यी आमा जसले सन्तानलाई एक छाक खुवाउन आफ्नै कपाल बेच्नुपर्‍यो

A+ A A-

तमिलनाडुको सेलम जिल्लाकी ३१ वर्षीया प्रेमा सेल्वमको कहानी समस्याले घेरिएपछि एक नयाँ उत्साह जगाउनेवाला छ । मानिसले समाजमा जिउन कतिसम्म संघर्ष गर्न सक्छ भन्ने कुनै सीमा नै छैन । तर पनि प्रेमाको कहानी पढ्दा त्योभन्दा अति कठोर संघर्ष अरु कुनै हुन सक्दैन जस्तो लाग्छ ।

‘स्कुलबाट फर्केपछि मेरो छोराले खाना माग्यो । त्यसपछि भोक खप्न नसकेर रुन लाग्यो’, उनले भनिन् । तर, उनीसँग छोराको भोक शान्त गर्ने केही थिएन । छोराको त्यस्तो अवस्था देखेपछि उनले एकदम असह्य महसुस गरिन् ।

यी कहानी हो ३ जनवरी शुक्रबार दिउँसोको । उनले खाना बनाएकी थिइनन् । किनकि उनीसँग घरमा अन्नको एक दाना पनि थिएन । प्रेमाले भनिन्, ‘मसँग केही थिएन । छोरा भोगले छटपटिरहेको देखेपछि मलाई साह्रै दुःख लाग्यो । दिल पूरै टुटिसकेको थियो । बच्चालाई के खुवाएर उसलाई शान्त पारुँ भन्ने सोचिरहेकी थिएँ । तर, छोरालाई एकछाक खाना खुवाउन नसक्ने जिन्दगी बाँच्नुको के अर्थ ?’

प्रेमासँग न सम्पत्ति थियो, न कुनै गरहना नै, न त बजारमा बिक्री गरेर छोराको भोग शान्त गर्ने कुनै मूल्य पर्ने वस्तु नै थिए । प्रेमाले अगाडि भनिन्, ‘मसँग १० रुपैयाँ पनि थिएन, घरमा प्लास्टिक केही बाल्टी मात्र थिए ।’ त्यसपछि आफूसँग बिक्री गर्न मिल्ने केही वस्तु छ भन्ने महसुस भयो । प्रेमा भन्छिन्, ‘टोलाइरहेका बेला मलाई कपाल खरिद गर्ने पसलको याद आयो । म त्यहाँ गएँ र आफ्नो टाउकोमा भएको सबै कपाल बिक्री गरिदिएँ । त्यसबाट मलाई १ सय ५० रुपैयाँ प्राप्त भयो ।’

मानिसको कपाल कारोबार दुनियाँभर हुने गर्दछ । भारत कपाल कारोबारको प्रमुख निर्यातकर्ता हो । बिक्री भएको कपालबाट कृत्रिम कपाल तयार पारिन्छ । केही हिन्दु श्रद्धालु आफ्नो मनोकामना पूरा गर्न मन्दिरमा आफ्नो पूरै कपाल मुण्डन गराउँछन् । कारोबारीहरूले यही कपाल खरिद गरेर विदेशमा बिक्री गर्छन् ।

प्रेमाले कपाल बिक्री गरेर प्राप्त भएको १ सय ५० रुपैयाँले कुनै मिडिल क्लास रेस्टुराँमा एक प्लेट खाना खान त पुग्थ्यो । तर, उनले त्यही रकमबाट आफ्नो गाउँमा केही सामग्री खरिद गरिन् । प्रेमा भन्छिन्, ‘मैले आफ्ना तीनै बच्चाका लागि तीन प्लेट खाना किनें, २० रुपैयाँ प्रतिप्लेटको हिसाबले ।’ उनले पनि बच्चाको साथमा त्यही खाना खाइन् । केही क्षणका लागि त राहत मिल्यो । उनलाई थाहा थियो कि उनको अन्तिम विकल्प पनि सकिएको थियो । यस्तोमा अब अर्को पटकका लागि खाना कहाँबाट जुटाउने भन्ने चिन्ता थियो ।

