लुम्बिनीमा तपाईंलाई स्वागत छ

A+ A A-

सन् २०२० सम्म वार्षिक २० लाख पर्यटक भित्र्याउने उद्देश्यसहित सरकारले नेपाल भ्रमण वर्ष घोषणा गरेको छ । आन्तारिक एवं बाह्य पर्यटकहरूलाई नेपालका पर्यटकीय गन्तव्यसम्म पुर्‍याउने र त्यसको प्रचारप्रसार गर्दै पर्यटन उद्योगको विकास गर्ने सरकारको योजना छ ।

त्यहीअनुरूप रूपन्देहीका विभिन्न पर्यटकीय गन्तव्य आन्तरिक एवं बाह्य पर्यटकहरूको स्वागतका लागि आतुर छन् । शाक्यमुनि गौतम बुद्धको जन्मस्थान लुम्बिनी, १ करोड १० लाख वर्ष पुरानो मानवजातिको पुर्खा रामापिथेकसको अवशेष पत्ता लगाएको स्थान सिद्धबाबा क्षेत्र, गौतम बुद्धको मावली क्षेत्र देवदह र अंग्रेजहरूलाई हराएको नेपालको एक मात्र किल्ला जितगढीजस्ता ऐतिहासिक सम्पदा रूपन्देहीको मुटुमा नै छन् ।

लुम्बिनी

बुटवलबाट ४४ किलोमिटरको दूरीमा लुम्बिनी छ । लुम्बिनी भगवान् गौतमबुद्धको पवित्र जन्मस्थल हो । ईपु ६२३ मा यहाँको सुन्दर र पवित्र बगैंचामा मायादेवीको काखबाट बौद्ध धर्मका प्रणेता, शान्तिका अग्रदूत भगवान् गौतम बुद्धको जन्म भएको हो ।

जन्मनेबित्तिकै सात पाइला हिँड्दै मनुष्य जातिका लागि यसै ठाउँबाट युगान्तकारी उद्गार प्रकट गरेका थिए । यो पावनभूमि अहिले संसारभरका बौद्धमार्गी तथा शान्तिप्रेमी सबै मानिसहरूका बीच विश्व शान्तिको मुहानका रूपमा प्रसिद्ध छ ।

सन् १९९७ देखि यो स्थल विश्व सम्पदा सूचीमा सूचिकृत छ । प्रा. केन्जो टाङ्गेले तयार गरेको लुम्बिनी गुरुयोजनाअनुसार अहिले यहाँ काम भइरहेको छ ।

गुरुयोजनाअनुसार ८५ प्रतिशत काम पूरा भइसकेको छ । लुम्बिनीमा मायादेवी मन्दिर, पवित्र उद्यान, मायादेवी मूर्ति र अशोक स्तम्भ छन् ।

त्यस्तै, श्रीलंका विहार, कम्बोडिया विहार, थाई विहार, म्यानमार विहार, शान्ति दीप, जर्मन विहार, चाइनिज विहार, कोरियन विहार, भियतनाम विहार, सिंगापुर विहार र लद्दाख ध्यान केन्द्र रहेका छन् ।

दानापुर ताल

२० वर्षअघिसम्म गाईवस्तु र चराचुरुङ्गीलाई पानी खुवाउन संरक्षण गरिएको रूपन्देहीको दानापुर (गजेडी) ताल अहिले पर्यटकहरूका लागि अर्को आकर्षक गन्तव्य बनेको छ । रूपन्देहीको कञ्चन गाउँपालिका–१ मा रहेको यो ताल समयमाई सामुदायिक वन उपभोक्ता समूहको संरक्षणबाट पर्यटकीय गन्तव्य बनेको हो ।

९१ हेक्टर क्षेत्रफल रहेको समयमाई सामुदायिक वन क्षेत्रभित्र रहेको ताल १९ दशमलव ६ हेक्टरमा फैलिएको छ । रूपन्देहीमा पर्यटकीयस्थलको रूपमा विकास भइरहेको तालमा अहिले पनि घुम्न, डुङ्गा चढ्न, पिकनिक खान आउनेहरूको भीड लाग्ने गर्छ । यहाँ कैयौं प्रजातिका चराहरू बस्दै आएका छन् ।

