‘परीक्षाअघि विद्यार्थीलाई प्रश्न दिऔं’

A+ A A-

मुना मगर चाबहिल चुच्चेपाटीको तारा सदन स्कुलमा अध्ययनरत छिन् । एसईई परीक्षाको तयारीमा रहेकी मुना घोकेरभन्दा पनि बुझेर सिकेर तयारी गरिरहेको बताउँछिन् । साथीसँग बसेर पढ्न मन पर्ने भएकाले उनी स्कुलकै होस्टेलमा बसेर पढिरहेकी छिन् ।

‘नियमित कक्षाबाहेक नबुझेमा अतिरिक्त कक्षा लिएर पनि पढ्ने गरेको छु,’ मुना भन्छिन्, ‘साथीहरूसँग समूहमा छलफल गरेर पढ्दा बुझ्न सजिलो हुन्छ । साथै नयाँ नयाँ प्रश्नसँगै उत्तर पनि आउँछ ।’

‘लगातार पढ्नु राम्रो होइन,’ उनी भन्छिन्, ‘बीचबीचमा खेलकुदका साथै रमाइलो पनि गर्नुपर्छ । तब मात्र पढाएको राम्रोसँग बुझिन्छ ।’

पछिल्लो समय निजी विद्यालयहरूले विद्यार्थीलाई होस्टेल राखेर नै पढाउने गरेका छन् । सरकारी विद्यालयहरूले पनि कोचिङको व्यवस्था गरेका हुन्छन् ।

भक्तपुरका सम्पूर्ण पौडेल पनि एसईई परीक्षाको तयारीमा छन् । उनी पनि स्कुलमै होस्टेल बसेर पढिरहेका छन् । ‘बिहान १० बजेदेखि ५ बजेसम्म नियमित कक्षामा बसेर पढ्ने गरेको छु । त्यसपछि एक्स्ट्रा कक्षा पनि लिने गरेको छु । शनिबारसमेत कक्षा हुन्छ,’ पौडलले भने, ‘धेरै समय कोर्सबुककै तयारी गर्छौं ।’

यी प्रतिनिधि विद्यार्थी मात्र हुन् ।

यो वर्षको माध्यमिक शिक्षा परीक्षा, कक्षा १० (एसईई)को परीक्षा आगामी ६ चैतदेखि हुँदै छ । परीक्षामा ५ लाख विद्यार्थीले सहभागिता जनाउँदै छन् ।

त्यस्तै, अन्य कक्षाको परीक्षा पनि यही समयमा हुन्छ । फागुन र चैत परीक्षाको मौसम पनि हो । एक खुट्किला माथि चढ्ने भएकाले यो समय विद्यार्थीका लागि महत्त्वपूर्ण मानिन्छ ।

परीक्षा विद्यार्थीको योग्यता, विशेषता, सामर्थ्य, गुण आदिको स्तर सही ढंगले पारख गर्ने काम हो । तर परीक्षा भन्नेबित्तिकै जोकोहीको मन पनि झसङ्ग हुन्छ । अर्थात् परीक्षासँग विद्यार्थी डराउँछन् ।

परीक्षासँग रमाउने विद्यार्थी कमै भेटिन्छन् । परीक्षा विद्यार्थीका लागि टाउको दुखाइ बन्ने गरेको छ । परीक्षा विद्यार्थीका लागि तनाव लिएर आउँछ । धेरै नम्बर कसरी ल्याउने ? कसरी पास हुने ? भन्ने चिन्ताले नै विद्यार्थीले परीक्षा बिगार्ने गरेको पाइन्छ ।

वास्तवमा परीक्षा के हो ? किन विद्यार्थी परीक्षासँग डराउँछन् ? कसरी पढ्ने ? पढ्नुको मतलब राम्रो नम्बर ल्याउनु मात्र हो ? परीक्षालाई कसरी विद्यार्थीले व्यवस्थित र सरल बनाउने ? परीक्षासँग कसरी रमाउने ?

