सन्त नेता किसुनजी : जसलाई जन्माएको पार्टीले जन्मदिनमा पनि सम्झेन

A+ A A-

पद, पैसा र ‘पावर’लाई त्यागेर आदर्श, निष्ठा र कर्मलाई अँगाल्ने राजनीतिज्ञ कृष्णप्रसाद भट्टराईको ९७औँ जन्मदिन आज अर्थात् २० फागुनमा हो ।

नेपालको राजनीतिक इतिहासमा प्रधानमन्त्री र सभामुख जस्तो उच्च ओहोदामा पुगेका भट्टराईको त्याग, तपस्या, निष्ठा र इमान्दार जीवनशैली आज पनि हेरक राजनीतिज्ञका लागि आदर्श बन्ने गरेको छ ।

मुलुकमा जहानियाँ राणा शासनको अन्त्य गरी प्रजातन्त्रको बहाली गर्न नेतृत्वदायी भूमिका खेलेको दल नेपाली कांग्रेसका संस्थापक नेता भट्टराईले देश र जनताका लागि थोरै मात्र दिएर गए तर जति दिए, ती सबै ऐतिहासिक र चीरस्मरणीय बनेका छन् ।

भट्टराईको जीवनशैली नै उनले नेपाली राजनीतिमा छाडेको सबैभन्दा उच्च कोटीको राजनीतिक संस्कार थियो । २०४६ सालमा प्रजातन्त्र वहालीपछि तत्कालीन राजा वीरेन्द्र शाहसँग लौहपुरुष गणेशमान सिंहसँगै नारायणहिटी गएका बेला उनलाई सिंहकै सिफारिमा प्रधानमन्त्री बनाइएको थियो ।

राजा वीरेन्द्रले सिंहलाई प्रधानमन्त्री बन्न आग्रह गर्दा सिंहले भट्टराई जस्ता विद्वान् र त्यागी व्यक्तिलाई प्रधानमन्त्री बनाउन आग्रह गरेका थिए । ६ वैशाख २०४७ मा अन्तरिम सरकारको प्रधानमन्त्री भएपछि उनले ६ महिनामै संवैधानिक राजतन्त्रसहितको संविधान जारी गर्न सफल भए ।

संविधान निर्माण गर्दा राजा र शाही जर्नेलको दबाब र धम्कीलाई हाँसीहाँसी पचाउन सक्ने किसुनजीले वाचा गरेअनुसार १ वर्षभित्रै संसदको निर्वाचन गराउन सफल भए ।

अहिंसावादी आदर्श र चरित्र बोकेका किसुनजीलाई कांग्रेसको २००७ सालको हतियारबन्द आन्दोलनमा धनुषा र उदयपुर कब्जाको जिम्मेवारी दिँदा व्यक्ति हत्याको दोषबाट मुक्त भएका थिए ।

२०१७ सालमा राजा महेन्द्रले संसदीय प्रजातन्त्रको अन्त्य गरी एक दलीय पञ्चायती व्यवस्था लागू गरेपछि कांग्रेसका शीर्ष नेताहरू निर्वासनमा बसेर हिंसात्मक आन्दोलन गर्ने निर्णयलाई अस्वीकार गर्दै स्वदेशमै बसेर सत्याग्रह गरेका थिए ।

निर्वाचनमा पराजय र पदमा हण्डर खानु दुर्भाग्य

नेपालको राजनीतिक इतिहासमा लोकतान्त्रिक संविधान जारी गर्ने र दोस्रो संसदीय निर्वाचन गर्न सफल किसुनजीले राजनीतिक जीवनमा धेरै हण्डर खानुपरेको थियो ।

२०१५ सालको संसदीय निर्वाचनमा उनी गोरखाबाट पराजित भए । किसुनजी २०४८ सालमा आफू प्रधानमन्त्री रहँदै काठमाडौं– १ मा तत्कालीन नेकपा एमालेका नेता मदनकुमार भण्डारीसँग पराजित भए । उनी २०५० सालको उपनिर्वाचनमा भण्डारीकी धर्मपत्नी विद्या पाण्डे (हाल राष्ट्रपति विद्यादेवी भण्डारी)सँग सत्तारुढ दलको सभापति भएर पनि पराजय भोग्नुपर्‍यो ।

भट्टराईलाई २०५६ सालको संसदीय निर्वाचनमा भावी प्रधानमन्त्रीका रूपमा प्रचार गरेर पर्सा– १ बाट उम्मेदवार बनाएर सांसदमा निर्वाचित गरायो । सोही निर्वाचनमा कांग्रेसले भावी प्रधानमन्त्रीको रूपमा भट्टराईलाई अघि सारेर बहुमतको सरकार पनि बनायो ।

आफ्नै नाममा बहुमत ल्याएको कांग्रेसको सरकारको १० महिना मात्र नेतृत्व गर्न पाएका किसुनजीलाई तत्कालीन पार्टी सभापति गिरिजाप्रसाद कोइरालाले २०५६ फागुनमा राजीनामा दिन बाध्य पारे । एक सातापछि हुने फ्रान्सको भ्रमण गरेर राजीनामा दिने उनको बाचा पनि पूरा गर्न दिइएन ।

एक साता प्रधानमन्त्री हुन पाऊँ भन्ने किसुनजीको आग्रहलाई गिरिजाप्रसाद कोइरालाले लत्याएपछि ३ चैत २०५६ मा संसदबाट राजीनमापत्र पढ्दा उनले ‘काजी भीम मल्लले भनेजस्तै राष्ट्रवादी व्यक्तिले सधैँ लखेटिनुपर्ने मेरो जस्तो नियति आगामी दिनमा कुनै पनि प्रधानमन्त्रीले भोग्नु नपरोस्’ भनेका थिए ।

