारको ३ खर्ब ४ अर्ब रुपैयाँ र भारतको अन्तर्राष्ट्रिय व्यापारमा ४० अर्ब रुपैयाँबराबरको असर परिसकेको देखिएको छ । नेपालको व्यापारमा भारतको हिस्सा ६५ प्रतिशत र चीनको हिस्सा १४ प्रतिशत गरी करिब ८० प्रतिशत अन्तर्राष्ट्रिय व्यापार यी २ मुलुकसँग छ । यसको प्रत्यक्ष प्रभाव नेपालको अर्थतन्त्रमा देखिने गरेको छ । कुल गार्हस्थ्य उत्पादनमा अन्तर्राष्ट्रिय व्यापारको योगदान १५ प्रतिशत छ ।

आयात र विप्रेषणमा आधारित नेपालको अर्थतन्त्रमा चालू आर्थिक वर्षमा मात्रै नभई आगामी आर्थिक वर्षमा पनि प्रत्यक्ष प्रभाव पर्ने देखिएको छ । सरकारले चालू आर्थिक वर्षमा साढे ८ प्रतिशतको आर्थिक वृद्धिको लक्ष्य निर्धारण गरे पनि सरकारको कमजोर खर्च क्षमता र मनसुनका कारण कृषि उत्पादनमा कमी आउने भएपछि अन्तर्राष्ट्रिय निकायले ६ प्रतिशतसम्मको आर्थिक वृद्धि हासिल हुने प्रक्षेपण गरेका थिए ।

अन्तर्राष्ट्रिय मुद्रा कोषले पछिल्लो पटक ६ प्रतिशतको आर्थिक वृद्धिको लक्ष्य प्रक्षेपण गरेको थियो । तथ्यांक विभागले चालू आर्थिक वर्षको तीन महिनाको आर्थिक गतिविधिलाई मध्यनजर गरेर निकालेको विश्लेषणमा भने ४.५ प्रतिशतको आर्थिक वृद्धिदर मात्रै देखिएको थियो । दोस्रो त्रैमासिकमा पहिलो त्रैमासिकको तुलनामा केही आर्थिक क्रियाकलापहरू बढे पनि पुन: तेस्रो त्रैमासिकका आर्थिक क्रियाकलापहरूमा संकुचन आएको छ । तेस्रो त्रैमासिकमा संकुचन आउनुमा भने कोरोनाको प्रभाव देखिएको छ । यसले साढे ४ प्रतिशतको आर्थिक वृद्धिदर पनि चुनौतीपूर्ण देखिएको छ ।

कोरोना प्रभाव

होटल व्यवसायीहरूका अनुसार अहिले होटलको अकुपेन्सी १५ प्रतिशत छ । जब कि गत वर्षको यही समयमा होटलको अकुपेन्सी ८० प्रतिशतभन्दा माथि थियो । गत वर्ष यसै अवधिमा सय कोठा क्षमता भएको होटलमा ८० वटाभन्दा बढी रुम भरिएका हुन्थे भने अहिले १५ वटामा मात्रै मान्छे छन् । अहिलेसम्म भारतीय पर्यटकहरू स्थलमार्गबाट आउने गरका कारण १५ प्रतिशतसम्म रहेको होटल व्यवसायीहरू बताउँछन् ।

‘यो समय होटल भरिभराउ हुने समय हो तर, अहिले खाली प्राय: रहेका छन्,’ होटल एसोसिएसन अफ नेपाल (हानका) का वरिष्ठ उपाध्यक्ष विनायक शाह भन्छन्, ‘भूकम्पको वर्षमा नेपालमा क्षति पुगे पनि विदेशबाट आउने पर्यटक आइनै रहेका थिए । केही समयलाई मात्रै रोकिए पनि उडान रोकिएनन्, अहिले अवस्था त्यस्तो छैन । हवाई उडान अत्यन्तै न्यून मात्रै रहेका छन् ।’