यी विषयले विद्यार्थीलाई सधैँ त्रासमा राख्छ । परीक्षालाई कसरी सामना गर्ने भन्ने विषयमा शिक्षाविद् विद्यानाथ कोइरालाका केही फरक मत छन् ।

उनी भन्छन्–

परीक्षालाई हाउगुजी बनाइयो

परीक्षालाई हाउगुजी बनाइयो । परीक्षा तर्सिनुपर्ने विषय नै होइन । जिन्दगीमा परीक्षा दिनहुँ हुन्छ । विद्यार्थीलाई दिनहुँ परीक्षा हुन्छ भनेर बुझाउन सकेनौँ ।

जस्तैः बुबाआमाले केटाकेटीलाई त्यो भाँडो ल्याउ भन्छन् । केटाकेटीले मानेनन् भने बुबाआमा रिसाउँछन् । तर बच्चाले उत्तर पाउँछ, मैले त्यति गरेन भने बुबाआमा रिसाउने रहेछन् । पिट्ने रहेछन् ।

बच्चाले बुबाआमालाई पानी ल्याइदेऊ भन्यो भने टेर्दैनन् । यसबाट बच्चाले अर्को उत्तर पाउँछ, मैलेचाहिँ अरुले भनेको टेर्नुपर्ने रहेछ । उनीहरूले चाहिँ मैले भनेको नटेर्ने रहेछन् ।

फेरि बुबाआमा दुईतिर फर्केर मोबाइल हेरिरहेका हुन्छन् । तर, बच्चालाई नहेर भनेर गाली गर्छन् । उनीहरूले चाहिँ हेर्न पाउने, मैले नपाउने भन्ने विद्यार्थीले सिक्छ ।

यसको मतलब विद्यार्थीको परीक्षा पलपलको घडीमा भइरहेको छ । अर्कोतर्फ विद्यार्थीलाई परीक्षामा केको चिन्ता हो आफ्नो कुरा भन भनेर भन्न सकिएन । त्यसैले परीक्षालाई हाउगुजी बनाइयो, बुझाइयो ।

परीक्षालाई पचाउन सकिएन

परीक्षालाई सहज रूपमा पचाउन सकिएको छैन । आज तिम्रो जाँच छ । आज यस्तो प्रश्न आउँछ है भन्छौँ । के प्रश्न आउँछ ? कसले प्रश्न बनाउँछ थाहा छैन । तर पहिले नै यस्तो आउँछ र उस्तो आउँछ भनेर विद्यार्थीलाई तर्साउने गरिन्छ ।

‘रेप एक्जाम’

माओले ‘रेप एक्जाम’ भनेर भनेका थिए । ‘रेप एक्जाम’ भनेको के प्रश्न आउँछ थाहा छैन । कसले प्रश्न बनाउँछ, त्यो पनि थाहा छैन । एकै पटक परीक्षा हलमा गएर झ्याप्पै बस्नुपर्ने । माओले यस्तो परीक्षा भत्काउनुपर्छ भने तर अहिलेसम्म कार्यान्यन भएको छैन ।

विद्यार्थीलाई पहिले नै प्रश्न दिऔँ

माओले विद्यार्थीलाई १ महिनाअघि नै प्रश्न दिऔँ भनेका थिए । अनि विद्यार्थीलाई प्रश्नको उत्तर खोज्न लगाउने हो तर त्यो परीक्षाको अनुहार हामीले बनाउन सकेनौँ । माओका विचार बोक्ने पार्टीले पनि त्यसलाई बनाउन सकेनन् ।

चिटिङ नगर भन्ने शिक्षक नै चोर....!

विश्वविद्यालय र विद्यालयहरूको चिन्तन पनि विद्यार्थीलाई तर्साउनुपर्छ भन्ने छ । यसले विद्यार्थी डराउनुपर्ने परिस्थिति आयो । अनि विद्यार्थी चिटिङ गर्छन् । परीक्षामा विद्यार्थीले चिटिङ गर्छन् कि भनेर शिक्षक गार्ड बस्छन् ।

शिक्षक गार्ड बस्नुको साटो सीसी क्यामेरा राखे के हुन्छ ? विद्यार्थीलाई तपाईंहरू क्यामेराको निगरानीमा हुनुहुन्छ, कसले चोर्न लागेको हो, थाहा पाउँछौँ । जसले चोर्छ, त्यो क्यामेराको फुटेज राखेर तपाईंको कापी पठाउँछौँ भन्ने हो भने चिटिङ गर्दै गर्दैनन् । तर त्यो उपाय पनि अपनाएनौँ ।

विद्यार्थीलाई के लाग्छ भने शिक्षक भनेको बदमास हो । हामीलाई नियन्त्रण गर्छ भन्ने बुझाइ छ । परीक्षा हलमा पुलिसको घेरा नाघेर गएका विद्यार्थीबाट बोराका बोरा चिटिङ गर्ने कागजका टुक्रा फेला पर्छन् ।