राजीनामापत्र पढ्दा आँसु खसालेका भट्टराईका उत्तराधिकारी भएका कांग्रेसका सभापति गिरिजाप्रसाद कोइरालाले पनि उनकै नियति भोग्नुपर्‍यो र प्रधानमन्त्री भएको १ वर्ष ५ महिनापछि नै ‘मित्रघात’का कारण राजीनामा दिनुपरेको थियो ।

२०६२÷०६३ सालको जनआन्दोलनपछि गिरिजाप्रसाद कोइरालाले नेतृत्व गरेको नेपाली कांग्रेस र शेरबहादुर देउवाले नेतृत्व गरेको नेपाली कांग्रेस (प्रजातान्त्रिक)बीच २०६४ भदौमा एकीकरण घोषणा गर्दा जीवनमा सबैभन्दा खुसी लागेको बताएका भट्टराईले भोलिपल्टै कांग्रेस परित्याग गरेको घोषणा गरेका थिए ।

नेपाली कांग्रेसले संघीयता र गणतन्त्रको राजनीतिक कार्यदिशा अपनाउने घोषणा गरेपछि कांग्रेससँगको आफ्नो सम्बन्ध र सम्पर्क सदाका लागि अन्त्य भएको घोषणा गरेका थिए । उक्त घटना किसुनजीको व्यक्तिगत जीवन र कांग्रेसका लागि दुर्भाग्यपूर्ण घटना थियो ।

सम्पतिको नाममा टिनको बाकस, सुराही र छाता

कृष्णप्रसाद भट्टराई २०४८ वैशाखमा प्रधानमन्त्री निवास बालुवाटार परित्याग गर्दा आफूसँग भएको टिनको बाकस, सुराही र छाता बोकेर बाहिरिएका थिए ।

जीवनभर त्यागको राजनीति गरेका, प्रधानमन्त्री र सभामुख जस्ता उच्च ओहोदाको जिम्मेवारीसमेत सम्हालेका किसुनजीले छाता, सुराही र टिनको बाकस मात्र बोकेर बाहिरिएको घटना नेपालका हरेक राजनीतिज्ञका लागि उदाहरणीय कर्मको रूपमा लिन सकिन्छ ।

पद, पैसा र ‘पावर’ले धानेको अहिलेको राजनीतिक वातावरणमा किसुनजी जस्ता आदर्श पुरुषलाई राज्यले सम्झने त टाढाको कुरा हो, आफैँले जन्माएको र जीवनभर कर्म गरेको पार्टी नेपाली कांग्रेसले सम्झने चेष्टासमेत गरेन ।

किसुनजीको निधनताका धेरै नेताले उनलाई राजनेता, आदर्श व्यक्तित्व, निष्ठा र इमानका प्रतिमूर्ति मात्र होइन, लोकतन्त्रको पहरेदारसमेत भन्न भुलेनन् । तर, उनै किसुनजीको जन्मदिन मनाउन पार्टी नेतृत्वलाई फुर्सद पनि भएन ।

कीर्ति छाडेर उत्तराधिकारी बनाउन सकेनन्

नेपालको राजनीतिक इतिहासमा निष्ठावान्, आदर्शवान्, कर्मशील र निष्कलङ्क राजनीतिज्ञको उदाहरण बनेर कीर्ति छाडेका किसुनजीका अनुयायी धेरै भए तर उनका सच्चा अनुयायी भएर राजनीतिज्ञहरू उदाउन भने सकेका छैनन् ।

किसुनजीका अनुयायी भनेर चिनिएका वासु रिसाल, भरतशम्शेर राणाको निधन भइसकेको छ भने कुवेर शर्मा, शरतसिंह भण्डारीले कांग्रेस छाडिसकेका छन् । योगप्रसाद उपाध्याय सक्रिय राजनीतिबाट निष्क्रिय छन् भने पूर्णबहादुर खड्का कांग्रेस महामन्त्री छन् ।

साधु, सन्त र पण्डितलाई भोजन गराएर ‘बर्थ डे’

२० माघ १९८१ मा भारतको वाराणसीमा जन्मिएका किसुनजीको निधन २०६७ सालमा भएको थियो ।

जीवनको उत्तराद्र्धमा कांग्रेस छाडेका उनको आज जन्म दिनको अवसर पारेर भट्टराई आश्रमकी अमिता कपालीको अगुवाइमा पशुपति भण्डारका पण्डित, परिषरमा रहेका साधु र सन्तलाई भोजन गराइएको थियो ।

आफूले जन्माएको कांग्रेसले भने किसुनजीको जन्मदिनको अवसरमा कुनै पनि औपचारिक कार्यक्रम आयोजना गरेन, न त अनौपचारिक कार्यक्रम नै गर्‍यो । किसुनजीको जन्म तिथिको अवसर पारेर १८ फागुनमा भट्टराई आश्रम बाँडेगाउँ ललितपुरमा श्राद्ध गरिएको थियो ।

कांग्रेसका युवा नेता रामहरि खतिवडाले किसुनजीको आश्रममा भएको श्राद्धमा कांग्रेस महामन्त्री पूर्णबहादुर खड्का, पत्रकारद्वय युवराज घिमिरे र विजयकुमार पाण्डेलगायतको उपस्थिति थियो । किसुनजीकै जन्मदिन पारेर ओखलढुङ्गामा भने औपचारिक कार्यक्रम गरिने खतिवडाले बताए ।

प्रकाशित मिति: मंगलबार, फागुन २०, २०७६ १३:२८