वर्षौंसम्म उनी आफ्ना पतिका साथ इँटा बनाउने भट्टामा काम गर्थिन् । यसबाट परिवारको गुजारा चलाउने आम्दानी भइरहेको थियो । उनका पतिले आफ्नै भट्टा चलाउनका लागि ऋण लिए । तर उनले त्यहाँ भट्टा चलाउन सकेनन् । कमाइ नहुँदा उनी ऋणले डुब्दै गए । सात महिनाअघि प्रेमाका पतिले आगो लगाएर आत्महत्या गरे ।

आत्महत्या काे कोसिस

कपाल पनि बिक्री भएपछि अरु केही विकल्प नहुँदा प्रेमाले पनि आत्महत्या गर्ने निर्णय लिइन् । आत्महत्याका लागि उनी विष खरिद गर्न पनि गइन् । ‘मैले पसलमा कीटनाशक औषधि मागें, तर उसले हाउभाउ देखेपछि झपारेर पठायो ।’ घर फर्किएपछि प्रेमाले कैयौं पटक अन्य तरिका अपनाउने सोचिन् । विषालु झार उखेलेर विष बनाउन पिस्न सुरु गरिन् ।

संयोगवश त्यतिबेला नै नजिकै बस्ने उनकी बहिनी घरमा आइन् । विष बनाउँदै गरेकाे देखेपछि उनले प्रेमालाई विष बनाउनबाट रोकिन् । प्रेमाले भनिन्, ‘पतिले लिएको ऋण तिर्ने दबाबले मलाई गलाइसकेको थियो ।’ आफ्नो पतिको मृत्युपछि प्रेमा घरमा एक्ली कमाउने बचेकी थिइन् । उनी इँटा भट्टामा काम गरिरहेकी थिइन् । यद्दपि यो काम निकै मिहिनेतवाला थियो । तर, खेती गर्ने मजदुरभन्दा केही राम्रो पैसा मिल्थ्यो ।

प्रेमा भन्छिन्, ‘जब म काममा जान्थें, तब दैनिक २ सय रुपैयाँ कमाइ हुन्थ्यो । परिवारको खर्च चलाउने यो धेरै नै थियो ।’ उनी आफ्नो साथमा दुई छोरालाई पनि लैजान्थिन् । बच्चाको उमेर सानो भएकाले काम गर्ने ठाउँमै लैजान्थिइन् । तर पछि कपाल बेच्नुपर्ने स्थिति आउनुभन्दा तीन महिनाअघि प्रेमा बिरामी पर्न थालिन् । काममा जान नसकेपछि उनको कमाइ पनि घट्यो । प्रेमा भन्छिन्, ‘म इँटाको बोझ उठाउन नसक्ने भएँ, लगातारको ज्वरोले घरबाट बाहिर निस्कन सकिनँ ।’

ऋणको दबाब

आम्दानी कम भएपछि प्रेमाले ऋणको किस्ता चुकाउन सकिनन् । साहुले ऋण चुकाउन निरन्तर दबाब दिन थाले । प्रेमाको निराशा पनि दैनिक बढ्दै जान थाल्यो । उनी साक्षर थिइनन् । उनलाई कुनै सरकारी योजना वा अनुदानका बारेमा जानकारी थिएनन् । जसबाट कुनै सहयोग मिलोस् । गरिबका लागि भारतमा परम्परागत बैंकिङ सिस्टमबाट ऋण लिन मुश्किल हुन्छ ।

यही कारण प्रेमा र उनका पतिले धेरै ब्याजदरमा स्थानीय महाजनबाट ऋण लिएका थिए । एकातर्फ प्रेमा लगातार बिरामी हुँदै गइन् । अर्कोतर्फ आम्दानी कम हुँदा ऋणको भार थपिँदै गयो । यस्तोमा कुनै विकल्प नदेखेपछि कपाल बेचेर बच्चालाई एकछाक खाना खुवाइन र आफूले आत्महत्या गर्ने योजना बनाइन् ।