विद्यार्थीलाई घेरा भनेको देखाउने मात्र रहेछ । जे गरे पनि हुने रहेछ भन्ने सन्देश छ । विद्यार्थीलाई परीक्षा भनेको नाटक लाग्दो रहेछ । अनि शिक्षक पनि नाटक गर्छन् । अघिपछि नचोराउने भन्छन् । जाँचको समयमा चोराउने गर्छन् ।

त्यसैले विद्यार्थीले न हिजोको जस्तो व्यवहारसँग बुझ्न सक्यो, न आधुनिक प्रविधिले नियमन गर्छ भन्ने बुझ्न सक्यो, न अभिभावको गरेको दोहोरो चाल नै बुझ्यो ।

अभिभावक आफू नपढ्ने, बच्चालाई चाहिँ पढ भन्ने । शिक्षक आफू जाँचमा चोर्नु हुन्न भन्ने । आफू चोरेर पास गरेर शिक्षक हुने । यो स्थितिले परीक्षा भनेको अन्योल नै अन्योल बन्यो ।

प्रश्न खुला गरौँ

प्रश्नलाई गोप्य गर्नुपर्ने हो र ? प्रश्न खुला गरौँ । विद्यार्थीलाई पहिले नै प्रश्न दिऔं । विद्यार्थीलाई यसको तयारी गर्नुहोस् भनेर प्रश्न दिनुपर्छ । विद्यार्थीले शिक्षक, साथी, बुबाआमा, अन्य किताब, पत्रिका, नेट जहाँबाट पढेर भए पनि प्रश्नको उत्तर खोज्न सक्छ ।

त्यसैले परीक्षामा सोधिने प्रश्न पहिले नै विद्यार्थीलाई दिइनुपर्छ । अनि विद्यार्थीले विषयवस्तुको गहिराइ खोज्न र बुझ्न सक्छ । जसले गर्दा ३ घण्टामा लिखित जाँच दिएर हुन्छ भन्ने प्रश्नको उत्तर पनि पाइन्छ ।

कसरी पढ्ने ?

विद्यार्थीले प्रत्येक विषयको प्रत्येक पेजको प्रश्न बनाउने । अनि प्रश्न साथीलाई सेयर गर्ने । मैले एक पाना बनाएँ । तिमी दुई पानाको प्रश्न बनाऊ भन्ने ।

प्रश्न आउने पनि त्यही पेजबाट हो । प्रश्न बनाउन जान्यो भने उत्तर पनि थाहा हुन्छ । त्यति भयो भने न चिट चोर्नुपर्छ न चोराउनुपर्छ । परीक्षा आफैँ राम्रो हुन्छ ।

अघिल्ला वर्षको प्रश्नहरू खोज्ने

विद्यार्थीले अघिल्ला वर्षको प्रश्नपत्र खोज्नुपर्छ । प्रश्नको वर्गीकरण गर्नुपर्छ । प्रश्नले ज्ञान, सीप, व्यक्तिगत मनोदशा वा तथ्य के खोजेको हो, त्यसको वर्गीकरण गर्नुपर्छ ।

विद्यार्थीले कतिपय प्रश्नको उत्तर दिन जानेको हुँदैन । सोधेको तथ्य हुन्छ, मनोगत लेखेको हुन्छ । मनोगत उत्तर खोजेको हुन्छ, तथ्य लेखेको पाइन्छ । प्रश्नले खोजेको के हो, त्यो बुझ्न सक्नुपर्छ ।

आफूअनुकूल पढ्ने

विद्यार्थीको पढ्ने शैली आ–आफ्नै हुन्छ । कोही पहिलेदेखि नै पढ्छन् । कोही जाँचमा मरेर पढ्छन् । कोही साथीसँग संवाद गरेर पढ्छन् । विद्यार्थीले आफूले पढ्ने तरिका कुन हो ? बुझ्नुपर्छ । आफू जसरी पढ्न चाहने हो, त्यस्तै साथी खोजेर पढ्नुपर्छ । यति नै समय पढ्नुपर्छ भन्ने होइन । आफूअनुकूल पढ्नुपर्छ ।

लेखन शैली

लेख्ने निश्चित नियम हुन्छ । लेख्न सुरु कसरी गर्ने ? बीचमा कसरी लेख्ने ? अन्त्य कसरी गर्ने ? त्यो विद्यार्थीले सिक्नु जान्नुपर्छ । परीक्षा जिन्दगीमा चलिरहन्छ । डराउनुपर्ने कारण छैन ।

र, यी कुरा ख्याल गरौँ