पृथक् स्वादका कविता

A+ A A-

महेश पौड्याल नेपाली साहित्यमा समालोचक, अनुवादक, आख्यानकार हुँदै कविका रूपमा उपस्थित भएका छन् । साहित्यका विभिन्न विधामा छोटो समयमा नै आफ्नो फरक पहिचान बनाउन सफल उनको साहित्यिक क्रियाशीलता प्रशंसनीय छ ।

उनको सबैभन्दा पछिल्लो प्रकाशित कृति ‘शून्य प्रहरको साक्षी’ कवितासङ्ग्रहबाट उनले कवितायात्रा प्रारम्भ गरेका छन् । कविता प्रकाशित हुनुअघि नै समालोचनामा परिचित उनले समकालीन नेपाली कविताका बारेमा र कविता कस्तो हुनुपर्छ भन्नेबारेमा आफ्ना दृष्टिकोण र धारणाहरू राख्दै आएका छन् ।

यसरी कविताको सिद्धान्त र प्रयोगका बारेमा विमर्श गर्ने समालोचकले लेखेका कविताचाहिँ कस्ता हुन्छन् त ? भन्ने उत्सुकता आमपाठकमा हुनु र सचेत पाठकले उनीबाट अलिक बढी अपेक्षा गर्नु स्वाभाविक नै हो । यही चुनौतीका बीचमा उनको प्रस्तुत कवितासङ्ग्रह प्रकाशन भएको छ ।

‘शून्य प्रहरको साक्षी’ कृतिमा समावेश भएका १ सय ८ वटा कविताहरू वास्तवमै शीर्षकले भनेजस्तै कविको ऐकान्तिक पलका चिन्तन र विचारकै उपज हुन् । कार्यव्यस्तता, दौडधूप, पठनपाठन आदिका बीचमा पनि अन्तर्यमा खेलेका चेतना र चिन्तनकै परिणति स्वरूप यी कविता जन्मिएका हुन् ।

संरचनागत रूपमा अपेक्षाकृत छोटा आयामका देखिने यी कविताहरू छोटा भए पनि आफैँमा पूर्ण र शक्तिशाली देखिन्छन् । उदाहरणका लागि ‘जूनकीरी’ शीर्षकको कविता प्रस्तुत छ :

जूनकीरी
सायद समयले लेख्छ हाम्रो अस्तित्व !
तिमीले दिनमा जति चम्कन खोजे पनि
आफू चिनिन
रात नै पर्खनुपर्छ ।
पृ. २०

माथिको एउटा सिंगो कवितामा जम्मा १७ वटा शब्द र ५ हरफ छन् । यति थोरै शब्दमा पनि एउटा पूर्ण र प्रभावशाली फुटकर कविताको निर्माण भएको छ र यही नै यस कृतिमा समेटिएका कविताका विशेषता र प्राप्ति हुन् ।

कविले आफ्ना अमूर्त विचार र भावनालाई अभिव्यक्त गर्नका लागि प्रकृति, मिथक, भौतिक वस्तु, सांस्कृतिक बिम्बहरूको प्रयोग प्रशस्त मात्रामा गरेका छन् । कतिपय कविताहरूमा भने कविता कम र विचार बढी भएर आएको पनि देखिन्छ । उदाहरणका रूपमा यहाँ ‘पीडा’ शीर्षकको कवितालाई लिन सकिन्छ :

भोक हुनु
अन्न पनि हुनु
तर भोक र अन्नको दूरी
धरती र आकाशको जस्तै हुनु
पीडाको एक महाकाव्य हो ।
पृ. ७९

प्रस्तुत सङ्ग्रहका कविताहरू केही दार्शनिक विचार जस्ता लाग्छन्, केही आत्माका आवाजद्वारा निःसृत आफैँसँगको गुनासो जस्ता पनि लाग्छन्, केही विगत र वर्तमानका विसङ्गतिप्रतिको व्यङ्ग्य र असन्तुष्टि जस्ता पनि लाग्छन् भने केही कविताहरू आस्था र आशा बोकेका मुलायम फूल जस्ता पनि देखिन्छन् । यसरी कविताहरू पढ्दै जाँदा पाठकलाई लाग्ने र छुने धेरै कुराहरू यसमा समेटिएका छन् ।

नेपाली फुटकर कविताको इतिहासमा यो कृति पृथक् देखिन्छ तर यो पृथक् पहिचानलाई स्थापित गर्न सक्छ या सक्दैन भन्ने प्रश्नको उत्तर पाउन भने समय नै पर्खनुपर्छ ।

कविले जीवनका विविध विशिष्ट क्षणहरूमा मनमस्तिष्कमा झुलुक्क झुल्किने चेतना, अन्तर्दृष्टि, अनुभूति र असन्तुष्टिलाई टपक्क टिपेर शब्दमा उनेका छन् र त्यसलाई कविता नाम दिएका छन् ।

स्वतस्फूर्त रूपमा आएका भावहरूलाई जबर्जस्ती नतन्काई अनुभूतिको एउटा झोँक्काका रूपमा प्रस्तुत गरेका छन् । यी कविताहरूमा कला र प्रेमप्रतिको अनुराग, जीवन र जगतका सूक्ष्म अनुभूति र सूक्ष्म सत्यहरूलाई सूक्ष्म रूपमा नै व्यक्त गरिएको छ । यसलाई दुई–चार गुना ठूलो बनाएर, दुई–चार बित्ता लामो तन्काएर सोच्ने र चिन्तन गर्ने काम भने कविले भावक वा पाठकलाई नै छाडिदिएका छन् ।

कविले यस कृतिको लेखकीयमा वर्षौंदेखि विश्वविद्यालयमा कविता पढाएको र कविहरूसँगको उठबस र विमर्शले कविता लेख्न अग्रसर भएको कुरा बताए पनि कवित पढ्दा उनीभित्रको काव्यिक प्रतिभा नै लेखनको कारक भएको कुरा ठम्याउन सकिन्छ ।

यसै पनि काव्यिक समालोचना गर्ने व्यक्तिमा काव्यिक हृदय पनि हुन्छ भन्ने यथार्थ प्रकट गर्ने यो कृति एउटा राम्रो प्रमाण पनि हो । सङ्ग्रहमा समेटिएका १ सयभन्दा बढी कविताहरूमा अन्तर्विषयकताको प्रयोग भएकाले यस कृतिलाई अन्तर्विषयकाताको कोणबाट पनि अध्ययन गर्न सकिन्छ ।

यस सङ्ग्रहका कविताहरू बिउ हुन् । यहाँ फल र फूलले ढकमक्क भएको बोट होइन, बिउ मात्र छन् र यी बिउहरूले अन्य थुप्रै बोटहरूको सम्भावना बोकेका छन् ।

वास्तवमा कविले आफ्ना अचेतनमा सञ्चित भएर बसेका अतीतका स्मृतिहरू, व्यक्त हुने मौका पर्खी बसेका भावनाहरू र कहिलेकाहीँ आफैँभित्र द्वन्द्व मच्चाइरहेका विचारहरूलाई कविताको कलात्मक स्वरूपमा निकास दिएका छन् र यो नेपाली कविता परम्परामा एउटा भिन्न किसिमको प्रयोग पनि हो ।

प्रकाशित मिति: शनिबार, माघ २५, २०७६ ०७:०५