सम्झिइएको २ माघ , बिर्सिइएको १२ वैशाख

A+ A A-

काठमाडौं २ माघ । आजभन्दा ८६ वर्षअघि अर्थात् १९९० माघ २ गते नेपालमा ठूलै विपद् निम्त्याउने भूकम्प आयो । उक्त भूकम्पले त्यसबेला निकै जनधनको क्षति गर्‍यो । सोही विनाशकारी भूकम्पको सम्झनामा हरेक वर्ष २ माघलाई राष्ट्रिय भूकम्प सुरक्षा दिवसका रूपमा मनाउँदै आइएको छ ।

प्राकृतिक विपद् हरेक ठाउँमा भई नै रहन्छ । त्यसमाथि नेपाल जस्तो भौगोलिक अवस्थिति भएका मुलुकमा कहिले बाढी, पहिरो त कहिले भूकम्पको जोखिम सामान्य नै हो । यसबारेमा राज्य र नागरिक प्रस्ट छन् । तर, यस्ता प्राकृतिक विपद् न्यूनीकरण र बच्ने उपाय अनि पूर्वसावधानीका उपाय भने गर्न नसकेका पाइन्छ ।

नेपालमा हरेक वर्षजसो वर्षाका समयमा बाढी, पहिरोले ठूलै जनधनको क्षति गर्दै आएको छ तर राज्य र नागरिकस्तरबाट समेत त्यसको न्यूनीकरणका लागि प्रयास गरिएको छैन । जब भयो राती अनि बूढी ताती भनेजस्तो जब विपद्को मुख आइलाग्छ वा विपद् नै आइपर्छ, तब मात्र राज्य र नागरिकमा चासो बढ्छ । यस्तो चासोले क्षति जोगाउन सक्दैन ।

क्षति जोगाउन त पूर्वसावधानीका उपाय बेलैमा सोच्नुपर्छ । आवश्यक उद्धारकर्ता, उद्धार सामग्रीको व्यवस्थादेखि क्षति कम गर्ने संरचना निर्माणका काम पहिल्यै गर्नु आवश्यक हुन्छ ।

भूकम्पकै कुरा गर्दा, झण्डै सय वर्षअघिदेखि प्रत्यक्ष भूकम्पको जोखिम र क्षति व्यहोरेका जीवित पात्र अझै छन् हाम्रो समाजमा । यसबीचमा पनि पटक पटक क्षति गर्ने ठूला भूकम्प गइरहेकै छन् । तर, हामीमा त्यसबारे आवश्यक सावधानीका उपाय अवलम्बन गर्ने जाँगर चलेन ।

१९९० सालको भूकम्पपछि पनि २०४५ सालमा ठूलै भूकम्प आयो । निकै क्षति पनि गर्‍यो । तर, त्यसपछिका यतिका वर्ष राज्य र नागरिक भूकम्पप्रति सचेत देखिएनन् ।

हुँदाहुँदा भूकम्प प्रतिरोधी वासस्थान निर्माण गर्नुपर्छ भन्नेसमेत ठानेनन् । आफू बस्ने घरलाई प्राकृतिक विपद्बाट मुक्त बनाउन हरेकले सक्ने अवस्था छ तर त्यति पनि गरेनौँ हामीले ।

हाम्रो राज्य संरचनाले पनि यसतर्फ खासै ध्यान दिएन । राजधानी काठमाडौंकै व्यस्त स्थानहरू असन, पाटन, भक्तपुर आदिमा बनाइएका गगनचुम्बी संरचनाको जोखिम कायमै छ । ती स्थानमा ठूलै भूकम्प आउँदा धुलिसात् हुने अवस्था र खतरा कायम छ ।

स्थानीय तहहरूले भौतिक संरचना (भवन,घर, अपार्टमेन्ट) निर्माणका लागि अनुमति दिँदा त्यसको जोखिम मूल्यांकन गर्ने परिपाटी कागजमै सीमित छ । व्यापारी र कर्मचारीको स्वार्थ मिलेपछि नियम, कानुन बेवास्ता गरिन्छन् । यसका कारण हामी अझ बढी जोखिममा परिरहेका छौँ र धनजन गुमाइरहेका छौँ ।

उसो त नागरिक चेतना सबल नहुन्जेल स्वार्थमा तर मार्नेहरूले आफ्नोअनुकूल काम गरिरहन्छन्, जसको नकारात्मक असर भने अन्ततः नागरिकले नै भोग्नुपर्छ ।

हाम्रो जस्तो मुलुकमा विपद् न्यूनीकरणका लागि सबैभन्दा पहिला राज्य तहबाट सचेतनामूलक कार्यक्रम गर्नु आवश्यक छ । यसका साथै विपद् व्यवस्थापनका लागि आवश्यक जनशक्ति (उद्धारकर्ता), सामग्री र स्रोत तयारी अवस्थामा राख्नु जरुरी छ ।

वास्तवमा हामीकहाँ अहिले तीन तहमा सुरक्षा संयन्त्र छ । सैनिक, जनपद प्रहरी र सशस्त्र प्रहरी । सैनिक र जनपदबाहेक सशस्त्र प्रहरीको खासै धेरै काम देखिँदैन । त्यसलाई विपद् उद्धार दलमा परिणत गरेमा पक्कै मुलुकमा पटक पटक आइपर्ने विपद्बाट क्षति क मगर्न वा जनधन जोगाउन मद्दत पुग्ने थियो ।

प्रकाशित मिति: बिहीबार, माघ २, २०७६ १३:४८