त्यसैगरी, विभिन्न चराचुरुङ्गीका लागि पनि बासस्थान र आहाराका लागि उत्तम मानिने यो तालमा माले हाँस, पानी हाँस, सारस, बकुल्ला, वन कुखुरालगायतका कैयौं दुर्लभ चरासमेत पाइन्छन् । सिमसार क्षेत्रमा सूचिकृत रहेको यस तालको विकासका लागि १० वर्षे विस्तृत गुरुयोजना भर्खर मात्र तयार भएको छ । गुरुयोजनाअनुसार दानापुर तालको भौतिक संरचना निर्माण गर्न करिब ४८ करोड रुपैयाँ खर्च हुने अनुमान गरिएको छ ।

फूलबारी

ऐतिहासिक, धार्मिक, पुरातात्त्विक तथा सांस्कृतिक महत्त्व बोकेको यो उद्यान आन्तरिक तथा बाह्य पर्यटकको आकर्षक गन्तव्य हो । बुटवल उपमहानगरपालिका–२, पुरानो बटौली क्षेत्रमा यो उद्यान रहेको छ ।

२०१७ सालदेखि स्थानीय जनप्रतिनिधिको सक्रियतामा पार्क निर्माण सुरु भई २०५४ मा मणिमुकुन्द सेन उद्यान दर्ता गरिएको थियो ।

करिब ३० विगाह क्षेत्रफलमा फैलिएको यस फूलबारी क्षेत्रमा सेनवंशीय राजाको दरबारको भग्नावशेष, रामापिथेकस बाटिका, विष्णुपादुका, बुद्धमूर्ति, बालउद्यान, सहिद स्मारक, झरना, पोखरी, मदन–आश्रित, मनमोहन बाटिका, मठमन्दिर कार्यक्रम सेड, भ्यू टावर, फ्लावर गार्डेन, गणतन्त्र स्तम्भ तथा आकर्षक सचिवालय भवन छन् । गुरुयोजनाअनुसार सो उद्यानक्षेत्र विस्तार र निर्माण भइरहेको छ । १५औं शताब्दीमा मणिमुकुन्द सेन राजाले निर्माण गरेको शीतकालीन दरबार अवशेष पनि फूलबारी छ ।

यहाँ रहेको चिडियाघरमा चितुवा, भालु, बाँदर, स्याल, वन बिरालो, सेतो मुसा, हरिण, नीलगाई, जरायो, मृग, अजिङ्गर, खरायो, सेतो बाँदरजस्ता जनावर छन् भने डाँफे, मयुर र सुगालगायत चरा पनि छन् ।

हिजोआज प्रेम जोडी, बालिबालिकासहितका अभिभावक र पारिवारिक घुमघामले पार्क र उद्यान भरिभराउ देखिन्छ । पिकनिक खाने, सेल्फी खिच्ने, भेटघाट, मनोरञ्जन लिनेसमेत आन्तरिक एवं बाह्य पर्यटकहरू यहाँ पुग्ने गरेका छन् ।

वनबाटिका

रूपन्देहीको तिलोत्तमास्थित शंकरनगर वन बिहार तथा अनुसन्धान केन्द्र (वनबाटिका) एक आकर्षक पर्यटकीय गन्तव्य हो ।

वनबाटिकामा १० तले भ्यू टावरको निर्माण थालिएको छ । पर्यटक आकर्षणका लागि भन्दै शंकरनगर वन विहार तथा अनुसन्धान केन्द्रले तिलोत्तमा नगरपालिकासँगको सहकार्यमा करिब १४ करोडमा भ्यू टावर बनाउन थालेको हो ।