अपरिचितबाट मिल्यो सहयोग

जसको कोही हुँदैन, त्यसको भगवान् हुन्छ भनेजस्तै समस्या परेकाे बेलामा कहिलेकाँही चिनजान नभएकाले पनि सानो सहयोग गर्दा कसैको जिन्दगी धेरै माथि उठ्छ । उनको यस्तो समस्या परेकाे बेलामा सहयोग गर्न एक अपरिचित व्यक्ति बाला मुरुगन अघि सरे । बाला मुरुगन भन्छन्, ‘मलाई प्रेमाका बारेमा मेरा साथी प्रभुले बताएपछि थाहा पाएँ । उनको यही इलाकामा इँटा भट्टा छ ।’

प्रेमाको हालतबारे सुनेपछि बालाले आफ्नो परिवारमा आएको आपतबारे सम्झिए । बाला अघि भन्छन्, ‘जब म १० वर्षको थिएँ , त्यतिबेला मेरो परिवारसँग पनि खानलाई केही थिएन । मेरी आमा घरको पुरानो किताब, कागज बिक्री गरेर चामल खरिद गरेर ल्याउँथिन् ।’ त्यसबेला बालाकी आमाले पनि परिवारसहित आत्महत्या गर्ने कोसिस गरेकी थिइन् ।

बाला भन्छन्, ‘मेरी आमाले म र मेरी बहिनीलाई एक लाइनमा उभ्याइन्, पहिले आफैं औषधिको गोली खाइन् । त्यसपछि जब मेरी बहिनीले विष मिसाइएको गोली निल्न लागेपछि आमाले रोकिन् ।’ अन्तिम समयमा बालाकी आमाले आत्महत्या गर्ने विचार त्यागिन् । परिवारका सदस्यले बालाकी आमालाई अस्पताल लगे । बालाकी आमालाई चिकित्सकले बचाए । त्यस घटनापछि बालाको परिवार त्यस गरिबीबाट बाहिर निस्केको थियो । अहिले उनी एक कम्प्युटर ग्राफिक्स सेन्टर चलाउँछन् ।

बालाले प्रेमालाई आफ्नो परिवारको संघर्षको बारेमा बताए । प्रेमालाई त्यसपछि केही गर्नुपर्छ भन्ने उत्साह थपियो । यसका साथै प्रेमालाई बालाका साथी प्रभुले केही पैसा दिए । परिवारको खाना जोहो गर्नका लागि ।

त्यसपछि प्रेमाको जीवन कहानी फेसबुकमा देखियो । बाला बताउँछन्, ‘एक दिनमै मलाई १ लाख २० हजार रुपैयाँ सहयोग मिलेको थियो । मानिसहरूले सहयोग गरे । मैले प्रेमालाई यो कुरा भनेपछि उनी निकै खुसी भइन् ।

उनका लागि ऋण तिर्न यो रकम काफी थियो ।’ प्रेमाको अनुरोधमा बालाले पैसा जुटाउन बन्द गरे । बाला भन्छन्, ‘उनले अब आफैं काम गरेर बाँकी रकम तिर्ने बताएकी छन् ।’ प्रेमालाई अब बाँकी ऋण तिर्न सात सय रुपैयाँ मासिक तिर्न पर्नेछ । तर, सबैतिर उनको कहानी फैलिएपछि प्रशासनले पनि चासो दिएको छ । प्रशासनले दूध बिक्री गर्ने डिलरको व्यवस्था गरिदिने बताएको छ ।

प्रेमा भन्छिन्, ‘मलाई मेरो कपाल काटेकोमा कुनै पछुतो छैन ।’ विडम्बना प्रेमाजस्ती महिलाको कमी छैन । भारतको आर्थिक विकासका बाबजुद पनि मानिसलाई एक छाक भोजन जुटाउन पनि मुश्किल छ । प्रेमालाई आफ्ना तीन बच्चासँग आफ्नो पनि भोजको व्यवस्था गर्नुपर्नेछ ।

बाला मुरुगनले पनि प्रेमाको निरन्तर सहयोग गर्ने भरोसा दिएका छन् । ‘अब मलाई महसुस भएको छ कि आत्महत्याको फैसला गलत थियो । ऋण चुकाउनका लागि अब म पूरै आश्वस्त छु’, प्रेमा भन्छिन्, ‘अपरिचितबाट मिलेको सहयोगबाट मलाई निकै खुसी भएकी छु ।’ बीबीसी हिन्दीबाट

प्रकाशित मिति: शुक्रबार, माघ १०, २०७६ १६:२२