कोरोनाका कारण भूकम्पको वर्षभन्दा बढी समस्या भएको छ होटल क्षेत्रमा । यसको उपायका लागि सरकारी कर्मचारी तथा निजीक्षेत्रका कर्मचारीलाई भ्रमणका लागि निश्‍चित प्याकेजको घोषणा गर्नुपर्छ । पर्यटन क्षेत्रमा केही हदसम्म सहयोग त पुग्ला तर अन्य क्षेत्रमा उस्तै समस्या रहने देखिन्छ ।

स्वतन्त्र ऊर्जा उत्पादकहरूको संस्था (इप्पान) का अनुसार कोरोनाकै कारण अहिले करिब १५ सय मेगावाटबराबरका ६० वटा आयोजना प्रभावित भएका छन् । नेपालमा १ मेगावट विद्युत उत्पादनको औसत लागत २० करोड हो । यस हिसाबले ३ खर्ब रुपैयाँबराबरका आयोजना १ वर्ष पछि धकेलिएका छन् ।

‘जलविद्युत क्षेत्रमा ३/४ महिनामा मात्रै काम हुने हो, यही समयमा कोराेनाका कारण रोकिए यसले आयोजना सम्पन्न हुने समय १ वर्षभन्दा पछि धकेलेको छ,’ इप्पानका अध्यक्ष शैलेन्द्र गुरागाईं भन्छन्, ‘भूकम्पमा भन्दा बढी क्षति जलविद्युत क्षेत्रले अहिले भोग्नुपर्ने देखियो, सरकारले यो समस्यालाई बुझेर तत्काल राहतको प्याकेज घोषणा गर्नुपर्छ ।

एकातर्फ समयमा उत्पादन नहुँदा लागत बढ्न जान्छ भने उत्पादन हुँदा पर्ने प्रभावले अर्थतन्त्रमा हुने फाइदाको प्रक्षेपण फेल खानेछ ।

अर्थविद् केशव आचार्य विप्रेषण आप्रवाह पनि कमी आउन सक्ने बताउँछन् । नेपाल राष्ट्र बैंकका अनुसार गत वर्ष ८ खर्ब ७९ अर्ब रुपैयाँको विप्रेषण आप्रवाह भएको थियो । चालू वर्षको ६ महिनाको अवधिसम्म ३० प्रतिशतको वृद्धिदर देखिए पनि आठौँ महिनामा कोरोनाको प्रभाव फैलिएको छ ।

नेपालमा आउने विप्रेषणमा ६० प्रतिशत खाडी मुलुकको योगदान छ । खाडीका मुलुकहरू अहिले कोराेनाको प्रभावमा परेको अवस्था विप्रेषण न्यून हुने देखिन्छ । ‘विप्रेषण मात्रै घट्यो भने त्यसकाे सोझो प्रभाव बैंकको तरलतामा परे पनि अप्रत्यक्ष प्रभाव राजस्वसम्म पर्छ,’ अर्थविद् आचार्य भन्छन् ।

हालसम्म संसारका ८० भन्दा बढी मुलुकमा कोरोनाको संक्रमण देखिएको छ । अर्थमन्त्री डा. युवराज खतिवडाले आर्थिक वृद्धिको मार्गप्रशस्त हुनै लागेका बेला बाह्य चुनौती खेप्नुपरेको गुनासो गरेका छन् ।

कोरोनाको लक्षणजस्तै अर्थतन्त्रमा पर्ने लक्षण पनि अहिले देखिएको अर्थमन्त्री खतिवडाको भनाइ छ । ‘कोरोना भाइरसको लक्षणजस्तै यसले अर्थतन्त्रमा पार्ने लक्षण अहिले देखिएको छ, पर्यटन, व्यापार, लगानीको अवसर, जहाँ विदेशी कामदार छन् ती निर्माण क्षेत्र, बजारको आपूर्ति विषयमा लक्षण देखिएको छ,’ सरकारको प्रवक्तासमेत रहेका अर्थमन्त्री खतिवडाले नियमित पत्रकार सम्मेलनका क्रममा बिहीबार भने, ‘यसका लागि सरकारले आवश्‍यक अध्ययन गर्दै छ ।’

प्रकाशित मिति: शुक्रबार, फागुन २३, २०७६ १५:५७