पूर्व–पश्चिम राजमार्गदेखि करिब १ किमिभित्र घना बस्तीछेउ शंकरनगर सामुदायिक वन छ । यही वनको ५ सय ७६ हेक्टर वनमध्ये ५१ हेक्टर वृक्षरोपण क्षेत्रलाई १२ वर्षअघिदेखि व्यवस्थित गरी वन विहार तथा अनुसन्धान केन्द्र बनाइएको हो । केन्द्रमा चिडियाखाना, जडीबुटी अनुसन्धान केन्द्र, योग केन्द्र, बोटानिकल गार्डेन, जैविक विविधता अनुसन्धान केन्द्र, बाल उद्यान, पार्क, पिकनिक स्थल, सभास्थललगायत बनाइएको छ । पर्यटकले प्रत्यक्ष अवलोकन गर्न सक्ने गरी चिडियाखाना व्यवस्थित गरिएको छ ।

चितुवा, मृग, नीलगाई, अजिंगर, भालु, खरायो, चाइनिज मुसा, मयुर, सारसलगायत दुई दर्जन प्रजातिका पशुपक्षी संरक्षित छन् । वरपर जंगल बीचमा रमणीय पार्क र चिडियाखाना रहेको बाटिकामा वनभोज खान र घुम्न धेरै पर्यटक पुग्छन् । विवाह, वनभोज, शुभकार्य र सांगीतिक कार्यक्रमका लागि आउनेको संख्या धेरै छ ।

हिलपार्क

हिलपार्क प्राकृतिक र पर्यावरणीय दृष्टिले सुन्दर ठाउँ त हुँदै हो, त्यहाँका दर्जनभन्दा बढी मूर्तिका कलाकृतिहरू त्यहाँको थप सौन्दर्य र आकर्षणको केन्द्र हो ।

बुटवलको ७ नम्बर वडामा पर्ने हिलपार्कमा पनि अहिले पर्यटकीय गन्तव्यको रूपमा विकास भएको छ । यस पार्कमा बिहान मर्निङ वाक गर्नेहरूको भीडभाड नै हुन्छ ।

यसको विकासका लागि बुटवल उपमहानगरपालिकाले हिलपार्कको गुरुयोजनासमेत बनाएको छ ।

बुटवल बजारबाट उत्तरतर्फ डेढ किलोमिटर मात्र टाढा रहेको हिलपार्क एक रमणीयस्थल हो । चुरे पर्वतको काखमा रहेको यस पार्कबाट बुटवल बजार र आसपासका क्षेत्रको प्रस्ट दृश्यावलोकन गर्न सकिन्छ ।

यहाँबाट तराईको सुन्दर फाँट लमतन्न परेको देख्दा मन त्यसै रमाउँछ । सानो पहाडको थाप्लोमा अवस्थित हिलपार्कमा बुटवल नगरको भीडभाड र कोलाहलबाट मन बहलाउन थुप्रै मानिस पुग्ने गर्छन् । बुद्धजन्मस्थल लुम्बिनी आएका पर्यटकहरूलाई बुटवलमा ल्याउन बुटवलको हिलपार्कलाई नमुना पर्यटकीयस्थल बनाइने भएको छ ।

बुटवल उपमहानगरपालिकाले हिलपार्कलाई नमुना पर्यटकीय स्थल बनाउन हिलपार्कको ५ विगाह जग्गामा अहिलेसम्मकै ठूलो ३३ मिटर अग्लो बुद्धमूर्ति, विशेष पार्क, संग्रहालय, ध्यानकेन्द्र, बाल उद्यानलगायत बनाउने योजना बनाएको छ ।

बाउन्न कोटी

नेपाल सरकारले आर्थिक वर्ष २०७५÷०७६ को बजेट वक्तव्यमा घोषणा गरेका मुलुकभरका १ सय नयाँ पर्यटकीय गन्तव्यमा तिलोत्तमा नगरपालिकाको शंकरनगर वन विहार तथा अनुसन्धान केन्द्र (वनबाटिका) सँगै बाउन्न कोटी सामुदायिक वन पनि रहेको छ ।

जैविक विविधताको दृष्टिकोणले महत्त्वपूर्ण मानिने यो वनमा टिक जातिको वनस्पतिको ठूलो जंगल छ भने सिमसार क्षेत्र यहाँको प्रमुख विशेषता हो । यसलाई पर्यटकीय गन्तव्यको रूपमा विकास गर्ने गरी गुरुयोजना पनि बनाइएको छ ।

गुरुयोजनाअनुसार यस बाउन्न कोटी सामुदायिक वनमा विभिन्न खालका पार्क, तलाउ, १ हजार व्यक्ति क्षमताको सेमिनार हल, भ्यू टावर, लाइब्रेरी, नन्दभाउजू ताललाई व्यवस्थित गरी सिसमहल, जिम हलसहितको कभर्ड हल, फुटबल ग्राउण्ड, बास्केट बल, शिवजीको ठूलो मूर्तिका साथै बौद्धविहारसमेत बनाइने भएको छ ।

१ सय ५७ दशमलव ७५ हेक्टर क्षेत्रफल रहेको सामुदायिक वन तिलोत्तमा नगरपालिकाको वडा नं. १३, १४, १५ र १६, सियारी गाउँपालिकाको वडा नं. १ र ओमसतिया गाउँपालिकाको वडा नं. १ र २ मा फैलिएको छ ।

सैनामैना

सरकारले यसै वर्ष घोषणा गरेका १ सयवटा नयाँ पर्यटकीय गन्तव्यको सूचीमा रूपन्देहीको सैनामैना पनि परेको हो । यहाँ बुद्धकालीन सभ्यताका महत्त्वपूर्ण पुरातात्त्विक वस्तु तथा अवशेषहरू फेला परेपछि सैनामैनालाई पर्यटकीय एवं पुरातात्त्विक क्षेत्रको सूचीमा राखिएको थियो ।

यहाँ बुद्धकालीन इँटा, औजार, राजा र रानीले नुहाउने कुवासमेत फेला परेका छन् । ती कुवाहरूलाई तारबार गरेर संरक्षण गरिएको छ । सैनामैना नगरपालिकाले पुरातात्त्विक महत्त्वको सम्पदा संरक्षणका लागि सिरान टोलमा सैनामैना पुरातात्त्विक संग्रहालय निर्माण गरेर बुद्धकालीन मूर्तिको संरक्षण गर्दै आएको छ । पाँचौं र सातौं शताब्दीमा आएका चिनियाँ यात्रीले लेखेको किताबका आधारमा खड्गशमशेरले उही बेला सो क्षेत्रमा बुद्धकालीन सभ्यताबारे चासो देखाएका थिए ।

सैनामैनाको अध्ययन गर्नकै लागि खड्गशमशेर पाल्पाबाट सैनामैना पुगेका थिए । सैनामैनामा बुद्धकालीन अवस्थाको पहिचान गरी पर्यटनको आकर्षण बढाउन सकियो भने लुम्बिनी आउने पर्यटकलाई सैनामैनामा भित्र्याउन सकिनेछ ।

मिलन पार्क

२० वर्षपहिले मिलन बगैंचाका रूपमा रहेको मिलन पार्क अहिले पर्यटकीय गन्तव्यको रूपमा विकास भइरहेको छ । २२ हेक्टरमा फैलिएको यो पार्कलाई २ करोड रुपैयाँ खर्च गरेर आकर्षक पर्यटकीय गन्तव्यका रूपमा विकास गर्न लागिएको छ । २०५७ सालमा मिलन बगैंचाका रूपमा काम सुरु भए पनि अहिले यो पार्कको मुहार फेर्ने गरी काम थालनी भएको हो ।

चारपाला सामुदायिक वनक्षेत्रमा रहेको यो पार्क पूर्व–पश्चिम राजमार्गदेखि करिब १ किलोमिटर उत्तरमा पर्छ । मिलन पार्कलाई रमाइलो पार्कका रूपमा विकास गर्ने गरी उपमहानगरपालिकाले गुरुयोजनासमेत बनाइसकेको छ ।

ग्लोबल पिस पार्क

बुटवल उपमहानगरपालिकाको वडा नंं १२ ढबाहाको उत्तरी क्षेत्रमा ग्लोबल पिस पार्क छ । ब्रह्मकुमारी ईश्वरीय विश्वविद्यालय एवं राजयोग प्रशिक्षण केन्द्र बुटवलले चारपाला सामुदायिक वनको करिब १६ विगाह जग्गामा वृक्षरोपणसहित आध्यात्मिक संरचना बनाएर ग्लोबल पिस पार्क (विश्व शान्ति उद्यान) का रूपमा विकास गरेको छ ।

यो पार्क शान्त र आध्यात्मिक पार्कको रूपमा परिचित छ । अरु पार्कहरूमा जस्तो जोडीहरू खुलेआम आलिंगन गरेर घुम्न, चर्को स्वरमा हल्ला गर्न, उच्छृंखल गतिविधि गर्न यहाँ पाइँदैन । मदिरा तथा माछा, मासु माछा सेवन गर्न पनि मनाही गरिएको छ । यो ठाउँ अहिले प्रकृतिमा रमाउने र शान्त एवं आध्यात्मिक वातावरण खोज्ने सबैको रोजाइ बनेको छ ।

धार्मिक वनका रूपमा २०७३ सालमा दर्ता भएको यो शान्ति उद्यानमा करिब २ सय प्रजातिका विभिन्न प्रजातिका वृक्ष रोपिएका छन् । यहाँ वर, पीपल, समी, रुद्राक्ष, बेल, कपुर, चन्दनलगायत धार्मिक आस्थासँग सम्बन्धित करिब ५ हजारजति रुखबिरुवाहरू रोपिएका छन् ।

उद्यानभित्र ६० प्रकारका फलफूलका बिरुवा पनि हुर्किएका छन् । जडीबुटी र शो प्लान्टहरू पनि छन् । यहाँको सबैभन्दा आकर्षण र विशेषता बाख्रे घाँस (सिंघोर) को बोटलाई मयुर, डाँफे, खरायो, हात्ती आदि पंक्षी र जीवजन्तुको स्वरूप दिइएको छ ।

पाकरी वृक्ष

प्राचीन कोलीय राज्यको राजधानी देवदहमा रहेको ऐतिहासिक पाकरि वृक्ष एसियाकै ठूलो रुख मानिन्छ । यो पाकरी वृक्ष करिब २६ सय वर्ष पुरानो मानिएको छ ।

बौद्धकालीन मानिने यस वृक्षमा हात्ती नजिक नआउने, चराले गुँड नलाउने र वृक्षमा एकतर्फको पात झर्दा अर्कोतर्फको पात पलाउने कारणले वृक्ष सधैं हरियो देखिने गरेको छ । झण्डै १ कट्ठा क्षेत्रफलमा फैलिएको पाकरी वृक्षलाई साक्षी राखेर प्रेम प्रस्ताव राखे प्रेम सफल हुन्छ भन्ने जनविश्वास छ ।

देवदह भगवान् गौतम बुद्धको मावली रहेकाले बुद्ध मामाघर आउँदा उक्त पाकरी वृक्षमुनि बसेर ध्यान गरेको किवदन्ती पनि छ । पूर्वपश्चिम राजमार्गमा पर्ने खैरेनी चोकबाट लगभग २ किमि सडक हुँदै पाकरी पुग्न सकिन्छ ।

यहाँ वर्षेनि लाखौंको संख्यामा आन्तरिक एवं बाह्य पर्यटक पुग्ने गरेका छन् । लुम्बिनीमा आउने पर्यटकको बसाइ लम्ब्याउने हो भने देवपदहमा रहेका अन्य स्थान र पाकरी वृक्षको प्रवर्द्धन र संरक्षण भने गर्न जरुरी छ ।

प्रकाशित मिति: शुक्रबार, पुस २५, २०७६ १२:५८